Сальмонеллез

Анық тамасы. Сальмонеллез – сальмонелла бактерияларымен қ оздырылатын, фекальды-оральды механизммен берілетін, жиі гастроинтестинальды, сирек жайылмалы тү рлерінде ө тетін жедел антропозоонозды ауру.

Тақ ырыптың ө зектілігі. Қ азақ станда, басқ а елдерде сияқ ты, ауру жылдан жылғ а ө суде. Жедел ішек инфекцияларының ішінде сальмонеллез дизентериядан кейін кең тарағ ан ауру. Ә р жерде сальмонеллездің эпидемиологиялық жә не қ ұ рылымдық ерекшеліктері бар.

Тарихи мә ліметтер. Ежелгі уақ ыттан бері тағ амдық азық -тү лікті қ олданудан пайда болатын аурулар белгілі. Бұ л ауруларды белоктар шірігенде пайда болатын улы заттармен байланыстырды. 1885 ж. Д. Сальмон жә не Т. Смит В. Suipestifer микроорганизмін бө ліп алды — олар шошқ а обасының қ оздырғ ышы деп есептеді. Аурудың негізгі ссбебін 1888 ж. неміс ғ алымы А. Гертнер дә лелдеді, ол ө лген адамның организмінен жә не ол тағ ам ретінде қ олданылғ ан сиыр етінен В. Suipestifer ұ қ сас микроорганизмді тапты, осы арқ ылы адамдар жә не жануарлар арасында сальмонеллездің бактериалды этиологиясын негіздеді. 1934 жылы Халық аралық номенклатуралық комиссия морфологиялық жә не биохимиялық қ ұ рамы ұ қ сас қ оздырғ ыштар тобын сальмонелла, олар шақ ырғ ан ауруды - сальмонеллез деп аталады.

Этиологиясы. Қ оздырғ ышы Грам (теріс) таяқ шалар, аэробты, спора тү збейтін, қ арапайым қ оректік ортада ө сетін Salmonella тобына, Enterobacteriacae тұ қ ымдастығ ына жататын бактериялар. Қ оректік ортада, агарда сальмонеллалар тү ссіз тү рден ақ - сұ р тү сті колониялар тү зеді. Олардың ферментативті қ асиеті бар. Грам (теріс) сальмонеллалар экзотоксиндер тү зеді. Олардың ішінде – ішек қ уысына сұ йық тық пен тұ здардың бө лінуін (секрециясын) кү шейтетін энтеротоксиндер жә не ішектің шырышты қ абатының клеткаларындағ ы ақ уыз - синтездік процестерді бұ затын жә не цитомембранағ а ә сер ететін цитотоксин.

Бактериялар бұ зылғ ан (ө лген) кезінде бө лінетін эндотоксин жалпы улану синдромының себепшісі болып табылады.

Сальмонеллалар О жә не Н-антигендерге ие. О-антиген-соматикалық термотұ рақ ты (термостабильді) антиген. Оның компоненттерінің бірі-Vi-Аг Н-антиген-талшық ты, термолабильді Аг.

Сальмонелла тобына жататын микробтарды жіктеу, олардың антигендік қ ұ рылымына негізделген. Уайт — Кауфман кестесінде жақ сы кө рсетілген (1934 ж.). Барлық сальмонеллалар мынадай серологиялық топтардан тұ рады: А, В, С (1, 21), Д, Е (12, 34) т.б. Қ азіргі кезде сальмонеллалардың 2200 — дай серотиптері бар. Олардың ішінде 700 артық адамдарда кездеседі. Жиі кездесетін сальмонеллалар: S. typhimurium, S. heidelberg, S. enteritidis, S. newport, S. anatum, S. derby, S. london, S. panama. Сальмонеллалар ә ртү рлі физикалық жә не химиялық факторлар ә серіне тө зімді. Сү т жә не дайын ет тағ амдарда, азық - тү ліктің органолептикалық қ ұ рамын жә не сыртқ ы тү рін ө згертпей 4 айғ а дейін сақ талады жене кө бееді. Сальмонеллар тұ здауғ а, булауғ а, қ ышқ ылдардың ә серіне жә не жоғ ары, ә сіресс тө менгі температурағ а тө зімді.

Эпидемиологиясы. Сальмонеллез жеке спорадикалық жағ дай ретінде, сонымен қ атар эндемиялық ө ршітпе тү рінде кездеседі. Сальмонеллездің эпидемиологиялық ерекшеліктерінің бірі - ә лемнің кө птеген, ә сіресе экономикалық дамығ ан елдерінде сырқ аттанушылық тың ө суіне айқ ын бейімділігі.

