Дәріс тезистері

Дә ріс 1.

Тақ ырып: «Кіріспе. МҚ. Сортамент. Металл қ ұ рылымдардың байланыстары»

Сұ рақ тар

1. Кіріспе. МҚ.

2. Сортамент

3. Бұ рыштық жә не тү йістірілген дә некерленген байланыстар

4. Бұ рандалы жә не тойтарма шегелі байланыстар

1. Кіріспе.

" Металл қ ұ рылымдары" деген тү сінікке, олардың қ ұ рылымдық пішіні туралы мә ліметтер, дайындау технологиясы, жинақ тау ә дістері т.б кіреді. Металл қ ұ рылымдарының даму дең гейі бір жағ ынан халық шаруашылығ ының қ ажеттелігімен анық талса, екінші жағ ынан техникалық базаның мү мкіншілігімен, яғ ни металлургияның, металл ө ң деу, қ ұ рылыс ғ ылымы мен техниканың дамуына байланысты болып келеді.

Осы жағ дайларды ескере отырып, металл қ ұ рылымдарының даму тарихы бес кезең ге бө луге болады.

Бірінші кезең (XIIғ бастап XVII ғ. басына дейін) сол кезең дегі ерекше ғ имараттарда (сарайлар, шіркеулер т.б.) тас қ алауда тарқ ыштар мен қ аптамалар тү рінде қ олдануымен сипатталады. Тартқ ыштарды темірден жасап, қ ұ лақ шалар арқ ылы шегелермен ұ статты. Осындай тартқ ыштар бір тү рі Владимирдегі Успен шіркеуінің қ ұ рылымдарында кездеседі (1158). Металл қ ұ рылымдардың қ ұ рылымдық шешімдерінің жаң а сатысына Василий Блаженный храмының Покров соборының тас тө бе жабынын кө теруші қ ұ рылымы жатады. Бұ л созылуғ а, сығ ылуғ а жә не иілуге жұ мыс жасайтын, стержендерден тұ ратын, бірінші белгілі қ ұ рылымдардың бірі.

Металл конструкцияларын біріктіру. Пісіріп біріктіру.

Пісірудің тү рлері жә не олардың сипаттамалары.

Металл конструкциялары негізінен пісіріп біріктіріледі. Ол басқ а біріктіру тү рлерін тү гелдей дерлік ауыстырады. Зауытта, қ ұ рылыс алаң ында қ олданылады. Пісіру – конструкциялардың біріктіру сұ лбаларын оң айлатады, металл шығ ынын азайтады, ең бек ө німділігін арттырады. Пісіріп біріктіру металл конструкциялардың су, газ ө ткізбейтін қ асиетін сақ тайды. Бұ л резервуар, газгольдер, гидротехникалық қ ұ рылыстар ү шін аса маң ызды.

Пісірудің негізгі кемшілігі – біріктіруде қ алатын қ алдық кернеулер мен деформациялар, олар конструкцияларғ а динамикалық кү ш ә сер еткенде, тө мен температурада пайдаланғ анда болатын мортдсынғ ыштығ ына ық пал жасайды. Пісіруді конструкцияларды монтаждауда жә не кө п қ абатты қ аң ылтырларды біріктіруге пайдалану қ иындау. бұ л екі жағ дай пісіруді пайдалануғ а мү мкіндік бермей, болтты біріктірулерді қ олдануғ а мә жбү р етеді.

Пісірудің тү рлері: газбен пісіру, диффузиямен пісіру, ультрадыбыспен пісіру, жарылыспен пісіру, электр доғ амен пісіру, жә не т.б.

Электр доғ амен пісірудің тү рлері: қ олмен, автоматпен, жартылай автоматпен пісіру, электрошлакпен пісіру, газ ортасында пісіру, тү йістіре пісіру.

