Субъективтік жағы

Терроризм тек қ ана тікелей қ асақ аналық пен жасалады. Кінә лі адам заң да кө рсетліген ә рекеттерді жү зеге асыру арқ ылы іс-ә рекет істелгені мен заң да кө рсетілген ә рекеттерді істеу арқ ылы зардаптардың болу қ аупін туғ ызғ анын немесе соны жасаймын деп қ орқ ытудың қ оғ амғ а қ ауіптілігін сезедң жә не соны жү зеге асыруды тілейді. Қ ылмыстың субъективтік жағ ынан қ ажетті белгісіне заң - қ оғ амдық қ ауіпсіздікті бұ зу, халық ты қ орқ ыту не мемлкеттік органдардың шет мемлекеттің немесе халық аралық ұ йымның шешім қ абылдауына ық пал ету арнаулы мақ сатын қ осып кө рсеткен. Терроризмнің объективтік жағ ының белгілеріне жататын, бірақ адаммен басқ а мақ сатпен жасалғ ан ә рекет басқ а қ ылмыс ретінде сараланды. Мысалы, диверсия – Қ Р Қ К 171 бабы.

Терроризмнің субъектісі – 14 жасқ а толғ ан, есі дұ рыс жеке адам.

Қ ылмыстық Кодекстің 233 баптың 2, 3, 4 бө лігінде осы қ ылмыстың сараланғ ан тү рлері кө рсетілген. Екінші бө лігінде:

а) бірнеше рет;
б) азаматтардың ө мiрi мен денсаулығ ына нақ ты қ ауіп тө ндiретін қ аруды немесе қ ару ретiнде пайдаланылатын заттарды, жарылыс заттарын немесе жарылыс қ ұ рылғ ыларын қ олдана отырып жасалса, - жеті жылдан он екі жылғ а дейінгі мерзімге бас бостандығ ынан айыруғ а жазаланады.Осыларғ а тоқ талсақ, бірнеше рет жасау деп екі жә не де одан да кө п адамның террорлық ә рекет жасауы танылады, сонымен бірге оның алдындағ ы жасағ ан террорлық ә рекеті ү шін заң мен белгіленген тә ртіп бойынша қ ылмыстық жауапытлық тан босатылғ аны, терроризм ү шін қ ылмыстық жауаптылық қ а тартудың ескіру мерзімнің ө тпегені не бұ рын террорлық ә рекет жасағ аны ү шін соттылығ ының алынып тасталғ ан немесе жойылғ аны анық талуы керек. Қ ару қ олдану деп - терроризм кезіндегі кез келген қ аруды қ олдану танылады, дегенмен ә детте террорлық актілер кө птеген жағ. жарылғ ыш заттар мен жарылғ ыш қ ұ рылғ ыларды пайдаланып жасалады.

3- бө лігі. Осы баптың бірінші немесе екінші бө ліктерінде кө зделген ә рекеттер, егер олар:
а) жаппай қ ырып-жоятын қ аруды, радиоактивті материалдарды қ олдануғ а немесе қ олданамын деп қ орқ ытуғ а жә не жаппай уландыруды, эпидемия мен эпизоотияны таратуды, сондай-ақ адамдарды жаппай қ ырып-жоюғ а ә кеп соғ уы ық тимал ө зге де іс-ә рекеттерді жасауғ а немесе жасаймын деп қ орқ ытуғ а ұ штасса;
б) абайсызда адам ө ліміне немесе ө зге де ауыр зардаптарғ а ә кеп соқ са, -
он жылдан он бес жылғ а дейінгі мерзімге бас бостандығ ынан айыруғ а жазаланады.