Сальмонеллездің негізгі инфекция кө зі ауылшаруашылық жануарлары мен қ ұ стары, сальмонеллезбен ауыратын науқ астар, немесе бактериотасымалдаушылар, берілу механизмі- фекальды-оральды, жұ ғ у жолдары - алиментарлы, су арқ ылы, тұ рмыстық -контактілі. Сальмонеллездің негізгі жұ ғ у жолы — алиментарлы, ал инфекцияның берілу факторлары болып ә ртү рлі тағ амдық азық - тү ліктер (мал, балық, шаян, устрица моллюск, жұ мыртқ а, сү т жә не сү т ө німдері жә не т.б.). Су инфекцияның тікелей немесе жанама берілу факторы ретінде саналады.

Соң ғ ы жылдары " госпиталдық " сальмонеллез жағ дайлары
біршама жоғ арылады. Жұ қ па кө зі болып тек адам табылады (жиі науқ ас балалар, сирек қ ызметкерлер, аналар, босанатын ә йелдер). Бұ л ошақ біртіндеп дамып, ұ зақ сақ талуы мү мкін. Ү рдіске бір жастағ ы балалар кө п араласады, жә не ол жоғ ары ө лім дә режесімен, аурудың ауыр клиникалық ағ ымда ө туімен сипатталады.

Патогенезі. Сальмонеллездің патогенезінің бірқ атары ә лі анық талмағ ан. Аурудың манифестті тү рлері даму ү шін, асқ азан - ішек жолына сальмонелла токсиндері ғ ана емес, сонымен қ атар, тірі қ оздырғ ыштардың енуі керек. Асқ азанда жойылмағ ан сальмонеллалардың негізгі тобы ішекке ө тіп, он екіелі жә не ащы ішек тіндеріне тез енеді. Ішекте қ алғ ан сальмонеллалардың біршамасы ферменттердің жә не басқ а қ орғ аныс субстанциялардың ә серінен ө леді, немесе нә жіспен сыртқ а шығ арылады. Тіндерде негізінен lamina propria-да сақ талғ ан сальмонеллалар кө бееді.

Инфекцияның жайылмалы кезінде, қ оздырғ ыштың жиналуы мен кө беюі, сонымен қ атар, мезентериальды тү йіндерде, кө кбауырда жә не бауырда жү реді. Макрофагтар цитоплазмасында сальмонеллалар орналасуы жә не кө бею қ асиетіне байланысты, бұ л ү рдіс біршама дең гейде жең ілдейді.

Сальмонеллалардың организмде жиналуымен бірге, олардың интенсивті тү рде жоюлуы мен ыдырауы, токсиндерінің шығ уы жү реді, соғ ан сә йкес бұ л жасырын кезең інің аяқ талуын жә не интоксикация синдромының басталуын білдіреді.

Сальмонеллалар эпителиальды тосқ ауылдан
ө тіп, макрофагтар жә не лейкоциттермен жұ тылғ аннан кейін пайда болады. Нә тижесінде сальмонеллалардың жойылуы ғ ана емес, сонымен қ атар сальмонелла эндотоксиндерінің жә не метаболизм ө німдерінің ә серінен фагоциттермен басқ а да жасушалардың бір бө лігі ө леді, сонымен қ атар токсиндердің ә серінен гистамин жә не басқ а биологиялық белсенді заттар (серотонин, катехоламин, кинин жә не т.б. қ осымша бө лігі) босатылады. Биологиялық белсенді заттар аденилатциклаза жү йесі мен простагландиндер арқ ылы, асқ азан - ішек жолы жағ ынан жақ сы белгілі арнайы емес функциональды - морфолоғ иялық бү зылыстар кешеніне алып келеді.

Ағ задағ ы эндотоксиндерге жалпы реакция кө птеген мү шелер жә не жү йелерде функциональды - бейімделу ү рдістерінің бұ зылуымен сипатталады.

Улы заттардың ә серінен жү йке - эндокриндік жү йе жағ ынан реттеу қ ызметінің бұ зылуы жү реді, зат алмасу ү рдісіө згереді, бұ л асқ орыту жә не жү рек - қ антамыр жү йелер қ ызметінде кө рініс табады, жә не патологиялық ү рдіске макроағ за жағ ынан жауап реакция кешенінің қ осылуына алып келеді (дене қ ызуының кө терілуі, қ ұ су, іштің ө туі жә не т.б.).

Мембраналар ө ткізгіштігінің ө згеруі нә тижесінде ішек қ уысына су жә не тұ здардың кө п мө лшері тү седі, бұ л су - электролиттік тепе-тендіктің бұ зылуына алып келеді.

Сұ йық тық тың кө п мө лшерде жоғ алуы айналымдағ ы қ ан кө лемінің азаюына, артериальды қ ысымның тө мендеуіне жә не гипоксияның дамуына алып келеді. Ө з алдында гипоксия тіндердің метаболизмнің бұ зылуына жә не ацидоздың дамуына жағ дай жасайды. Ә рі қ арай интоксикацияның кү шеюі, негізінен, алмасу ү рдісінің бұ зылуы нә тижесінде жү реді, ол қ анда тотық пағ ан ө німдердің мө лшерінің жә не гистамин тә різді заттардың дең гейінің жоғ арлауына жағ дай жасайды, нә тижесінде капиллярлар кең ееді, олардың адреналинге реакциясын тосқ ауылдайды.

