Лшеу процестері: өлшейтін электрлік шама, өлшеу әдістері, қателігі және өлшеу нәтижесі.

Ө лшеу – зерттейтін параметрдің мө лшерін табудағ ы метрологиялық оператордың жұ мысы. Бұ л параметрлерді физикалық шама (ФШ) деп атайды.

Ө лшейтін шама бір – біріне сә йкес келетін ә дістер мен ө лшеуіш қ ұ ралдардың арқ асында ө лшем бірлігімен (Ө Б) салыстырылады. Ө лшем бірлігі халық аралық келісіммен ә р физикалық шамағ а тұ рақ ты ө лшемде белгіленген жә не оның сандық мә ні бірге тең. Физикалық шаманы ө лшегенде соғ ан сә йкес ө лшем бірлігімен салыстырамыз. Ө лшенген ФШ ның ө лшем бірлігіндегі ү лесін, не одан қ анша есе аз не кө п екенін білу ү шін милли, микро, кило, мега жә не т.б. деген қ осымша жұ рнақ қ олданылады.

Ө лшеу процесінің ғ ылыми негізі болып метрология саналады. Метрология – ө лшеу туралы ғ ылым, оның техникасы жә не ө лшеуіш қ ұ ралдарды қ олдану, онан кейін, ө лшемдердің біркелкілігін ұ йымдастырып, заң жү зінде сақ тау.

Қ Р «Ө лшемдердің біркелкілігі туралы» заң ы ө лшеу процестердің сапалылығ ын кө здейді: оның тұ рақ тылығ ын жә не ә р ө лшеу нә тижесі бір біріне сә йкес келуін сақ тайды. Сонымен, ө лшеу процестердің басқ ы ә дістері жә не тә сілдері. метрологиялық жұ мыстың іргесін қ алайды. Ә детте, метрологиялық жұ мыс халық аралық тү рде стандартталғ ан. Ол ү шін мынандай ұ йымдар бар:

МКТИ – техникалық ө лшеуден халық аралық конференция; МОЗМ – заң ды метрологиядан халық аралық ұ йым. Осы ұ йымдардың кепілдемелерінің қ оятын басты мақ саты: ө лшеу нә тижелері ө лшем бірлігімен белгілену керек жә не ө лшеу қ ателіктерінің мә ні де кө рсетілуі керек.

Ақ параттық ө лшеу техникасы метрологияның тә жірибелік жә не қ олданбалы тү ріне жатады. Ақ параттық ө лшеу техникасының (АӨ Т) басты міндеті болып ө лшеуді жү ргізу жә не оны бағ алау, ө лшеудің тә сілдері мен қ ұ ралдарын практикалық қ олдану болып саналады. АӨ Т екі топқ а бө лінеді: бірінші, жұ мыстық (ө ндірістік) ө лшеу техникасы, екінші, ү лгілі (нақ ты, лабораториялық) ө лшеу техникасы. Сө йтіп, ақ параттық ө лшеу техникасы ө лшеу процесіне қ атысты барлық теориялық жә не тә жірибелік мә селелерді тегіс қ амтиды.

Ө лшеу процессі оператормен (бақ ылаушымен) келесі функциялық сұ лбамен жү гізіледі.

1.1 Сурет. Ө лшеу процессінің функциялық сұ лбасы

Кө рсетілген ә рекеттердің (операциялардың) неге керек екенін жә не неге жататынын кө рсетейік.

Ө лшейтін объект – электростанция, қ осалқ ы станция, таралу қ ұ ралғ ылары, генераторлар (ө ндіргіш), қ озғ алтқ ыштар (двигательдер).

Ө лшенетін физикалық шама – электр тоғ ы, кернеу, қ уат, электр энергиясының шығ ыны, жиілік.

Ө лшеудің ә дісі – белгілі кепілдеме жү зінде, қ олдану тә жірибесіне жә не оператордың тә жірибесіне сә йкес алынады.

Ө лшеу қ ұ ралы – қ олданылатын ә діске байланысты, қ ұ ралдың табылуына жә не ө лшеу жағ дайына сә йкес алынады.

Ө лшеу қ ателігі – теориялық жә не тә жірибелік есептеу ә дістеріне байланысты.

Ө лшеу нә тижесі – халық аралық стандарттармен салыстырылады. ФШ ө лшеу кең ауқ ымда (диапазон) ө згереді. Мысалы, энергетика объектілеріне кездесетін электр кедергісі Омның мың нан бір бө лігінен тераОмғ а дейін ө згеруі мү мкін. Ең кө п тарағ ан ө лшеу ә дісі – тікелей ө лшеу ә дісі болып табылады. Келесі суретте ө лшеу ә дістері кө рсетілген.

1.2 Сурет – Ө лшеу ә дістері сұ лбасы

Тікелей ө лшеу ә дісін қ олданғ анда физикалық шама бірден ө лшеуіш қ ұ ралдың кө рсеткішінен ө лшенеді. Салыстырмалы ә дісте: физикалық шаманың мә ні белгілі ө лшеммен салыстырылады. Кө пке белгілі салыстырмалы ә діс – нө лдік ә діс.