Оспалардың болуы.

Қ ұ мда, ережедей, бетонғ а жағ ымсыз ә сер беретін қ оспалар болады. Сондық тан стандартта олардың болу мө лшері шектеледі.

Қ ұ мда шаң тү рдегі, сазды жә не лай қ оспалардың (ө лшемдері 0, 05 мм тө мен) болу мө лшерін ә детте тұ ндыру ә дісімен анық талады. Оны стандартты ә дістеме бойынша қ ұ мды сумен жуу арқ ылы анық тайды. Қ ұ рғ ақ қ ұ мның ү лгісін сосудқ а салып су қ ұ яды жә не біртіндеп араластырып екі сағ ат бойы ұ стайды. Екі минуттан соң араластырудан кейін қ ұ мның бетінде болатын судың жоғ ары қ абатын қ ұ йып тастап таза суды қ осады, содан соң қ ұ мды ластанғ ан судан тазасына ауыстырып жууды жалғ астырады. Осыны қ ұ мның ү стіндегі су мө лдір болғ анғ а дейін жасай береді.

Кейін жуылғ ан қ ұ мды тұ рақ ты салмақ қ а дейін қ ұ рғ атады, ал тұ ндрылғ ан қ оспаларды келесі формула бойынша анық таймыз

Қ _{тұ н} = m – m₁/m*100%

мұ нда m – бастапқ ы қ ұ рғ атылғ ан қ ұ мның салмағ ы, г

m₁ – тұ ндырылғ ан жә не қ ұ рғ атылғ ан қ ұ мның салмағ ы, г

Тұ нғ ан бө лшектер санын анық таудың жылдамдатылғ ан пипетқ алық ә діс арқ ылы анық тау болады. Бұ л ү шін қ ұ мды жуғ аннан кейін ластанғ ан суды белгілі сыйымдылық ты пипеткамен алып ыдысқ а қ ұ яды. Содан соң суды қ ұ рғ ату шкафта 105 – 110°С температурамен буландырып ыдыста қ алғ ан ұ нтақ ты ө лшейді. Қ ұ мда тұ нғ ан бө лшектердің санын пипеткағ а алынғ ан суспензияның кө лемін оның барлық кө леміне бө лу арқ ылы анық тайды.

Содан басқ а қ ұ мда болатын ө лшемі 0, 005 мм – тө мен ең уақ сазды бө лшектерді анық тайтын ә діс бар. Бұ л ә діс кө рсетілген пипеткалық ә діске ұ қ сас, бірақ айырмашылығ ы қ ұ м ү лгісін дистилленген сумен араластыру жә не аммиак ерітіндісін қ осу арқ ылы алынатын суспензия 1, 5 – 2 сағ ат бойы тым ірі бө лшектер тұ нығ у ү шін тұ ру қ ажет жә не содан кейін сазды бө лшектері бар суспензия ү лгісі алынады.

Қ ұ мда тұ нғ ан қ оспалардың мө лшері жоғ ары болса, ол бетон беріктігін жә не ұ зақ мерзімдігін тө мендетеді. Ә сіресе саз пленкалар қ ажетті емес, яғ ни олар қ ұ м тү йіршіктерін майлап цементтік таспен іліністі бұ зады. Кесек тү рде болатын саз қ оспалар ө те қ ауіпті. Олар ылғ алдау кезінде кең ейеді, ал қ ұ рғ атқ ан кезде шө гіледі.

8736 – 85 мемлекеттік стандартқ а сай табиғ и қ ұ мда тұ ндырылғ ан қ оспалар 35% жоғ ары болмау керек (салмақ бойынша), байытылғ андарда – 2%, ал уатылғ анда – 5% дейін жіберледі. Кесекте болатын саздын кө лемі 0, 5% жоғ ары жә не байытылғ анда – 0, 25% жоғ ары жіберілмейді.

10268 – 80 мемелекеттік стандартта бетонның тү ріне жә не қ ұ рылымдарды пайдалану жағ дайларына қ арай қ ұ мдарғ а қ ойылатын талаптар қ арастырылғ ан. Ә сіресе, гидротехникалық ғ имараттарда су астында болатын бетондар ү шін шаң тү ріндегі жә не саз бө лшектердің саны 5% дейін, су ү стінде 3%, су дең гейі ауысып тұ ратын зоналарда қ олданылатын бетондар ү шін – 2% жіберіледі.

Бір қ атар қ ұ рылымдарда қ олданылатын бетондар ү шін (қ ұ бырлар, кө пірлер, гидротехникалық имараттар) кесектегі саз болуы жіберілмейді.

Қ ұ мның кең қ ойнаулардың кө пшілігінде, ә сіресе, жер қ абатына жақ ын орналасқ ан қ абатта органикалық қ оспалар болу мү мкін - ө сімдік жә не мал заттардың бө ліну нә тижесінде пайда болғ ан. Бұ л қ оспалар (гумусты қ ышқ ылдар) цементтік тастың қ алыпты қ атаюына кедергі келтіреді, ә сіресе, бірінші кү ндері жә не беріктігінің шұ ғ ыл тө мендеуіне ә келеді.