Аталып ө ткен ө згерістер нә тижесінде организмде «қ айта айналып соғ у шең бері» тү зіледі, негізгі рө лі қ антамыр бү зылыстарына тиісті, қ осымша ОЖЖ, бауыр, бү йрек ү сті безі, бү йрек жә не басқ а мү шелер жағ ынан функциональды жә не биохимиялық ө згерістер болады.

Жайылмалы тү рінде сальмонеллалардың жиналуы мен кө беюі ішкі мү шелер мен лимфа тү йіндерінде жү реді. Бұ л жағ дайда ауру сү зек тә різді вариантта ө теді немесе (ағ заның тө мен резистенттілігі кезінде) септикопиемия дамиды.

Патанатомиясы. С альмонеллездің ең жиі кездесетін гастроинтестинальды тү рінде ісіну, гиперемия, асқ азан ішек жолының шырышты қ абатында ұ сақ қ ан қ ұ юлулар анық талады. Гистологиялық тексеру кезінде шырыштың кө п мө лшерде бө лінуі жә не эпителийдің десквамациясы, шырышты қ абаттың беткей некрозы, қ антамырлық бұ зылыстар, арнайы емес жасушалық инфилътрация табылады.

Аурудың ауыр ағ ымында жә не септикалық тү рінде кө рсетілген ө згсрістерден басқ а, бауырда, бү йректерде жә не т.б. мү шелерде дистрофия белгілері мен некроз ошақ тары байқ алады. Кө птеген науқ астарда морфологиялық ө згерістердің кері дамуы аурудың 3-ші аптасында басталады.

Клиникалық кө ріністері. Тә жірибеде сальмонеллездің келесі жіктелуі қ олданылады:

I. Гастроитестинальды тү рі:

1) гастриттік вариант

2) гастроэнтериттік вариант

3) гастроэнтероколиттік вариант

II.Жайылмалы тү рі:

1) сү зек гә різді вариант (сирек)

2) септикопиемиялық вариант (ө те сирек)

III. Бактериотасымалдаушылық

1) жедел

2) созылмалы

3) транзиторлы

Сальмонеллездің ең жиі гастроинтестинальды тү рі кездеседі, ол ауырлығ ы бойынша жең іл, орташа ауырлық тағ ы жә не ауыр ағ ымына бө лінеді. Ауру ағ ымының ауырлығ ы сусыздану мен интоксикацияның дә режесіне байланысты анық талады. Сусызданудың дә режесі В.И. Покровскийдің жіктелуіне (1978 ж.) сә йкес бө лінеді.

Сальмонеллез кезінде жасырын кезең 2 - 6 сағ аттан 2 - 3 кү нге дейін созылады. Ауру кө п жағ дайда жедел басталады.

Гастриттік вариант сирек дамиды. Гастриттік синдромғ а тә н белгілер: жү ректің айнуы, эпигастрий аймағ ындағ ы ауыру сезімі, қ ұ су. Кей жағ дайларда қ ұ су қ айталамалы сипатта болуы мү мкін. Іштің ө туі ә детте болмайды. Науқ астың іші ө тсе, дә реттің жиілігі тә ү лігіне 5 реттен аспайды, нә жістің сипаты ботқ а тә різді болады. Міндетті тү рде интоксикация белгілері болады. Кө бінесе ол қ ысқ а мерзімді жә не жең іл немесе орташа дә режеде болады.

Гастроэнтериттік вариант - жиі кездесетін, сальмонеллезге аса тә н вариант.

Гастроэнтериттік синдромғ а тә н белгілер: жү ректің айнуы, қ ұ су, іштің кіндік аймағ ында, илеоцекальды (оң жақ мық ын) аймағ ында ауыру сезім. Қ ұ су кө бінесе қ айталамалы, тоқ таусыз болады. Іш аймағ ында метеоризм, пальпация кезінде эпигастрий, кіндік, илеоцекальды аймақ тарында ауыру сезім анық талады, кейде іштің қ ұ рылдауы байқ алады. Нә жіс сұ йық, кө п мө лшерде, нашар иісті, қ оң ыр, сары жә не жасыл тү сті. Ауру жедел басталады. Интоксикация белгілері орташа дең гейде болады.

Гастроэнтероколиттік вариант – сирек кездесетін сальмонеллездің атипті варианты. Ауру типтік тү рінде басталып, сосын клиникалық ағ ымы жедел дизентерияғ а ұ қ сап кетеді. Айырмашылығ ы: дизентерия кезінде ауру колиттік синдромнан басталады, ал сальмонеллез кезінде колиттік синдром гастроэнтериттік синдромнан кейін қ алыптасады. Таза колиттік синдромғ а тә н белгілер: іштің сол жақ мық ын аймағ ында толғ ақ тә різді ауыру сезім, ішектің спазмі, патологиялық қ осындыларымен (шырыш, қ ан) аз мө лшерлі жиі нә жіс. Дефекацияғ а жалғ ан шақ ырыс пайда болуы мү мкін.