Жаппай қ ырып-жоятын қ ару деп, оны пайдалану кө п адамдарды қ ырып-жоюғ а мү мкіндік беретін қ ару танылады. Оларғ а ядролық қ арулар, термо-ядролық, хиимиялық, биологиялық, нейтрондық жә не т.б. қ арулар жатады. Радиоактивті материалдар деп, тіршілік иелеренінің денсаулығ ын нашар халге тү сіретін, сондай-ақ адамдар ө ліміне ә кеп соқ тыратын рентген сә улелерін не альфа, -бета- гамма сә улелерін тарататын заттар. Жаппай уландыру деп- кө п адамның ағ заларындағ ы зат алмасу барысының ойдағ ыдай жү руін бұ зылуы танылады. Ағ заларды уландыруды сапасы нашар су, тамақ беру, сондай –ақ газ жіберу арқ ылы жолымен жү огізілуі мү мкін. Эпидемия тарату деп - адамдардың кө птеген санына тү рлі аураулар таратуды тануғ а болады. Эпидемиялық аурудың сипаты кең аумақ тағ ы жә не аз уақ ыт ішіндегі адамдарды жаппай ауруғ а шалдығ умен анық талады. Эпизоотия тарату деп- ү йжануарлары белгілі бір аумақ ты қ амтитын мал мен қ ұ старды жаппай жұ қ палы аурауларғ а шалдығ у танылады.Эпизоотия ү шін жануарларды жаппай қ амту мен ауру тарағ ан аумақ шегінен шығ ып кету ағ ымы тә н. Бұ л бө лігіндегі ә рекеттер жаппай сипатта болуы тиіс.

Б-тармағ ындағ ы қ арастырылғ ан қ ылмыстың субъективті жағ ы кінә нің екі нысанымен жасалуы осы норманың қ алғ ан басқ а тармақ тары мен бө ліктерінен ерекшеленді. Іс-ә рекетке(терроризмгеқ атысты кінә) қ асақ анылық пен сипат алады, ал оның зардаптары абайсыздық пен, менмендікпен немесе салақ тық пен сипатталады.

4-бө лігі. Қ оғ амдық қ ауіпсіздікті бұ зу, халық ты ү рейлендіру не Қ азақ стан Республикасы мемлекеттік органдарының, шет мемлекеттiң немесе халық аралық ұ йымның шешiмдер қ абылдауына ық пал ету мақ сатында адамның ө мiріне қ астандық жасау, сондай-ақ дә л сол мақ сатта, оның мемлекеттiк немесе ө зге де саяси қ ызметін тоқ тату не осындай қ ызметi ү шiн кек алу мақ сатында мемлекет немесе қ оғ ам қ айраткерiнiң ө мiрiне қ астандық жасау, не халық аралық қ орғ ау аясындағ ы адамдарғ а немесе ұ йымдарғ а, жайларғ а, ғ имараттарғ а шабуыл жасаумен, адамды кепілге алумен, жайларды, ғ имараттарды, қ атынас жә не байланыс қ ұ ралдарын басып алумен, ә уе немесе су кө лігін, жылжымалы темiр жол қ ұ рамын не ө зге де қ оғ амдық кө лікті айдап ә кетумен, сол сияқ ты басып алумен ұ штасқ ан адам ө міріне қ ол сұ ғ у.

Бұ л тұ рғ ыдағ ы қ ылмысты іс-ә рекеттердің жә бірленушілері белгілі бір шешім қ абылдауғ а

Мемлекет қ айраткері деп – еліміздің тікелейбасқ ару, экономикалық, саяси, ә леуметтік сасатымен тікелей айналысатын жауапты мемлекеттік ө кімет билігінің лауазымды адамдарын айтамыз.Оғ ан жататындар парламент депутаттары, премьер-министр, судьялар, Бас прокуратураның, Ұ КК, Қ ауіпсіздік кең есінің жауапты қ ызметкерлері. Облыстың ә кімдері жә не т.б. Қ оғ амдық қ айраткер лер қ атарына ә р тү рлі қ оғ амдық ұ йымдардың, саяси партиялардың жетекшілері мен кө рнекті мү шелері жатады.

(И.Ш.Борчашвили, Н.М.Ә бдіров, А.Н.Ағ ыбаев Қ ылмыстық қ ұ қ ық ерекше бө лім).

Шінші сұ рақ: 233-1 бап. Терроризмді не экстремизмді насихаттау немесе терроризм не экстремизм актісін жасауғ а жария тү рде шақ ыру қ ұ рамының саралану мә селелері.

Аталып отырғ ан қ ылмыстың қ оғ амдық қ ауіптілігі терроризмді насихаттау немесе терроризм актісін жасауғ а жария тү рде шақ ыру нә тижесінде қ оғ амды алаң дататын ә леуметтік-психологиялық ахуал тудырумен, террорлық актінің жасалуы ү шін қ олайлы жағ дай жасаумен қ оғ амдағ ы кү ш кө рсету мен агрессивтілікпен ұ штасқ ан қ оғ амдағ ы жағ дайды тұ рақ сыздандырумен кө рінеді.

