Терроризмге, сепаратизмге және экстремизмге қарсы күрес туралы Шанхай конвенциясы

2001 жылы 15 шілдеде Шанхай қ аласында жасалды (мемлкеттер – Қ ытай Халық Республикасы, Қ ырғ ызстан Республикасы, Қ азақ стан Республикасы, Ө збекстан, Тә жікстан)

Ең алдымен Біріккен Ұ лттар Ұ йымының (БҰ Ұ) жарғ ысындағ ы халық аралық бейбітшілік пен қ ауіпсіздікті қ олдау, мемлекеттер арасындағ ы достық қ атынастарды жә не ынтымақ тастық ты дамыту мақ саттары мен принциптерін басшылық қ а ала отырып; терроршылдық тың, сепаратизмнің жә не экстремизмнің халық аралық бейбітшілік пен қ ауіпсіздікке, мемлекеттер арасындағ ы достық қ атынастарды дамытуғ а, сонымен қ атар адамның негізгі қ ұ қ ық тары мен бостандығ ын жү зеге асыруына қ ауіп-қ атерін сезіне отырып Осы Конвенция шең берінде Тараптардың бірігіп кү ш жұ мсауы терроршылдық қ а, сепаратизмге жә не экстремизмге қ арсы кү ресудің тиімді нысаны екеніне сенім білдіреді.

Тараптардың орталық қ ұ зыретті органдары осы Конвенцияғ а сә йкес ынтымақ тастық ты жү зеге асырады жә не бір-біріне:

1) ақ парат алмасу;

2) жедел іздестіру іс-шараларын жү ргізу туралы сұ рау салуларды орындау;

3) осы Конвенцияның 1-бабының 1-тармағ ында кө рсетілген ә рекеттердің алдын алу, оларды айқ ындау жә не жолын кесу ү шін келісілген шараларды ә зірлеу мен қ абылдау жә не олардың жү зеге асырылуының қ орытындылары жө нінде бір-біріне хабарлау;

4) ө з мемлекетінде басқ а Тараптарғ а қ арсы бағ ытталғ ан, осы Конвенцияның 1-бабының 1-тармағ ында кө рсетілген ә рекеттердің алдын алу, оларды айқ ындау жә не жолын кесу шараларын қ абылдау;

5) осы Конвенцияның 1-бабының 1-тармағ ында кө рсетілген ә рекеттерді іске асыру ү шін кез келген тұ лғ ағ а жә не (немесе) ұ йымдарды қ аржыландыру, оларғ а қ ару-жарақ пен оқ -дә рі жеткізу, одан да басқ а жә рдемдесудің алдын алу, оларды айқ ындау жә не жолын кесу шараларын қ абылдау;

6) тұ лғ алардың осы Конвенцияның 1-бабының 1-тармағ ында кө рсетілген ә рекеттерді жасауғ а дайындық жұ мыстарының алдын алу, оларды айқ ындау, жолын кесу, тыйым салу жә не тоқ тату шараларын қ абылдау;

7) нормативтік қ ұ қ ық тық актілермен жә не оларды практикада пайдалану жө ніндегі материалдармен ө зара алмасу;

8) осы Конвенцияның 1-бабының 1-тармағ ында кө рсетілген ә рекеттердің алдын алу, оларды айқ ындау жә не жолын кесу жө ніндегі жұ мыс тә жірибесімен алмасу;

9) ә ртү рлі нысандарда ө здерінің мамандарын даярлау, қ айта даярлау жә не олардың біліктіліктерін кө теру;

10) Тараптар, қ ажет кездерде осы Конвенцияның 1-бабының 1-тармағ ында кө рсетілген ә рекеттердің жолын кесуде жә не олардың зардаптарын жою жө ніндегі практикалық кө мек кө рсетуді қ оса алғ анда, ө зара келісім бойынша ынтымақ тастық тың ө зге де нысандарындағ ы уағ даластық қ а қ ол жеткізу жолымен жә рдемдеседі. Мұ ндай уағ даластық тар тиісті хаттамалармен ресімделеді, олар осы Конвенцияның ажыратылмайтын бө лігін қ ұ райды.