Сальмонеллездің гастроэнтероколиттік тү рінде ішектегі RRS кө рінісі катаральды, катаральды – геморрагиялық, катаральды-эрозивті проктосигмоидитке тә н болады.

Сальмонеллездің барлық варианттары жедел басталады. Бастапқ ы кезең де асқ азан ішек жолының зақ ымдалуымен интоксикация белгілері байқ алады. Бірінші кезекте интоксикация белгілері: жалпы ә лсіздік, бастың ауруы, гипертермия, қ алтырау, ал кейіннен асқ азан ішек жолының зақ ымдалуы тіркеледі. Интоксикация белгілерінің ұ зақ тығ ы жә не айқ ындылығ ы ә р тү рлі болуы мү мкін. Кө бінесе дене температурасы 38-39◦ С-қ а дейін 2-4 кү нге созылады.

Сальмонеллезбен ауыратын науқ астарда іштің ауыруы тұ рақ ты симптом болып табылады. Іштің пальпациясы кезінде жайылмалы ауру сезім анық талады, кей жағ дайда ауру умбиликальды немесе эпигастральды аймақ та орналасады. Іштің эпигастральды, умбиликальды жә не оң жақ мық ын аймақ тарында қ ұ рылдау жиі анық талады. Аурудың гастроинтестиналды тү рінде асты сің іру, қ орыту жә не моторлы-эвакуациялық қ ызметтері тежеледі; ішектің қ алыпты биоценозы бұ зылады, бұ л асқ азан — ішек жү йесінің бұ зылысына жағ дай туғ ызады жә не кү шейтеді. Тоқ ішекте диффузды катаральды қ абыну белгілері байқ алады. Патологиялық процесске ішекпен бірге ұ йқ ы безі мен бауыр қ осылады. Бұ л мү шелердің бұ зылысы тез ө тпелі сипатқ а ие, бірақ кейде процестің созылмалы ағ ымы болуы мү мкін. Ішектің функциональды жағ дайы клиникалық жазылудан кейін біршама кеш қ алыпқ а келетінін атап ө ту керек. Бір қ атар науқ астарда сің іру жә не қ орыту (ә сіресе, майларды сің іру мен қ орыту) қ ызметтерінің бұ зылысы бірнеше ай бойы сақ талуы мү мкін.

Сальмонеллезге жү рек - қ антамыр жү йесінің зақ ымдалуы тә н. Бұ л кезде қ антамырлық бұ зылыстар жетекші орын алады, олар жү рек қ ызметінде екіншілік ө згерістер шақ ырады. 5 — 7 % - науқ астарда коллапс дамиды.

Миокардтың зақ ымдалуы жү рек тондарының бә сең деуімсн, экстрасистолияның пайда болуымен, сирек жү рек ұ шында систоликалық шу, ЭКГ ө згерістермен кө рінеді.

Бү йректердің қ ан айналымының бұ зылысы мен су-электролиттік тепе-тең діктің ө згерістері, бү йректің жедел жетіспеушілігінің себебі болуы мү мкін. Токсико- дьлвтпйинфекциялық шок дамығ анда кө п ауытқ улар байқ алады, бұ л кезде айналымдағ ы қ ан кө лемі тө мендеуі бү йректегі қ анның ағ уын азайтады, микроциркуляция бұ зылыстарына алып келеді.

Сальмонеллездің гастроинтестинальды тү рінде су-электролиттік ө згерістер
айқ ын кө рінеді. Дегидратация, электролиттердің дисбалансы, микроциркуляцияның бұ зылысы, сонымен қ атар гормональды ауытқ улар қ ышқ ыл — сілтілік тепе — тең діктің бұ зылыстарынан метоболикалық ацидозғ а жағ дай жасайды. Қ анда бірқ атар жағ дайда гемоглобин мен эритроциттер дең гейі жоғ арылайды; аурудың алғ ашқ ы сағ аттарының ө зінде орташа дә режеде нейтрофилдік ауытқ умен лейкоцитоз анық талады, ол таяқ ша ядролық элементтердің, сонымен қ атар жас тү рлері — миелоциттерге дейін жоғ арлауымен кө рінеді.