Объектівті жағ ы -терроризмді насихаттау немесе терроризм актісін жасауғ а жария тү рде шақ ыру, сондай-ақ кө рсетілген мазмұ ндағ ы материалдарды тараудан кө рінетін ә рекеттермен сипатталады.

Терроризм актісі - жарылыс жасау, ө рт қ ою немесе адамдардың қ аза болуы, елеулі мү ліктік зиян келтіру не қ оғ амғ а қ ауіпті ө зге де зардаптардың туындау қ аупін тө ндіретін ө зге де іс-ә рекеттер жасау, егер осы ә рекеттер жасау қ оғ амдық қ ауіпсіздікті бұ зу, халық ты ү рейлендіру не Қ азақ стан Республикасы мемлекеттік органдарының, шет мемлекеттің немесе халық аралық ұ йымның шешім қ абылдауына ық пал мақ сатында, сондай-ақ аталғ ан ә рекеттерді дә л сол мақ сатта жасаймын деп қ орқ ыту, сол сияқ ты, қ оғ амдық қ ауіпсіздікті бұ зу халық ты ү рейлендіру не Қ Р мемлекеттік органдарының, шет мемлекеттің немесе халық аралық ұ йымның шешімдер қ абылдауына ық пал ету мақ сатында адамның ө міріне қ астандық жасау, сондай-ақ дә л сол мақ сатта, оның мемлекеттік немесе ө зге де саяси қ ызметін тоқ тату не осындай қ ызметі ү шін кек алу мақ сатында мемлекет немесе қ оғ ам қ айраткерінің ө міріне қ астандық жасау.

Насихаттау адамның санасы мен еркіне қ андай да бір заң сыз ә рекет жасауына, атап айтқ анда, террорлық ә рекет жасауына сондай қ ұ лшыныспен ә сер етуді білдіреді. Насихаттау ауызша айту не жазбаша немесе баспа материалдары арқ ылы таратылумен сипатталады.

Шақ ыру – бұ л жеткілікті сандағ ы тың даушыларды ауызша немесе жазбаша агрессия жасауғ а кө ндіру. Шақ ыру міндетті тү рде жария тү рдегі сипат алады, яғ ни бірнеше адамның қ атысуымен жү зеге асырылады. Сонымен бірге, жария тү рде шақ ыру қ атаң тү рде белгілі бір мақ сатқ а бағ ынышты жә не нақ терроризм актісін жасауғ а бағ ытталады.

Материалдарды тарату- деп материалдарды ү шінші бір адамғ а терроризм актісін жасау мақ сатында насихаттау немесе шақ ыру ү шін тарату танылады. Аталғ ан қ ылмыс қ ұ рамы формальды, демек қ ылмыс террорлық актінің жасалғ ан немесе жасалмағ анына қ арамастан насихаттау, жария тү рде шақ ыру немесе материалдарды тарату жү езе асырылғ ан сә ттен бастап аяқ талғ ан деп танылады.

Қ Р Қ К 233- 1 бабының 2 бө лігі мынадай саралаушы белгілерді қ арастырады: Адам ө зінің қ ызметтік жағ дайын пайдаланып не қ оғ амдық бірлестіктің басшысы бола отырып не бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарын пайдаланып жасағ ан не бір топ адам жасағ ан нақ сол ә рекеттер.

Лауазымды адамның не қ оғ амдық бірлестік жетекшісінің терроризмді насихаттауы немесе актісін жасауғ а жария тү рде шақ ыруы, сондай-ақ кө рсетілген мазмұ ндағ ы маетриалдарды таратуы оның осы ү шінші ө зінің қ ызметтік не қ оғ амдық жағ дайын пайдалануы деп ұ йғ арылады.

Бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарын пайдалану- бұ л баспасө з бетіне жарияланғ ан террорлық акті жасауғ а насихаттау мен шақ ыру, сонымен радио немесе телехабар арқ ылы материалдар тарату.

233- 1 бабының 2 бө лігі бойынша қ ылмыс субъектісі-прнайы. Ол ө зінің қ ызметтік бабын пайдаланғ ан адам немесе қ оғ амдық бірлестік жетекшісі болуы мү мкін.