Мектепке дейінгі жастағы ақыл-есі кем балалардың графикалық біліктілігінің ерекшеліктері.

Мектепке дейінгі жастағ ы балаларды арнайы тә рбиелеп, оларғ а арнайы білім бермесе сурет салуғ а мү лдем қ ызығ ушылығ ы болмайтыны белгілі.

Балабақ шағ а тү скен 4-5 жастағ ы олигофрен балалар тіпті қ арапайым суреттерді де сала алмайды. Олардың графикалық іс-ә рекеттері манипуляторлық мінезді иеленеді жә не бейнелеу ө нерінің сызу дең гейінде болады. Кө п балалар алдарына берілген тапсырманы тү сінбейді. Олар суретсалудың орнына карандашты тоқ ылдатады оны кеміреді, қ ағ азды мыжғ ылайды немесе жыртады. Олардың кейбіреуі бейберекет сызық тар сызады, карандаштан қ алғ ан ізге назар аудармайды, қ ағ аздың шетінен шығ ып кетеді, карандаш сынсада сурет сала береді.

Қ алапты дамығ ан бала 4 жасында затты бейнелей алады. Ақ ыл-ойы дамуы артта қ алғ ан бала, біршама ү лкен болсада, мұ ндай тапсырманы орындауда дә рменсіз болады, кө мекті қ ажет етеді. Бұ л балаларда затты бейнелеу кеш қ алыптасады(6-7 жаста) онда да білім берудің ә серінен. Ақ ыл-ойы дамуы артта қ алғ ан балаларда «бейнелеу ө нері сабағ ына дайындық ә рекеті» жоқ (В.М.Бехтерев). осы кезең де қ алыпты жазылғ ан шымай жазудың арасынан сызық тарды, спиральдарды жә не сол немесе басқ а заттардың кескін кө ріністерін табуғ а болады.

Мектепке дейінгі жастағ ы ақ ыл-ойы дамуы артта қ алғ ан балалардың тақ ырыптық сурет салуы ө те шектеулі жә не кө бінесе алдың ғ ы сабақ тың мазмұ нымен байланысты. Кө бінесе олар дә стү рлі ү йдің суреттерін жә не ә ртү рлі заттардың суретін салады. Ақ ыл-ойы дамуы артта қ алғ ан балалар ө здерінің суреттерін белгілі мағ налы сюжетке байланыстырмайды. Оның қ асында мекиепке дейінгі жастағ ы қ алыпты балалардың суреттерінің іс-ә рекеттерінде сюжеттік қ ұ рылымы бар. Дегенмен, оларда сюжетте ойлағ ан барлық элементтерді дұ рыс бейнелей алмайды. Балалар жетіспеген элементтің «орнын басуда» сө йлеуді қ олданады.

Мекиепке дейінгі жастағ ы ақ ыл-ойы артта қ алғ ан балалар қ алыпты балаларғ а қ арағ анда бейнелеу іс-ә рекетінде сө йлеу тілін қ олданбайды.

Мектепке дейінгі жастағ ы ақ ыл-ойы артта қ алғ ан балалардың жарияланғ ан суреттері ерекше мінездемені иеленеді:

а)Толық тырылмағ ан бейненің фрагменттілігі(ү йдің тек қ ана қ абарғ асы жә не шатыры; бұ тақ сыз ағ аштың дің гегі жә не т.б.).

б)Суреттегі толық бейненің болмауы(бейненің «шашыраң қ ылығ ы», элементтерді кең істік арқ ылы қ ағ аз бетіне шашу: ү йдің есігі ауада ілініп тұ р, терезелер дуалдың ү стінде орналастырылғ ан; адамның қ олы кеудеден бө лек салынғ ан жә не т.б.).

в)Бейнеленген обьектінің формаларын жетілдіру жә не бұ рмалау(заттың пішінін жә не оның бө ліктерін бейнелеу кезіндегі тұ йық тық тың болуы; шаршы шең бер тү рінде берілген, шең бер ү шбұ рыш тү рінде берілген; тү рдің араласуы жә не бұ рмалануы).

е)Ә ртү рлі мағ насыз бейненің болуы, яғ ни затты бейнелеуде оның мағ насын жә не бө ліктерін тү сінбеумен шартталғ ан(жоғ ары жә не тө мен орналасқ ан ү йдің 2 шатыры, ү йдің шатырындағ ы есік жә не т.б.).

