Тақырып 3. Экономикалық талдаудың әдістері мен тәсілдері

Экономикалық талдаудың ә дістері шаруашылық субъект жү йелік кешенді зерттеу, ө лшеу жә не ө ндірісті басқ арудың тиімділігін арттыру мақ сатында қ олданылады.

Арнайы тә сілдер 4 топқ а бө лінеді:

1. Ақ паратты жай логикалық тә сілмен ө ң деу

2. Детерменді талдау

3. Стохастикалық факторларды талдау

4. Талдаудағ ы кө рсеткіштердің оптималдау тә сілі

Ақ паратты жай логикалық тә сілмен ө ң деу.Жай логикалық тә сіліне кіретіндер:

- салыстыру ә дісі

- аналитикалық кестелердің қ ұ рылымдық тә сілі

- қ атысты жә не орта ауқ ымдық тә сілі

- экспертті бағ алау ә дісі жә не т.б.

Детерменді талдау ә дісіне:

- моделдеу ә дісі

- тізбекетелген қ ойылымдар

- абсолютті жә не қ атысты шамалар ә дісі

- алгоритмдік, интегреалды ә діс

- қ аржылық -анық тамалық тә сілдер

Стохастикалық факторларды тә сілдің қ ұ рамына:

- регрессивті талдау тә сілі

- корреляциялық

- кө п мө лшерлі факторлық талдау

- тә уекелділіктердің қ азіргі заманғ а сай тә сілі

Оптималдау тә сілдеріне жоғ арыда айтылғ ан тә сілдердің барлығ ы қ атыстырылады. Қ азіргі нарық тық экономиканың дамуына олардың мү мкіндіктерін іске асыруына байланысты бө лек топтарғ а бө ліп талдайды. Бұ л ә діске экономикалық -математикалық ә дістер, сзық тық жә не сызық тық емес бағ дарландыру тә сілі, шешім қ абылдау теория тә сілі, ойын теория тә сілі жә не т.б. жатады.

Экономикалық талдаудың ө зіндік ә дісі бар.

Дә стү рлі ә дістер: 1. Салыстыру, 2. Тізбектелген қ ойылымдар, 3. Айырмалар, 4. Баланстық байланыстыру, 5. Топтастыру, 6. Индекстік ә діс, 7. Динамикалық қ атарлар, 8. Абсолютті жә не қ атысты айырмалар ә дісі.

Экономика-математика ә дістері: 1. Матрицалық ә діс, 2. Ойындар теориясы, 3. Жаппай қ ызмет кө рсету теориясы.

Дә стү рлі ә дістердің ішінде ең кең тарағ ан ә дісі салыстыру ә дісі. Салыстырудың бірнеше жолдары бар:

1. Болжаммен (жоспармен) салыстыру

2. Ө ткен жылмен салыстыру

3. Сала бойынша орташа мә ліметтермен салытыру

4. Ең жақ сы отандық жә не шетел тә жірибелерін салыстыру

Бұ л тә сілдердің кө мегімен экономикалық дамудың жетерлік дең гейіжене ө су қ арқ ыны анық талады. Жоспармен, ө ткен жылмен салыстыру нә тижесінде айқ ындалатын ауытқ удың шамасы + немесе – ие болады.

Салыстыру кезінде есептік нү ктені жә не сә йкестендіру белгілерін сақ тау қ ажет:

1. Бағ аны бір дең гейде ұ стап тұ ру

2. Ө німді сату қ ұ рылымының бірдей болуы

3. Кө птізбелі белгілердің салыстырмалығ ы

4. Климаттық жә не аймақ тық жағ дай есебінің ерекшеліктері

Қ аржы шаруашылық қ ызметінің кө рсеткіштерін салыстыру

Кестеден кө ріп отырғ андай компанияның ө німінің ө тімділік табыс тө лемі 2796 тең ге ө скен. Мұ ндай ө су ө ткен жылмен салыстырғ анда ө ткізілген ө німнің саны арқ ылы болғ ан. Егер мұ ндай тенденция сақ талатын болса, онда компания келесі жылы Ө Ө ТТ ө су қ арқ ынын тө мендетпеуді болжап отыр. Бұ л табыстың ө суі ө німді ө ткізуге деген шығ ындардың ұ лғ аюына ә келіп соқ ты. Ө ткен жылмен салыстырғ анда компания 2464000тең ге шығ ындалды. Шығ ындардың ө суі ең бек ө німділігінің ө суінен болғ аны белгілі. Компанияның жұ мысындағ ы теріс жақ ол ө нім рентабельдігінің тө мендеуі. Осылайша қ аржы менеджерінің жұ мысы оң бағ аланбайды. Ө йткені ол табысты болжау есептілігін дұ рыс жү ргізбеген.

Динамика қ атарларының ә рбір жеке мә ні дең гей деп аталады. Динамика қ атарларының кө мегімен біз инвесторғ а, болашақ акционерлерге компанияның нарық та табысқ а ие бола алатынын бизнестің тұ рақ ты екенін жә не осы компанияғ а ақ ша салуғ а болатынын кө рсетеміз.