Қ ұ мда органикалық қ оспалардың болу мө лшерін колометриялық (тү стік) ү лгі кө мегімен анық тайды. Қ ұ мды ө лшегіш ә йнек цилиндрге салып 3% қ ышқ ыл натрий ерітіндісін қ ұ йып 24 сағ атқ а қ алдырады. Органикалық қ оспалардың болу мө лшеріне қ арай ерітінді сарғ ыш немесе қ оң ыр тү ске боялынады. Бұ л тү сті арнайы дайындалғ ан эталонның тү сімен салыстырады. Бетон ү шін қ ұ м жарамды деп, егер ерітіндінің тү сі эталоннан ақ шылдау болса, саналады.

Эталонды 3% - ды қ ышқ ыл натрды су ерітіндісінің 195 мл-ге 1% этил спирттың ерітіндісінде жасалғ ан 2%-ды танин ерітіндісін қ осып дайындайды. Эталонды ерітіндіні шайқ ап 24 сағ атқ а қ алдырып, кейін салыстыруғ а дайын деп есептейді. (тек жаң а дайындалғ анын)

Кейбір елдерде эталон ретінде ашық сары тү сті ә йнекті қ олданылады.

Кейбір органикалық қ оспалар қ ышқ ыл натрдың ерітіндісін қ атты бояуғ а қ абілеті бар, бірақ олар бетон ү шін қ ауіпті болмайтынын есте сақ тау қ ажет. Сондық тан, кейде қ ұ м ерітіндінің тү сі эталоннан қ аралау болса да бетонды даярлау ү шін қ олдану мү мкіншілігі бар, бірақ оны тек алдын – ала арнайы зерттеу ө ткізгеннен кейін пайдаланады.

Мұ ндай зерттеу қ ұ мда болатын органикалық қ оспалардың бетон беріктігіне ә серін тексеруден тұ рады. Бұ л ү шін зерттелетін қ ұ м негізінде бірдей қ ұ рамды бетон араласпаларын жасайды, бірақ біреуінде ә ктас сү тінде (органикалық қ ышқ ылдардың ә серін жоқ қ ылады), содан соң суда жуылғ ан қ ұ мды, ал басқ асында тек суда жуылғ ан қ ұ мды қ олданылады (органикалық қ оспалар сумен кетпейді, ал жууды қ ұ мның екі ү лгісі айырымды болмау ү шін жасайды). Осы қ ұ мдар ү лгісінде жасалғ ан бетондардың беріктігін салыстыру арқ ылы сол қ ұ мда болатын органикалық қ оспалар жағ ымсыз ә сер беретінін анық тайды.

Қ ұ мда кремнезем, темір минералдар, слюдалардың аморфты тү рлерінің болуын, сонымен қ атар кү кірт қ ышқ ыл жә не кү кірт қ осындылардың болуын микроскоппен тү йіршіктерді қ арап петрографикалық зерттеумен жү ргізіледі жә не минералдарды анық тау ү шін химиялық реактивтерді немесе басқ а ә дістерді қ олданады.

Кремнеземның аморфты тү рлері цемент қ ышқ ылдармен реакцияғ а тү сіп жаң а қ ұ рылымдардың кө лемдік кең ею нә тижесінде бетонның бұ зылу себебі болып келу мү мкін. Сілтілермен келесі минералдар мен тау жыныстар реакцияғ а тү седі: опал, халцедон, кремний, кейбір тө гіліп шық қ ан ә йнекті жыныстар.

Опал аморфты минерал болып келеді (SiO₂× nH₂O). Қ ұ рамында химиялық байланыста болатын 1....15% су бар. Тү ссіз, кейде ақ, ә йнектік жылтыр сұ р тү сті, жә не опалесценциясымен сипатталады (осы минералдардың атауымен байланысты спецификалық қ ұ былыс «тү с ойны» бар).

Халцедон – кремнеземның жасырын кристалды тү рі, қ ұ рылысы уақ талшық ты, ақ, сұ р, кө кшіл жә не қ ызыл тү сті болу мү мкін.

Егер петрографикалық талдау толтырғ ышта жоғ арыда аталғ ан немесе оғ ан ұ қ сас минералдар мен тау жыныстарын анық таса, онда толтырғ ышпен реакциялық қ абілетті тексертіп арнайы зерттеуді жасағ ан жө н.

8735 – 75 мемлекеттік стандартта химиялық ә діс арқ ылы цементтің қ ышқ ылдарымен қ ұ мның потенциалды реакциялық қ абілетін анық тау қ арастырылғ ан. Қ ышқ ыл натрмен қ ұ м ү лгісін термостатта 80С температурасымен 24 сағ ат бойы ұ стайды, содан соң еріп қ алғ ан кремнеземның салмағ ын анық тайды. Егер зерттеу жағ дайында ол стандарт шектеуінен шық паса, онда қ ұ мды потенциалды реакция қ абілеті барларғ а жатқ ызады. Бұ л жағ дайда қ ұ мды бетонда арнайы тексерістен ө ткізу қ ажет.

Ә рекеттегі стандарттарда белгілі тексеру ә дістемесі ұ сынылмағ ан, бірақ ғ имараттардың пайдалану жағ дайларын есепке алып, зерттеуді жасау қ ажеттілігі кө рсетілген (10268 - 80).