Сү зек тә різді варианты. Бастапқ ыда гастроинтестинальды тү ріне ұ қ сас, бірақ 3
-7 кү нде аяқ талмайды, іш сү зегіне тә н симптомдарғ а ие болады. Қ ызба толқ ын -
тә різді немесе дұ рыс емес типті 38-39◦ С-қ а дейін, 10-14 кү нге созылады. Ә лсіздік, адинамия, ұ йқ ының бұ зылуы, басының ауруы, іштің керілуі кү шееді.
Бауырдың, кө кбауырдың ү лкеюі тұ рақ ты тү рде анық талады. Брадикардия
дамиды. Жиі лейкоцитоз лейкопенияғ а ауысады, таяқ ша ядролық элементтердің кө беюі сақ талады. Кей жағ дайда ауру интоксикация белгілерінен басталуы мү мкін: бас ауру, жоғ ары температура, қ алтырау, ә лсіздік, Гастроэнтерит синдромы ә лсіз білінеді немесе болмайды. Науқ ас ә лсіз. Бет-ә лпеті бозғ ылт. Кө з жанары инъецирленген кейде субиктериялық болуы мү мкін. Кейдс кеуде жә не іштің терісінде розеолезді бө ртпе пайда болады. Бауыр мен кө кбауыр ұ лғ аяды.

Сальмонеллездің с ептикопиемиялық варианты сепсис тә різді ө теді. Гастроэнтериттік вариант бойынша ө тетін бастапқ ы кезең нен кейін, гектикалық сипаттағ ы температура, бас ауру, аяқ тың бұ лшық еттерінің ауруы, қ алтырау, терлеу, тахикардия пайда болады. Сандырақ тау мен қ озу болуы мү мкін. Науқ астың тері қ абаты бозғ ылт, кейде сарғ ыш — жасыл тү сті, петехиальды немесе геморрагиялық бө ртпелер болады. Ә ртү рлі екіншілік септико — пиемиялық ошақ тардың (пневмония, плеврит, эндокардит, жұ мсақ тіндерінің абсцесі, флегмонасы, пиелит, цистит, периостит, артрит, остеомиелит, ирит, иридоциклит жә не т.б.) қ алыптасуы жә не бауыр мен кө кбауырдың ү лкеюі тә н. Сонымен қ атар, септикопиемиялық варианты жеке мү шелердің жергілікті зақ ымдалуымен, хрониосепсис тә різді ө туі мү мкін.

Гемограммада: лейкопения, анэозинофилия, лейкоформуланың солғ а ығ ысуы, кейде –орташа дең гейдегі лейкоцитоз.

Сальмонеллезбен ауырғ аннан соң жедел немесе созылмалы бактериятасымалдыушылық қ алыптасуы мү мкін.

Ең жиі жедел бактериятасымалдыушылық кездеседі, бұ л кезде клиникалық жазылудан кейін 15 кү ннен 3 айғ а дейін қ оздырғ ыш бө лінеді. Егер клиникалық жазылудан кейін 3 айдан аса қ оздырғ ыш бө лінсе, процесс созылмалы бактериятасымалдаушылық ретінде бағ аланады. Созылмалы бактериятасымалдаушылық диагнозын дә лелдеу ү шін, науқ асты 6 айдан кем емес диспансерлік бақ ылау, нә жісі мен зә рін бактерологиялық қ айта зерттеу керек. Сонымен қ атар, диагнозды анық тауғ а дуоденальды қ алдық ты зерттеу мен серологиялық зерттеу (ТГАР) кө мектеседі.

Транзиторлы бактериятасымалдаушылық туралы келесі белгілердің жиынтығ ы болғ ан жағ дайда ғ ана айтуғ а болады: а) қ азіргі уақ ытта жә не алдындағ ы 3 ай бойы
аурудың клиникалық симптомдарының болмауы; б) нә жіс пен зә рді соң ғ ы ү ш
бактерологиялық зерттеу нә тижелерінің теріс болғ ан жағ дайда қ оздырғ ышты
бір — екі рет бө лу; в) динамикада серологиялық реакцияларының теріс болуы.

Диагностикасы. Сальмонеллездің салыстырмалы диагностикасы жұ қ палы аурулардың ү лкен тобымен (этиологиясы басқ а токсикоинфекциялар, жедел дизентерия, вирусты гастроэнтерит, іш сү зегі, грипп жә не т.б.), терапевтік (миокард инфаркты, (холецистит, панкреатит) жә не хирургиялық аурулармен (жедел аппендицит, жедел холецистит), сонымен қ атар, ауыр металлдардың тұ здарымен уланумен жү ргізіледі.

Сальмонеллез диагнозы ауруғ а тә н клиникалық белгілерінің жә не лабораториялық зерттеу мә ліметтерінің негізінде қ ойылады. Тиянақ ты жә не дұ рыс жиналғ ан эпидемиологиялық анамнезді назарғ а алу керек. Эпидемиологиялық деректерінен сапасыз азық - тү лікті қ олдануғ а байланысты, ауруының топтық сипатта болуы маң ызды.

Сальмонеллез қ алтыраудан, лоқ су, қ ұ судан басталады; эпигастральды жә не умбиликальды аймақ тарда ауру сезімі пайда болады, кешірек кө п мө лшерде сулы қ ара - қ оң ыр немесе жағ ымсыз иісті жасыл тү сті нә жіс қ осылады.