6. Қ азақ стан Республикасы Нью-Йоркте 1998 жылғ ы 12 қ аң тарда жасалғ ан Бомбалық терроризмге қ арсы кү рес туралы халық аралық конвенция.Конвенцияның 2 бабы бойынша егер кез келген адам заң сыз жә не қ асақ ана қ оғ амдық пайдалану орындары, мемлекеттiк немесе ү кiметтік объектi, қ оғ амдық кө лiк жү йесi объектiсi немесе инфрақ ұ рылым объектiсi шектерiнде жарылғ ыш не ө зге де қ ырғ ынғ а ұ шырататын қ ұ рылғ ыны жеткiзсе, орналастырса, iс-ә рекетке келтiрсе немесе жарса, онда осы Конвенцияның мазмұ ны бойынша қ ылмыс жасағ ан болып саналады, бұ л дегенiң iз оларғ а қ арсы:
а) ө лiм келтiру не қ атты зақ ымдау ниетiне; немесе
б) осындай орындарғ а, объектілерге немесе жү йелерге айтарлық тай қ ирату жү ргiзу ниетiне, осындай қ ирату iрi экономикалық залал ә келсе немесе ә келуi мү мкiн болса, бағ ытталады.
2. Сондай-ақ кез келген адам 1-тармақ та аталғ ан қ ылмыстардың қ айсысын болсын жасауғ а тырысса, онда ол қ ылмыс жасағ ан болады.
3. Сондай-ақ кез келген адам:
а) 1 не 2-тармақ та аталғ ан қ ылмыстардың қ айсысын болса да жасауда қ атысушы ретiнде қ атысса; немесе
б) 1 не 2-тармақ та аталғ ан қ ылмыстардың қ айсысын болса да жасау мақ сатында басқ а адамдарды ұ йымдастырса немесе оларды басқ арса; немесе
с) кез келген басқ а тә сiлмен ортақ мақ сатта ә рекет етушi адамдар тобының 1 немесе 2-тармақ та аталғ ан бiр немесе бiрнеше қ ылмыс жасауына мү мкiндiк туғ ызса, қ ылмыс жасағ ан болады; осындай жә рдем қ асақ ана не қ ылмыстық iс-ә рекеттiң жалпы сипатын қ олдау мақ сатында немесе топтың тиiстi қ ылмыстарды жасаудағ ы ниеттерiн жете тү сiнiп кө рсетiлуi тиiс.

7. Қ азақ стан Республикасы Нью-Йоркте 2000 жылғ ы 10 қ аң тарда жасалғ ан Терроризмдi қ аржыландыруғ а қ арсы кү рес туралы халық аралық конвенциясы. Мақ саты-терроризмдi қ аржыландыру жалпы алғ анда халық аралық қ ауымдастық қ а елеулi алаң даушылық туғ ызатынын ескере отырып, халық аралық терроризм актiлерiнiң саны мен ауырлығ ы терроршылардың қ ол жеткiзулерi мү мкiн болатын қ аржыландыруғ а байланысты болатындығ ын атап кө рсете отырып, сондай-ақ қ олданылып жү рген кө пжақ ты қ ұ қ ық тық қ ұ жаттарда мұ ндай қ аржыландыру нақ ты қ арастырылмайтындығ ын кө рсете отырып, терроршылдық ты қ аржыландыруғ а жол бермеу, сондай-ақ оларды жасағ ан адамдарды iздеу жә не жазалау арқ ылы олармен кү ресу бойынша тиiмдi шаралар ә зiрлеу жә не қ олдану iсiнде мемлекеттер арасындағ ы халық аралық ынтымақ тастық ты нығ айтудың аса қ ажеттiлiгiне сенiмдi бола отырып, тө мендегiлер туралы келiс

Шанхайда 2001 жылғ ы 15 маусымда жасалғ ан терроризмге, сепаратизмге жә не экстремизмге қ арсы кү рес туралы Шанхай конвенциясы. Қ азақ стан Республикасы, Қ ытай Халық Республикасы, Қ ырғ ыз Республикасы, Ресей Федерациясы, Тә жiкстан Республикасы жә не Ө збекстан Республикасы (бұ дан ә рi Тараптар), ең алдымен Бiрiккен Ұ лттар Ұ йымының (БҰ Ұ) жарғ ысындағ ы халық аралық бейбiтшiлiк пен қ ауiпсiздiктi қ олдау, мемлекеттер арасындағ ы достық қ атынастарды жә не ынтымақ тастық ты дамыту мақ саттары мен принциптерiн басшылық қ а ала отырып; терроршылдық тың, сепаратизмнiң жә не экстремизмнiң халық аралық бейбiтшiлiк пен қ ауiпсiздiкке, мемлекеттер арасындағ ы достық қ атынастарды дамытуғ а, сонымен қ атар адамның негiзгi қ ұ қ ық тары мен бостандығ ын жү зеге асыруына қ ауiп-қ атерiн сезiне отырып; аталғ ан қ ұ былыстар Тараптардың аумақ тық тұ тастығ ы мен қ ауiпсiздiгiне, сондай-ақ олардың саяси, экономикалық жә не ә леуметтiк тұ рақ тылық тарына айтарлық тай қ аупiн мойындай отырып; 1998 жылғ ы 3 шiлдедегi Алматыдағ ы бiрiккен мә лiмдеменiң, 1999 жылғ ы 25 тамыздағ ы Бiшкек декларациясының, 2000 жылғ ы 5 шiлдедегi Душанбе декларациясының жә не 2001 жылғ ы 15 маусымдағ ы " Шанхай ынтымақ тастық ұ йымын" қ ұ ру жө нiндегi декларацияның принциптерiн басшылық қ а ала отырып; терроршылдық тың, сепаратизмнiң жә не экстремизмнiң, осы Конвенцияда анық талғ андай, олардың себептерiне қ арамастан, ешқ андай жағ дайда ақ талмайтындығ ына, ал осындай ә рекеттердiң жасалғ анына айыпты адамның мiндеттi тү рде заң ғ а сә йкес жауапқ а тартылатынына берiк сенiм бiлдiре отырып; осы Конвенция шең берiнде Тараптардың бiрiгiп кү ш жұ мсауы терроршылдық қ а, сепаратизмге жә не экстремизмге қ арсы кү ресудiң тиiмдi нысаны екенiне сенiм бiлдiреді.(Г.Б, И.Г.Хан, Р.Р.Кунгейбаев «Терроризм и антитеррористические законы).