д)Салынғ ан затта тү рлі-тү сті боядың болуы(бейнені ә ртү рлі бояумен бояу).

Мектепке дейінгі жастағ ы ақ ыл-ойы артта қ алғ ан балалардың суреттерінен басқ ада жетіспеушіліктерді кө руге болады.(Мысалы, суреттегі бө ліктердің пропоционалды болмауы, бейнені қ ағ аз ортасына байланысты шатастыру, сонымен қ атар суреттің жә не қ ағ аздың пішініне сай келмеуі жә не т.б.). бірақ мұ ндай жетіспеушіліктер қ алыпты дең гейдегі кіші сынып оқ ушыларында да кездесдеседі.

Мектепке дейінгі жастағ ы ақ ыл-ойы артта қ алғ ан балалардың суреттерінің ө зің дік сапалығ ы олардың сенсорлы аймағ ының жә не танымдық іс-ә рекеттерінің спецификалық ерекшеліктерінің жетіспеушілігімен тү сіндіріледі. Кө птеген жетіспеушіліктер маториканың бұ зылысымен жә не кө здік-қ азғ алыстық координацияның тежелуімен шартталғ ан.

Олигофрен балаларда графикалық қ абілеттіліктерді қ алыптастыру қ иындық тары назардың тө мен болуына, тез шаршап қ ажумен, белсенділіктің тө мендеуімен жә не мақ сатсыздық тың жетіспеушілігімен шартталғ ан. Кө птеген балалар мазасыз болады: орындарынан тұ рып кетеді, бө лме ішін аралап жү реді, бір-бірінің каркндаштарын жә не басқ ада заттарын тартып алады. Ү лкендердің ескертулеріне олар айғ айлап, жылап немесе мү лдем реакция білдірмейді.

Сонымен ақ ыл-ойы артта қ алғ ан балалардың ө зіне тә н дамуы ө зіндік сурет салуда жә не оны қ ұ ру процесінде кө рінеді.

Лекция № 8 Қ ол ең бегі сабағ ының міндеті, пә ні жә не сабақ мазмұ ны.

Зерттеудің негізгі міндеттері мен ә дістері. Пә ннің басқ а ғ ылымдармен байланысы. Жыл сайын оқ ытылатын ә р тү рлі іс-ә рекеттерінің тү рлерімен байланысты ең бек амалдарын игеру жә не интеллектуалды біліктілігінің даму дең гейі.Дамуында ауытқ ушылығ ы бар балалардың ең бек іс-ә рекетіндегі ерекшеліктері.

Ақ ыл-есі кем балаларды ең бекке оқ ыту кө мекші мектебінің оқ у жә не тү зете-тә рбиелеу жұ мысының жалпы жү йесіндегі маң ызды бө лігі болып табылдады. Бастауыш сыныптарындағ ы қ ол ең бегі пә ні мен арнайы жә не міндеттерді шешумен қ атар оқ ушыларды кә сіптік-ең бекке оқ ытуғ а дайындауғ а бағ ытталғ ан.

Ең бекке оқ ытудың жалпы міндеттері болып мыналар табылады:

- Оқ ушы тұ лғ асын жағ ымды қ асиеттерге тә рбиелеу (ең бекке суйгіштік, ұ жымда жұ мыс истей алу қ абілетін жә не т.б) ең бек тү рлері бойынша қ арапайым білімдерді хабарлау, ең бек дағ дыларын қ алыптастыру, ең бектің қ арапайым тү рлерін тә сілдерін оқ ыту, ең бекке дербес болуын дамыту.

- Ұ йымдастырушылық дағ дыларын қ алыптастыру, ең бек сабағ ына тура уакытысында келу, қ ол ең бегі сабағ ына ұ йымдасқ ан тү рде кіру, тек ө зінің ғ ана жұ мыс орнында жұ мыс истеу, онда материалдар мен қ ұ рал саймандарды дұ рыс жайғ астыру, оларды соң ынан жинастыру, жұ мыстың ішкі тә ртіп ережелері мен қ ауіпсіздіктерін білу жә не дұ рыс орындау, сонымен қ атар оларғ а қ ойылатын санитарлы- гигиеналық талаптарды ұ стану.