Науқ аста сальмонеллезге тә н клиникалық, эпидемиологиялық мағ лұ маттары кешені болғ анда жә не лабораториялық дә лелденсе сальмонеллез диагнозы расталады. Лабораториялық ә дістер ішінде бактерологиялық жә не серологиялық ә дістер ең маң ызды. Науқ астардың нә жісі, қ ұ сық, асқ азанның шайынды суы, зә р, қ ан, ө т, қ абыну ошағ ыннан бө лінділер, кү мә нді азық - тү ліктер бактерологиялық зерттеледі. Серологиялық ә дістер ішінде агглютинация реакциясы жә не ТГАР қ олданылады. Соң ғ ы жылдары науқ астың қ анында жә не басқ а да биосубстраттардан арнайы антигендерді анық тайтын жоғ ары сезімтал серологиялық ә дістер латекстік агглютинация жә не коагглютинация ретінде қ олданылады.

Емдеуі. Диареялық инфекцияларда тә ртіп, жә не кү тім «базисті терапияны» қ ұ растырады, оларсыз ішектік науқ асты емдеу қ иынғ а тү седі. Ішектік науқ асты кү тім кезінде санитарлы дезинфекцияғ а назар аударылады, ә сіресе ә жетханаларда. Палаттық медициналық мейірбике ішек науқ асты жағ дайының барлық ө згерістері туралы емдеуші (кезекші) дә рігерге хабарлауғ а, дә рігердің тағ айындауы бойынша барлық емдік жә не диагностикалық процедураларын орындауғ а тиіс. Сальмонеллез кезінде госпитализация қ атаң міндетті емес. Аурудың жең іл ағ ымымен ауыратын науқ астар жә не реконвалесценттер ү й жағ дайында емделе алады. Стационарлық емдеу аурудың орташа ауырлық тағ ы жә не ауыр ағ ымындағ ы науқ астар, ерте жастағ ы балалар, кә рі адамдарғ а, ауыр, қ осалқ ы аурулары бар науқ астарғ а кө рсетілген. Эпидемиологиялық кө рсеткіш бойынша госпитализацияғ а тағ амдық ө ндіріс, балалар мекемесінің қ ызметкерлері, жатақ ханада тұ ратындар, ә скери қ ызметкерлер жә не с.с. міндетті тү рде жатқ ызылады.

Емдеу ә дісін таң дау аурудың тү рі мен ауырлығ ына байланысты.

Сальмонеллездің субклиникалық тү рімен ауыратын науқ астар жә не қ алыптасқ ан жедел бактерия бө лушілерге емдік шаралар қ ажет емес. Бұ л топтағ ы науқ астардың бактерия бө луі ө з бетімен тоқ тайды жә не қ андай да бір дә рілік препараттарды тағ айындау санация мерзімін ұ зартады.

Аурудың гастроинтестинальды тү рінде науқ астарды емдеудің негізгі ә дісі патогенетикалық терапия болып табылады, оғ ан дезинтоксикация, су — электролиттік тепе-тең дікті жә не гемодинамиканы қ алпына келтіру, асқ азан — ішек жү йесінің жергілікті зақ ымдалуларын жоюғ а бағ ытталғ ан шаралар жатады. Бір уақ ытта фонды жә не қ осалқ ы ауруларды емдеуді жү ргізу керек.

Сальмонеллездің бұ л тү рлеріне диета сақ тау жә не этиотропты емді қ олданудан бас тарту жалпы болып табылады. №4 диета тағ айындалады. Лактазаның жиі жетіспеушілігіне байланысты жә не майлардың сің ірілуі мен қ орытылуының бұ зылысынан жедел кезең де рационнан қ аймағ ы алынбағ ан сү т жә не баяу еритін майларды алып тастау, кө мірсуларды қ олдануды шектеу керек. Суда пісірілген кү ріш пен сұ лыдан ботқ а, қ айнатылғ ан балық, буда пісірілген фарштан жасалынғ ан тағ амдар, жемістік кисельдер, сү збе, ірімшік тағ айындалады. Диетаны біртіндеп кең ейтеді жә не толық клиникалық жазылу кезінде, ә детте аурудың 28 – 30 кү ні сау адамның рационына ө теді.

Бұ л тү рлерде антибактериальды препараттарды қ олдану абсолюттік тү рде қ арсы кө рсетілгсн, себебі кеш клиникалық сауығ уғ а алып келеді, асқ азан ішек жү йесінің қ алпына келуін кешеуілдетеді, организмнің сальмонеллалардан санация мерзімін ұ зартады жә не дисбактериозды қ алыптастырады.

