Оспалардың болуы.

3. Ылғ алдылық

Осы дә рісте қ арастырылатын толтырғ ыштар ең жиі қ олданылады. Олар ауыр бетондарды алу ү шін қ олданылады, ал бір қ атар жағ дайларда арнайы бетондар ү шін.

1. Шикізат қ орлары.

2. Қ ұ м.

Тығ ыз табиғ и тас тау жыныстары – толтырғ ыштардың ө ндірісі ү шін негізгі шикізат қ оры болып табылады.

Шық қ ан жері бойынша тау жыныстары негізгі ү ш топқ а бө лінеді: вулкан атқ ыны,

шө гінді жә не метаморфиялық.

Вулканнан атқ ылағ ан тау жыныстары балқ ығ ан магманың қ атаю нә тижесінде пайда болады. Олардың қ ұ рылымы мен қ асиеттері магманың қ атайғ ан кезде болғ ан жағ дайларына тә уелді. Магманың жай суу кезінде пайда болғ ан терең дік (интрузивті) вулканнан атқ ылағ ан жыныстардың қ ұ рылымы тү йіршікті – кристалды болады, ал жер бетінде магма шұ ғ ыл тү рде суғ ан кезде тө гіліп шық қ ан (эффузивті) жыныстар кристалдануғ а ү лгермей қ атып қ алады жә не олардың қ ұ рылымы ә йнекті, кристалды жасырын немесе порфировалды (кристалды бө лшектері бар) болады.

Химиялық қ ұ рамы бойынша вулканнан атқ ылағ ан жыныстар қ ышқ ыл (SiO₂ 65% жоғ ары), орташа (55 – 65%) жә не негізгі (55% тө мен) болып ажыратылады.

Қ ышқ ылғ а гранит жатады олар терең де пайда болып қ ұ рылымы тү йіршікті кристалды болып келеді. Гранит жыныстарынның қ ұ райтын минералдар: дала шпатар (негізгі ортоклаз K₂O*Al₂O₃*6SiO₂) – 70% дейін, кварц (кристалды кремнезем SiO₂) – 20% астам, слюдалар (гидро – алюмосиликаттар: ақ шыл калий слюда – мусковит, қ ара темір – магнезиальды - биотит) жә не т.б 5% жуық. Вулканнан атқ ыланғ ан жыныстардан болатын граниттер толтырғ ыштар ө ндірісінде кең пайдаланады.

Граниттердің тығ ыздығ ы 2600... 2700 кг/м³. Бұ л олардың негізгі қ ұ рама заттардың тығ ыздығ ына жақ ын болады, яғ ни граниттің кеуектілігі ө те тө мен. Су сің ірушілігі ә детте 0, 5% - дан жоғ ары болмайды. Сығ ылу кезінде болатын беріктік шектігі, ережедей, 100 МПа, жиі 200...250 МПа жетеді. Созылу кезінде болатын беріктік шамамен 50 ретке тө мен.Ә детте қ ызыл немесе сұ р.

Вулканнан атқ ылағ ан орташа жыныстарғ а терең дік жыныстар (диорит, сиенит) жә не оларғ а ұ қ сас тө гілгендер (андезит, трахит). Соң ғ ылар сілтілермен белсенді ө зара байланысқ а тү скесін цементті бетондарда олар шектеулі мө лшерде қ олданылады. Олар қ ышқ ылғ а тө зімді жә не ә йнек негізінде жасалғ ан қ ышқ ылғ а тө зімді бетондарда толтырғ ыш ретінде қ олданылады.

Диорит пен сиенит граниттардан кварцтың болмауымен. Олар сирек кездеседі жасыл тү сі басылымды болып диоритте кү рең деу, ал сиенитте ақ шылдау болады. Сығ ылу кезінде беріктік шектеуі – 250МПа дейін, сиенитте – 180 МПа дейін.

Толтырғ ыштардың ө ндірісінде гранитпен қ атар қ олданылуы мү мкін.

Вулканнан атқ ыланғ ан қ ұ рамында кремнезем аз (негізгі) тау жыныстарына терең де пайда болғ ан габбро тау жынысы жә не тө гілген базальт пен диабаз жатады. Бұ л жыныстардың айырмашылығ ы жоғ ары беріктік. Габбро басылымды ірі кристаллды болып, ал базальт пен диабаз – уақ немесе жасырын кристалды болып келеді. Бұ л жыныстардың тү сі – сұ рдан қ арағ а дейін, кейде жасыл тү рде кездеседі. Олар толтырғ ыштардың ө ндірісінде кең қ олданылады.

Шө гінді тау жыныстары табиғ атта бастапқ ы жыныстарының бұ зылу нә тижесінде пайда болғ ан. Су, температуралардың ауысуы, химиялық жә не биохимиялық коррозияның ә рекетінен олар біртіндеп бө лінеді жә не жаң а туынды материалды қ ұ райды.

Сынып пайда болғ ан шө гінді жыныстар қ ұ м мен гравий қ ұ райды. Олар бетондарда ең жиі кең пайдаланатын арзан толтырғ ыш.Кварцты деп қ ұ рамында 60%- дан астам кейде 95% дейін кварцы бар қ ұ мдарды айтады. Қ ұ рамында дала шпаты 50% болса, онда қ ұ мдарды кварцты - далалық шпат, ал егер осындай тү йіршіктердің саны қ ұ рамында жоғ ары болса, онда - дала шпаты деп атайды.

