Шиналар бойынша басқ ару сигналдарын, деректерді (сан, символдар), жадтың ұ яшық адресін (адреса ячеек памяти) жә не ең гізу-шығ ару қ ұ рылғ ысының номерін айналдырады. Дербес компьютер шиналары. Шина дегеніміз - бұ л сым-жолдарының жиынтығ ы, кей кезде цифрлік жү йеде бірнеше компоненттері біріктіруші ө ткізгіштер. Бұ л сым –жолдары 3 типке бө лінеді: адрес, мә ліметтер жә не басқ ару.
Мультиплекстелген шина. Кейбір кезде бір ө ткізгіш арқ ылы ә р уақ ытта адрес жә не мә ліметтер беріледі. Бұ ндай шинаны - мультиплекстелген деп аталады. Шинағ а қ осылғ ан қ ұ рылғ ылар 2 негізгі типке бө лінеді – басқ арушы (master) жә не бағ ынушы (slave).
Адрестік шина. Осы шинадан процессор орындалуғ а тиіс командалар адрестерін оқ иды. Қ азіргі заманғ ы процессорда адрестік шина 32- разрядты, яғ ни ол 32 паралельді ө ткізгіштерден қ ұ ралады.
Мә ліметтер шинасы. Бұ л шина арқ ылы оперативті жарыдан регистрлерге жә не керісінше мә ліметтерді кө шіру процесі жү реді. Intel Pentium негізіндегі процессорларда мә ліметтер шинасы 64-разрядты.
Командалық шина. Процессорда орындалғ ан командалар осы шиналар мен оперативтік жадыдан келеді. Командалар байттар тү рінде кө рсетіледі. Қ арапайым командалар 1 байтқ а сыйады, бірақ 2 немесе одан да кө п байтты сыйымдылық ты қ ажет ететін командалар да болады. Қ азіргі заманғ ы процессорлардың кө п бө лігінде 32-разрядты командалар шинасы бар, сонымен қ атар 64-разрядты командалық шинасы бар процессорлар да кездеседі.
Аналық тақ шадағ ы шиналар тек процессормен байланыс орнату ү шін ғ ана қ олданылмайды. Аналық тақ шадағ ы ішкі қ ұ рылғ ылар жә не де оғ ан тікелей қ осылатын қ ұ рылғ ылар бір-бірімен шиналар арқ ылы байланысады, ә рекеттеседі.
Процессор немесе микропроцессорлар. Есептеу техникасының дамуы орталық процессорлардың жетілдірілуімен бірге жү зеге асады. Процессорлардың жаң а модульдері тек ө німділіктің ө те жоғ арылығ ымен ғ ана емес, сонымен қ атар жаң а мү мкіндіктерімен де ерекшелінеді (жаң а регисторлар, архитектурадағ ыжаң а компьютерлік жинақ тар жә не жаң а ө згертулер). Процессорлардың жаң а модульдерін жасаушылар қ айтарымды сыйымдылық принципіне негізделеді, яғ ни процессорлардың жаң а моделі қ олданыста бар архитектура негізінде жасалады. Дербес компьютерлердің орталық процессорлар нарығ ында қ азіргі уақ ытта басты орынды Intel фирмасының х86 тү рлегі моделі иеленуде.
1993 жылы Pentium процессоры пайда болды. Ол х86 архитектурасының процессорларының кө птеген қ асиеттерін игерумен тығ ыз байланысты. Процессор логикалық жә не арифметикалық операцияларды орындайды, операциялардың орындалу тә ртібін анық тайды, дерек кө здері мен нә тижелері қ абылдаушыларды кө рсетіп береді. Процессор жұ мысы программалардың басқ аруымен жү зеге асады. Дербес компьютермен алғ аш танысқ анда процессордың тө рт қ ұ рылғ ыдан тұ ратынын байқ аймыз: арифметикалы-логикалы қ ұ рылғ ы (АЛҚ, басқ ару қ ұ рылғ ысы (БҚ), жалпы тағ айындалуының регистрлері (ЖТР) жә не бү ркеме жад (кэш – память) Алқ деректеріндегі арифметикалы логикалы операцияны орындайды. Аралық нә тижелер ЖТР-да сақ талады. Бү ркеме – жад (кэш память) жұ мыссыз бос тұ рып қ алудың уақ ытын қ ысқ арту жолымен процессордың жылдам ә рекет етуін арттыруғ а қ ызмет етеді. БҚ кезекті команда адресінің қ алыптасуына, яғ ни программадан тұ ратын команданың орындалу тә ртібіне жауап береді.