Науқ астарды емдеуді инфицирленген тағ амды, қ оздырғ ыштарды жә не оның токсиндерін шығ ару мақ сатымен асқ азанды жуу-шаюдан бастайды. Асқ азанды жуу-шаю аурудың алғ ашқ ы сағ аттарында пайдалы, бірақ лоқ су мен қ ұ су болғ ан жағ дайда процедураны кеш мерзімде жасауғ а болады. 2 % натрий бикарбонат немесе 0, 1 % калий перманганат ертіндісін қ олданады. Бұ л ерітінділер болмағ ан жағ дайда су қ олданылады. Жуу-шаюғ а қ олданылатын ерітінді кө лемі 2-3 л қ ұ райды, температурасы 18-20◦ С. Ә детте - асқ азанды таза шайынды су шық қ анғ а дейін жуады. Сусыздану белгісі жоқ сальмонеллезді инфекцияның жең іл тү рінде асқ азанды жуумен барлық медициналық кө мек кө лемі аяқ талады. Орташа жә не жең іл ауырлық тағ ы ауру жағ дайында, І-ІІ дә режедегі сусызданумен кү ресу ү шін оральды жолмен регидратациялық ерітінділер енгізіледі. БҰ Ұ ұ сынғ ан оральды регидратациялық тұ здар (ОРС) ерітіндісі кең інен қ олданылады: глюкосалан немесе оралит ретінде белгілі жә не оның модификациялары — цитраглюкосолан, регидрон. Енгізілетін пероральды ерітінді кө лемі сусыздану дә режесімен, интоксикация айқ ындылығ ымен жә не науқ астың дене салмағ ымен анық талады. Ә детте II- дә режедегі сусыздану, орташа ауырлық тағ ы ағ ыммен ө тетін сальмонеллезбен ауыратын науқ астарғ а ОРС 40 — 70 мл/кг кө лемінде, ал айқ ын интоксикациясы бар, бірақ сусыздану жоқ науқ астарғ а 30 — 40 мл/кг кө лемінде тағ айындайды. Сұ йық тық ты енгізу жылдамдығ ы 1 — 1, 5 л/сағ. қ ұ райды. Енгізілетін ерітінділердің температурасы 40◦ С болуы керек. Оральды регидратациялық терапия екі этапта іс жү зіне асырылады: I-ші этап — сусыздануды жә не тұ здарды жоғ алтуды, интоксикацияны жою мақ сатына бағ ытталғ ан біріншілік регидратация. Оның ұ зақ тығ ы 2 - 4 сағ ат. II -ші этап — жалғ асып жатқ ан сұ йық тық пен тұ здардың жоғ алуын, сонымен қ атар сақ талғ ан интоксикациялық синдромды жоюғ а бағ ытталғ ан терапия. Ол келесі 2-3 тә улік бойында жасалынады.

Қ ант диабетімен ауыратын науқ астарғ а қ айталамалы қ ұ су кезінде, ө ршімелі сусыздануда, емдеуді 38-40◦ С алдын ала жылытылғ ан " Квартасоль", " Хлосоль", " Ацесоль", " Трисоль" жә не т.б. полиионды кристаллоидты ерітінділерді кө к тамыр ішіне енгізуден бастайды. Бұ л кездс 40—48 мл/сағ. жылдамдық пен сағ атына 1, 5-3 л енгізу жеткілікті.

Сальмонеллездің ауыр ағ ымында немесе асқ ынулар дамығ ан жағ дайларда науқ ас қ арқ ынды терапия жә не реанимация бө лімшесінде емделеді.

Сальмонеллез кезінде, тұ зды ерітінділермен қ атар дезинтоксикация жә не гемодинамиканы қ алпына келтіру мақ сатымен синтетикалық коллоидты ерітінділер:, инфезол, энтерол, реополиглюкин, полиглюкин, реоглюман, реомакродекс қ олданылады. Оларды сусыздануды жойғ аннан кейін немесе сусыздану болмағ ан жағ дайда қ олдануғ а болады.

III-IV дә режелі сусыздану, ауыр ағ ымдағ ы ауру кезінде емдеуді кө к тамыр ішіне сорғ алап (80 - 120 мл/мин) аталғ ан полиионды ерітінділерді енгізуден бастайды. Регидратация мақ сатымен енгізілетін ерітінді кө лемі, сусыздану дә режесімен жә не дене салмағ ымен анық талады. Бұ л топтағ ы науқ астарғ а сұ йық тық ты қ олдану режимін қ атаң тү рде сақ тау керек. Қ ұ су жә не іш ө туде, ә рбір 2 сағ ат сайын тыныс алу кезінде жә не тері арқ ылы жоғ алтылғ ан су кө лемі келесі 2 сағ ат ішінде орны толтырылуы керек. Гемодинамикалық кө рсеткіштер тұ рақ талғ анда, қ ұ су тоқ талғ анда жә не бү йрек қ ызметі қ алпына келгеннен кейін сұ йық тық ты пероральды қ абылдау кө рсетілген.

Метоболикалық ацидоз дамығ анда 4 % натрий бикарбонат ерітіндісін енгізуге тағ айындалады.