Кө пшлік қ ұ ммен гравийдің қ ойнаулардың шық қ ан жолы иллювиалдық. Ағ ынның жылдамдығ ына қ арай су тау жыныстарының уақ жә не ірі тү йіршіктерін тасымалдайды. Кең жерге щық қ ан кезде белгілі себептер ағ ынның жылдамдығ ы тө мендейді, судан тау жыныстардың ірі бө лшектері тү сіп қ алады, ә рі қ арай су жылдамдығ ының тө мендеуімен одан кішірек қ ұ мшақ тар да отырады, тек шамдалы, сазды тым уақ бө лшектер алысқ а апарып соң ғ ы кезекте бө лініп қ алады. Сонымен, су қ ұ ммен гравийларды тасымалдау мен кең орындарымен ауыстырумен қ оса бір уақ ытта оларды жуып сорттайды. Ө зен кең деріндегі қ ұ м мен гравийдің тү йіршіктері тым тө мен домалатылғ ан пішінді болады. Таулы мұ зды жерден шық қ ан қ ұ ммен гравийлар сортталмағ ан, қ ұ м – гравий араласпа тү рінде, жиі сазды қ оспалармен ластанғ ан болып келеді.

Қ ұ мдарды эоловалды қ ойнаулар яғ ни желден пайда болғ ан жә не т.б шектеулі қ оданылады. Бұ л қ ұ мдар тым уақ, ал олардың тү йіршіктері домалатылғ ан болып беттері жылтыр болғ андық тан цементтік таспен ілінісі нашарланады.

Сынғ ан тау жыныстары цементтелген болып келуі мү мкін. Осылай қ ұ мдауыттар қ ұ мдардың тығ ыздалуы жә не сумен ә келінетін цементтейтін заттармен олар бір-біріне жабысу нә тижесінде пайда болады. Қ ұ мдауыттардың бө лек тү рлері берікті болып толтырғ ыштардың ө ндірісінде қ олданылады.

Бетонда қ олданылатын толтырғ ыштар ө ндірісінде ең жоғ ары орын карбонатты шө гінді жыныстарына (ә к тас, доломиттерге беріледі).

Ә к тастардың негізгі минералдары – СаСО₃ тығ ыз кристалды ә ктастардың тығ ыздығ ы 2700 кг/м³ дейін, сығ ылу кезінде беріктік шектеуі 200 МПа дейін болады.

Доломит бір атты СаСО₃ *MgCO₃ минералдан тұ рады. Бұ л тау жынысы ө те тығ ыз жә не берікті болуы мү мкін. Жиі ә р тү рлі дә режеде кальций карбонатының орына магний карбонаты ауыстырылғ ан доломиттелген ә ктастар кең таратылғ ан.

Метаморфиялық тау жыныстар жер қ абатында жоғ ары қ ысымдармен температуралардың ә рекетінен жә не жер қ абаттарының қ озғ алуына байланысты вулканмен атқ ылағ ан немесе шө гінді жыныстардың ө згеру нә тижесінде пайда болғ ан. Метаморфиялық жыныстардан толтырғ ыш ө ндірісінде гнейстер – ө згертілген граниттерді пайдаланылады. Граниттерге гнейстердің айырмашылығ ы қ ұ рылысы қ абатты қ абат болып келеді. Егер қ абаттас қ атты болса, онда мұ ндай жыныстарды уату кезінде табақ ша тү йіршіктер пайда болады, ал ол жағ ымсыз.

Метаморфияланғ ан кремнелденген қ ұ мдауыттар – кварциттер, бір – бірімен қ атты жабысып қ алғ ан кварц кристалдардан тұ ратын жоғ ары берікті тау жынысы болып келеді. Бірақ цементтік таспен олардың ілінісуі жеткіліксіз.

М

Бетон араласпасында – қ ұ м уақ толтырғ ыш. Бетон араласпасында ерітінді бө лігін қ ұ райды жә не цементтік қ амырмен тығ ыз байланыста болады. Неғ ұ рлым араласпағ а қ ұ м кө п қ осылса, соғ ұ рлым ерітінді бө лігінің тұ тқ ырлығ ы жоғ ары болады жә не де цементтің шығ ыны да тө мендейді. Бірақ қ ұ мды тым жоғ ары салуғ а болмайды, яғ ни беріктігінің тө мендеуіне ә келеді. Сондық тан бетон қ ұ рамында қ ұ мның ү лесі оптималды болуы тиіс.

Қ ұ мдар келесілерге бө лінеді:

1. Табиғ и (байытылғ ан немесе фракцияланғ ан болуы мү мкін).

2. Уатылғ ан (байытылғ ан, фракцияланғ ан жә не щебеньге тас жыныстарды уату кезінде шығ атын қ алдық тардан пайда болуы мү мкін)

Ә деттегі ауыр бетонда ү йілмелі тығ ыздығ ы 1400 кг/м³ астам жә не тығ ыз, жоғ ары берікті тү йіршіктен тұ ратын қ ұ м қ олданылады. Тү йіршіктердің тығ ыздығ ы 2 г/см³ жоғ ары болу тиіс.