Түйіршіктік құрамы.

Қ ұ мның тү йіршіктік немесе гранулометриялық қ ұ рамы мұ ндағ ы ә р тү рлі ірлікті тү йіршіктердің санымен сипатталады. Бұ л орташа ү лгісін електерден ө ткізу арқ ылы анық талады. Қ ұ мды елеу ү шін електер жиынтығ ы келесілерден тұ рады (саң ылаулардың ө лшемдері бойынша): 10, 5, 2, 5; 1, 25; 0, 63; 0, 315; 0, 16 мм.

10 жә не 5 мм саң ылаулары бар електер қ ұ мның гравий немесе щебеньмен ластануын анық тау ү шін қ ажет. 10 мм-ден ірі тү йіршіктер (салмақ бойынша) 0, 5% астам болмауы тиіс, ал одан ірі: табиғ и кү йінде – 10% астам емес, қ алдық тардан ұ сақ талғ ан кү йде – 15 % дейін, байытылғ ан қ ұ мдарда - 5% дейін.

Қ ұ мның тү йіршікті қ ұ рамы саң ылаулары 5 мм електен ө ткізу арқ ылы анық талады, яғ ни ірі қ осындыларды ажыратқ аннан кейін. Салмағ ы 1000 гр. қ ұ рғ ақ қ ұ мның ү лгісін саң ылаулары 2, 5 мм елекке салады, ал оның астына қ алғ ан електер мен поддон орнатылады. Қ ұ мды елегеннен кейін електер ү стінде қ алғ ан қ алдық ты анық тап олардың жалпы ү лгінің салмағ ына қ арай пайызда бө лек қ алдық тар мен егер қ ұ мның бү кіл ү лгісін тек сол електен ө ткізген жағ дайда болатын толық қ алдығ ын анық тайды. Толық қ алдық тарды берілген електегі жә не одан ірілеу електе болғ ан бө лек қ алдық тарын бір-біріне қ осу арқ ылы табады. (сурет 1)

Сурет 1 Стандартты електердегі бө лек жә не толық қ алдық тар.

а) бө лек қ алдық тар; б) толық қ алдық тар.

10268 – 80 Мемлекеттік стандарт бойынша ауыр бетон ү шін қ ұ мның тү йіршіктік қ ұ рамы келесі талаптарғ а сай болу тиіс:

Сонымен, 0, 16 мм уақ електен қ ұ м ү лгісінің салмағ ына 10% астам ө тпеу тиіс.

10268 – 80 Мемлекеттік стандарттың талаптары графикалық тү рде 2 суретте кө рсетілген. Мұ ндай графикте нақ ты қ ұ мның тү ріне байланысты тү йіршікті қ ұ рамын анық тау нә тижесін сызады жә не шық қ ан сызығ ын стандартпен шектелген аймақ тан шық паса, онда бұ л қ ұ м бетон ү шін жарамды болып саналады.

Сонымен қ атар, қ ұ мның тү йіршіктік қ ұ рамы ірлік модулімен сипатталады: ; [1]

мұ нда - бақ ылау електегі толық қ алдық тардың қ осындысы, % (1 сурет бойынша)

А = А_{2, 5} + А_{1, 25} + А _{0, 63} + А _{0, 315} + А _{0, 16} = 5а_{2, 5} + 4а_{1, 25} + 3а_{0, 63} + 2а_{0, 315} + а_{0, 16}. [2]

Осы формула бойынша санына жоғ ардағ ы електерде қ алғ ан бө лек қ адық тары а ү лкен ә сер беріп тұ рғ аны анық. Неғ ұ рлым қ ұ м ірі болса, соғ ұ рлым саны мен ірлік модулі жоғ арлайды.

Теорияда ірлік модулі 0-ден (егер барлық қ ұ м тү йіршіктері 0, 16мм уақ болса) 5-ке дейін (егер барлық қ ұ м тү йіршіктері 2, 5 ірі болса) аралығ ында болу мү мкін. Ал тә жірибеде ірлік модулінің аусу шектеулері одан тө мен.

Сурет 2 Ауыр бетонда қ олданылатын қ ұ мдардың тү йіршіктік қ ұ рамына қ ойылатын талаптар.