Инфекциялық – токсикалық шок болғ анда емдік шаралар полиионды ерітінділерді тамыр ішіне (100 - 120 мл/мин. жылдамдық пен) енгізуден басталады. Енгізілетін ерітінді кө лемі гемодинамика жағ дайы мен қ анның биохимиялық кө рсеткіштеріне байланысты. Біршама сусыздану кезінде дезинтоксикация мақ сатында тұ зды ерітінділермен қ атар синтетикалық коллоидты ерітінділер (полиглюкин, реополиглюкин) 400 — 1000 мл кө лемде қ олданылуы мү мкін.

Бү йрек ү сті безінің жетіспеушілігінде глюкокортикоидтарды енгізу кө рсетілген. Алғ ашқ ы дозасын (60 — 90 мг преднизолон, 125- 250 мг гидрокортизон) тамыр ішіне сорғ алап, келесі дозасын — тамыр ішіне 4-6 сағ аттан соң тамшылап енгізеді. Бір мезгілде ә рбір 12 сағ атта 5-10 мг дезоксикортикостерон ацетатты бұ лшық етке енгізеді. Интенсивті терапия гемодинамикалық кө рсеткіштер тұ рақ ты тү рде қ алпына келгенше жә не несеп бө лу қ алыптасқ анғ а дейін жалғ асады. Гастроинтестинальды тү рімен ауыратын науқ астарғ а мезатон, норадреналин, эфедрин сияқ ты препараттарды, олардың бү йректердің қ антамырларының спазмын шақ ыру қ асиетіне байланысты қ олдану қ арсы кө рсетіледі. Жедел бү йрек жетіспеушілігі, ө кпе немесе мидың ісінуі дамығ анда, диуретиктермен (маннитол, фуросемид, мочевина) мақ сатты тү рде терапия жү ргізу керек.

Асқ азан ішек жү йесінің қ ызметінің тез қ алпына келтіру ү шін, ферменттік препараттарды (панзинорм, фестал, плестал, мезим, форте, абомин, энзистал жә не т.б.) қ олдану керек. Кө рестілген препарапарды науқ астар тағ ам уақ ытысында немесе 10 – 15 мин. қ алғ анда қ абылдау керек. Одан басқ а, комплекстік емде поливаленттік сальмонеллездік бактериофаг қ олданылады.

Сальмонеллездің жайылмалы тү рінде патогенетикалық терапиямен
(дезинтоксикация, десенсибилизация, гемодинамиканы қ алыпта ұ стау) қ атар,
антибактериальды препараттарды (гентамицин, левомицетин, ампицилин), фторхинолондарды (пефлоксацин, ципрофлоксацин, офлоксацин) жә не т.б. тағ айындау керек.

Сальмонелланың созылмалы бактериотасымалдаушыларын санациялау кешенді болу керек. Ә ртү рлі аитибакериальды препараттарды қ олдану тұ рақ ты нә тиже бермейді, осығ ан байланысты бірінші кезекте организмнің жалпы реактивтілігін ә сер ететін заттарды қ олдану керек: пиримидин қ атарындағ ы препараттар (пентоксил жә не метилурацил), аутогемотерапия, асқ азан ішек жү йсінің қ осалқ ы ауруларын емдеу.

Егер нә жісті бактериологиялық зерттеген кезде теріс нә тиже болғ ан жағ дайда жә не толық клиникалық жазылудан кейін стационардан шығ арылады.

Алдын алу шаралары. Тек медициналық мамандар емес, сонымен қ атар ветеринарлық, санитарлық - ветеринарлық жә не т.б. қ ызмет жә не мекемелер кү штері араласуы керек. Сальмонеллезбен кү ресуде маң ызды шараларғ а жатады: мал соятын жерлерде дұ рыс ұ йымдасқ ан санитарлық - ветеринарлық сараптама, ет комбинаттарында, қ ұ с фермаларында, сү т зауыттарында жә не т.б. тағ амды ө ң деудің технологиялық процесстеріне гигиеналық талаптарды қ атаң тү рде сақ тау; отандық ө ндіріс ретінде мал шаруашылық ө німдерін, сонымен қ атар ө ң деу мен реализацияның барлық этаптарында импорт ө німдерін жү йелі тү рде бактериологиялық бақ ылаудан ө ткізу, суда жү зетін қ ұ старды ө сіру ү шін қ олданылатын аз ағ ынды жә не ағ ынды емес су қ оймаларды дұ рыс пайдалану; балалар стационарларында, перзентханаларда санитарлық - эпидемиологиялық режимді қ атаң тү рде сақ тау. Санитарлық -гигиеналық шаралар – тағ ам ө німдерінің сальмонеллалармен залалдануын алдын алу, тағ ам ө німдерін дұ рыс термоө ң деуден ө ткізу.

Эпидемияғ а қ арсы шаралар ұ жымдарда аурудың таралуын алдын алуғ а бағ ытталғ ан. Ауру ошағ ында кезекті жә не нә тижелік дезинфекция жү ргізіледі. Ауруханаішілік инфекция пайда болса, арнайы жұ мыс тә ртібі бекітіледі.