Электр доғ амен қ олмен пісіру ө те кө п пайдаланылады. Ол бірігу жігінің кең істіктегі алғ ан орын тү рінің бә рінде, монтаждауда, механикалық ә дістерді қ олдану мү мкін болмағ ан жағ дайларда, қ ол жекткізу қ иын жерлерде қ олданылады. Бірігетін металлдың аз балқ уы жә не ток кү шінің аз болуы, жұ мыс ө німділігінің тө менділігі, ә рі қ ол жұ мысының автоматқ а қ арағ анда тұ рақ сыздығ ы – қ олмен пісірудің кемшілігтері болып саналады. Қ олмен пісіруге қ ажет электродтар жігіне сә йкес бірнеше тү рге бө лінеді: Э-42 электрод тү рі ≥ 410 М Па (42 ) металл жігін алуғ а мү мкіндік береді, олардың болаттың уақ ытша қ арсыласуы ≥ 430 М Па болғ анда пайдалануғ а болады; Э-50 электрод тү рі ≥ 490 М Па (50 ) металл жігін алуғ а мү мкіндік береді жә не болаттың уақ ытша қ арсыласуы ≥ 520 М Па болғ анда пайдалануғ а болады. Егер электрод маркасына А ә рпі қ осылып жазылса, онда оны қ олдана алынғ ан пісіру жігінің ұ рғ андағ ы тұ тқ ырлығ ы жоғ арылайды, басқ а да қ асиеттері жақ сарады.

Дә ріс 2.

Тақ ырып: «МҚ. Арқ алық тар мен арқ алық ты қ ұ рылымдар»

Сұ рақ тар

1. Арқ алық ты тө бе жабындарын ү йлестіру сұ лбалары

2. Жабындар тү рлері, жұ мыс жасау ерекшеліктері жә не есебі

3. Қ ұ рылымдық арқ алық тарды жобалау

4. Ә ртү рлі кернеулі жағ дайдағ ы элеметтердің жергілікті орнық тылығ ы

5. Арқ алық тар тү йіндесуінің жұ мысы мен есебі

6. Арқ алық тардың жаң а қ ұ рылымдық шешімдері

1.Арқ алық ты тө бе жабындарын ү йлестіру сұ лбалары

Арқ алық иілугежұ мыс жасайтын қ ұ рылымдық элементке жатады. Оларды азаматтық, қ оғ амдық жә не ө неркә сіптік ғ имараттардың қ ұ рылымдарында, арқ алық алаң шаларында, кө пірлерде, эстакадаларда, кран асты арқ алық тарда, гидротехникалық шлюздерде т.б имараттарда кең інен қ олданады.

Бұ л қ ұ рылымдар ө те сенімді жұ мыс жасайды жә не қ арапайым, оң ай дайындалады. Ө те ү лкен емес бойлық ты 15—20 м болатын ғ имараттарда тұ тас қ ималы арқ алық тар қ олданғ ан тиімді. Жү ктерді ұ лғ айтқ ан сайын, бойлық ұ зындығ ы ө седі, мысалы қ азіргі кезде, ұ зындығ ы 36м жә не одан да артық кран асты арқ алық қ олданылуда, мұ ндай арқ алық тар қ имасы қ орап тү рінде жиі кездеседі.

Тiк бетті қ абырғ а, ал кө лбеу беттерді — белдеулер деп атайды. Арқ алық тың биiктiгi деп (арқ алық тың толық биiктiгi деп сө релердің сыртқ ы қ ырларының арасындағ ы қ ашық тық тыатайды.).

Ең ү лкен тік кернеулер арқ алық тардың шеткi талшық тарында пайда болады, сондық тан мұ ндай қ ималар тү рінде қ оставр жиірек, ал қ уатты арқ алық тар ү шiн қ орапты қ има қ олданылады.

Арқ алық тар негізгі ү ш тү рі бар: қ арапайым, қ алыптағ ыдай, кү рделі.

Қ арапайым арқ алық тар торында қ абат жапқ ыштығ ы жү к тө семе арқ ылы қ абат жапқ ыштың қ ысқ а жағ ына параллель белгілі қ адаммен орналасқ ан шабақ тарда беріледі, олар жү ктерді қ абырғ аларғ а немесе басқ а конструкцияларғ а береді.

Тө семенің кө теру мү мкіндігі аз болғ андық тан шабақ тарды жиі қ ою керек, бұ л шешім аралық қ ысқ а болғ анда ғ ана тиімді. Ұ зын аралық тарды жиі қ ойғ анда алынатын қ уаттылық пен керекті қ атаң дық тың арасында қ арама-қ айшылық туады да, олардың тиімділігі кемиді.