1 – жіберілетін ірліктің тө менгі шекарасы (М_к=1, 5); 2 – В15(М200) жә не одан жоғ ары (М_к=2) бетондар ү шін қ олданылатын қ ұ м ірлігінің ұ сынылатын тө менгі шекарасы. 3 – сол сияқ ты, тек В25(М350) жә не одан жоғ ары (М_к=2, 5); 4 – қ ұ мның жіберілетін ірлігінің жоғ арғ ы шекарасы.

8736 – 85 Мемлекеттік стандарт бойынша «Песок для строительных работ. Технические условия» ірлік модулі мен саң ылаулары 0, 63 мм електегі толық қ алдық тарына қ арай қ ұ мды топтарғ а бө лу қ арастырылғ ан. (кесте 6.1).

10268 – 80 Мемлекеттік стандарт бойынша «Бетон тяжелый. Технические требования к заполнителям» қ ұ мның ірлік модулі 1, 5...3, 25 аралығ ында болу тиіс. Сонымен қ атар, беріктік шектеуі 20 МПа жә не одан жоғ ары бетондар ү шін қ ұ мның ірлік модулі 2 тө мен болмау тиіс, ал беріктік шектеуі 35 МПа жә не одан жоғ ары бетондар ү шін – 2, 5 тө мен болмау тиіс.

Гидротехникалық имараттар ү шін қ олданылатын бетондарғ а қ ұ м ірлік модулінің аусу коэффициенті 10% аспау тиіс.

Ұ сынылатын тү йіршік қ ұ рамы бар қ ұ мдарды пайдалану кезінде цементтің аз шығ ындалуы мен ең жоғ арғ ы қ асиеттері қ аматамасыз етілген бетондарды алуғ а болады. Стандарттың талаптары ғ ылыми зерттеулер мен ү лкен тә жирібинің негізінде қ ойылғ ан. Сонымен қ атар бұ л талаптарды барлық жағ дайда міндетті тү рде орындамауғ а болады, мысалы, тиісті технико-экономикалық дә лелдеу болғ ан кездеберіктік шектеуі 20 МПа жә не одан жоғ ары бетондар ү шін ә рлә к модулі 2-ден асатын қ ұ мдарды қ олдану жібң ріледі. Қ ұ мның тү йіршіктік қ ұ рамымен оның қ уыстылығ ы байланысты. Бұ л кө рсеткішті, ережедей, анық тамайды, бірақ қ ұ мның тү йіпшіктік қ ұ рамын нормалау кезінде оны есепке алады. Алдың ғ ы дә рісте кө рсетілгендей қ ұ мның қ уыстылығ ы оның ү йінді тығ ыздығ ы мен тү йіршіктер тығ ыздығ ы бойынша есептеуге болады. Берілген минералогиялық қ ұ рамына сай қ ұ м тү йіршіктерінің тығ ыздығ ы кең арада ауыспайды, сондық тан қ уыстылық негізінде ү йінді тығ ыздығ ымен байланысты деп айтуғ а болады. Яғ ни неғ ұ рлым ү йінді тығ ыздық жоғ ары болса, соғ ұ рлым қ уыстылық тө мен болады.Стандартпен ұ сынылғ ан тү йіршіктік қ ұ рамдар (2 сурет қ ара) қ ұ мның ең жоғ арғ ы қ уыстылық ты қ амтамасыз етеді, сонымен қ оса тө мен қ уыстылық болғ ан жағ адайда олардың тығ ыз салуында. Табиғ и қ ұ рғ ақ кварц қ ұ мның ү йінді тығ ыздығ ы шамамен 1500 – 1600 кг/м³, ал қ уыстылығ ы 30 – 40%.

Таблица 6.1. Тү йршектердің ірлігі бойынша қ ұ мның топтары.

Бетон араласпасында цементтік қ амыр қ ұ м тү йіршіктерін майлайды жә не олардың сыртқ ы бетін жұ қ а қ абатпен жабады (ә детте 0, 01 – 0, 1 мм дейін). Неғ ұ рлым қ ұ м тү йіршіктерінің меншікті беті жоғ ары болса, соғ ұ рлым оларды майлауғ а жә не араларын ашуғ а шығ ындалатын цементтың шығ ыны ұ лғ аяды. 2, 5 – 5 мм фракция ү шін меншікті беті шамамен 10 см²/г болады, ал қ ұ мның уақ фракциялар ү шін – 100 – 300 см²/г. Орташа тү йіршікті табиғ и қ ұ мдар ү шін меншікті беті – 40... 70 см²/г немесе 4... 7 м²/кг болады.