Электрлік кедергіні өлшеудің тізбектеп және параллель қосу сұлбалары.

Электрлік кедергіні ө лшеудің кө п тарағ ан бір тү рі-тұ рақ ты токтың кедергісін ө лшеу. Ары қ арай «кедергіні ө лшеу» терминін қ олданамыз. І_С жү зінде ө лшейтін кедергінің шамасы Омның ө те майда бө лшектерінен бастап ондағ ан тераОм болуы мү мкін. Кедергіні ө лшеуде пайдаланатын ә дістер: 1. Бірден санақ ты қ осалқ ы ә дістері; 2. Нольдік санақ ты салыстырмалы ә дістер. Осы ө лшеу ә дістеріне байланысты ө лшеуіш аспаптар тізбекті не параллелді омметрлер деп аталады.

Шамасы жоғ ары кедергілерді ө лшегенде олар ө лшеуіш механизммен жә не кернеудің кө зімен бір тізбекке қ осылады. Екі қ ыспақ ашық тұ рғ ан кезде (R_x) ток жү рмейді сондық тан ө лшеуіш механизмнің кө рсеткіші механикалық 0 де тұ рады.

8.1 Сурет – Тізбектеп қ осылғ ан кедергіні ө лшеу сұ лбасы

Ө лшеуіш механизм кедергінің шамасымен белгіленеді. Ө лшеу кезінде ө лшенетін объект R(x) ішкі кедергісі R_П ө лшеуіш механизм мен кернеу кө зімен бір тізбекке қ осылады. Сондағ ы токтың шамасы

I_AX = E/(R_X + R_П + R_Д) (8.1)

мұ нда Е – кернеу кө зінің кернеуі;

R_П – ө лшеуіш аспаптың ішкі кедергісі;

R_Д – қ осымша кедергі.

Егер екі қ ыспақ жабық болса (R_X = 0) ток аспаптың номиналдық тоғ ына тең I_A =I_Н

I_A = I_Н = E /(R_П + R_Д). (8.2)

Ө лшеуіш аспаптың кө рсеткен тоғ ының ө лшенген кедергінің мә ніне сә йкестігі осы (8.1) жә не (8.2) формулалар арқ ылы есептелінеді екі токтың қ атынасы

(8.3)

мұ ндағ ы R_O – омметрдің ішкі кедергісі,

_х – ө лшенетін кедергінің қ атынасты мә ні.

Егер R_X= R_O, онда _x = 1, ал = ½ тең.

Бұ л жағ дайда аспаптың тілшігі шкаланың жарым ортасын кө рсетеді. Шкаланың ө лшеу ауқ ымын R_д-ны R_o, 2R_o, 3R_o … деп, алып ө згертуге болады. Кедергіні бір тізбектеп ө лшеуіш қ ұ ралмалы аспаптарда қ олданады. Булардың ө лшеу ауқ ымы 10 Омнан 1 мОмғ а дейін болады.

Шамасы аз кедергілерді ө лшегенде параллель қ осылғ ан кедергі ө лшеуіштер қ олданады. 7.2 суретте кедергі ө лшеуіштің параллельдік қ осылу сұ лбасы кө рсетілген.

7.2 Сурет – Кедергі ө лшеуіштің параллельдік қ осылу сұ лбасы

Екі қ ыспақ ашық кезінде (R_X = ) ө лшеуіш аспап арқ ылы максималдық ток жү реді I_A = I_М Егер екі қ ыспақ жабық болса (R_X = O) ө лшеуіш механизмінің кө рсеткіші механикалық нольде тұ рады.Ө лшейтін кедергіні қ осқ ан кезде тізбектегі ток екіге бө лінеді, сондық тан ө лшеуіш аспаптың корсеткіші тө мендейді. Бұ л жағ дайда кедергі ө лшеуіштің шкаласы кедергіні дұ рыс кө рсеткенімен, шкаланың барлық ауқ ымы біркелкі болмайды (нольдік кө рсеткіш сол жақ та).

Ө лшеу ауқ ымы ө лшеуіш аспаптың ішкі кедергісіне R_П байланысты болғ андық тан, бұ л кедергіні ө згерту ү шін қ осымша кедергіні R_Д параллель не тізбектей қ осады. Бұ л Омметрдің ө лшеу ауқ ымы 10-150 Ом.

Олардың шкаласының біркелкі еместігінен, дә лдік кластары былай табылады.

r = L/L_Н*100 (8.4)

мұ нда Δ L – миллиметр арқ ылы белгілеген Омметрдің шкаласының абсолюттік қ ателігі;

L_Н – миллиметр арқ ылы берілген шкаланың шегі. Бұ л миллиметрді Омғ а аудару ү шін аспаптың сезімталдық қ асиетін қ олданады S (мм/Oм). Омметрдің дә лдік класы ә дейі жасалғ ан таң баның ү стінде кө рсетіледі, мысалы; 1, 5 не 4.

Қ аралғ ан Омметрлер ә дейі тестерлерге арналғ ан, олар тек қ ана кедергінің белгілі ауқ ымын ө лшеуге жарайды. Дә лдік ө лшеу кезінде тұ рақ ты токты кө пірлік сұ лбаны қ олданады. Жасауғ а оң ай жә не ө лшеуге жең іл болып даралық кө пірлік сұ лбасы жатады, ол барлық белгілі ө лшеуіш кө пір схемаларының негізі болып саналады. Кө пірлік сұ лбада салыстыру ә дісі қ олданады. салыстыру ә дісі нолдік ә діс дифференциалдық ө лшеу ә дісі, ө лшеу кезінде ө лшенетін шама мен белгілі мә ннің шамасының айырмашылығ ы нолге тең болу керек. Салыстыру ә діс компенсаторларда, ө лшеуіш кө пірлік сұ лбаларда не оның ө згертілген тү рі «іздеуші салыстырмалы ә дісі» деген атпен автоматтық аспаптарда қ олданады.