20.Жиырмасыншы сұ рақ: Террористік қ ылмыстар» ү шін жауаптылық орнататын заң наманың даму тарихы(Г.Б. Хан, И.Г.Хан, Р.Р.Кунгейбаев – Терроризм м антитеррористические законы). Қ азақ стан Республикасының ішкі заң намасын алып қ арасақ, тә уелсіздік алғ аннан бері заң шығ арушымен этап этаппен біртіндеп нормативьік база қ ұ рудағ ы жемісті қ ызметін бақ ылауғ а болады. Осылайша терроризммен кү ресу/терроризмге қ арсы мә селесіне байланысты бірқ атар заң дар қ абылданды. Оларғ а тоқ талсақ:

1.1999 жылы 13 шілдедегі «Терроризмге қ арсы іс-қ имыл туралы» Заң (2013 жыл 8 қ аң тардағ ы ө згерістер мен толық тырулар)

2.Қ Р Қ ылмыстық Кодексі 16 шілде 1997 жылы (ең соң ғ ы ө згерістер мен толық тырулар 2014 жылы сә уір айында)

3. Қ азақ стан Республикасының Ұ лттық қ ауіпсіздігі туралы Заң.

1998 жылы 26 маусымдағ ы (кү шін жойды – жаң асы 2012 жылы 6 қ аң тар)

4. Қ Р Кү зет қ ызметі туралы Заң - 1995 жыл 3 қ азан қ абылданды.

5.Терроризм мен экстремизм кө ріністерінің алдын алу жә не тыю жө ніндегі шаралар туралы Президенттың жарлығ ы- 2000 жылы 10 ақ пан

6. Қ Р Ұ Қ К туралы ереже – 1996 жылы 1сә уір.

7.Террористік акциялардан зардап шеккен адамдарды ә леуметтік оң алту ережесін бекіту туралы Қ Р Ү кіметінің 2003 жылғ ы 21 қ аң тардағ ы қ аулы

8. Қ Р Президентінің 2000 жылғ ы 10 ақ пандағ ы 332 жарлығ ын іске асыру туралы Қ Р Премьер-Министрінің Ө кімі -2000 жылы 2 наурыз

1999 жылғ ы Терроризмге қ арсы іс-қ имыл атты Заң, 24 бапты біріктіретін 8 тараудан тұ рады.

Мақ саты ретінде: жеке адамды, қ оғ амды жә не мемлекетті терроризмнен қ орғ ау болып табылатын қ ұ ндылық тарды белгілейді.

Заң шығ арушы терроризмге қ арсы іс-қ имыл мынадай қ ағ идаларды белгілейді: (заң ның 3 бабы)

1) адамның жә не азаматтың қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын қ амтамасыз ету жә не қ орғ ау, террористiк қ ылмыстарды жасау салдарынан қ ауiп тө нген адамдардың ө мiрi мен денсаулығ ын, қ ұ қ ық тары мен заң ды мү дделерін қ орғ ау басымдығ ы;
2) заң дылық ты сақ тау

2-1) терроризмге қ арсы іс-қ имыл шараларының террористік қ ауіп дә режесіне мө лшерлес болуы;
3)терроризмнің алдын алуғ а басымдық беру;
4) террористік iс-ә рекеттi жү зеге асырғ аны ү шiн жазаның болмай қ алмайтындығ ы;
5) терроризмге қ арсы іс-қ имылдың саяси, ақ параттық -насихаттық, ә леуметтік-экономикалық, қ ұ қ ық тық, арнайы жә не ө зге де шараларының жү йелі болуы жә не оларды кешенді пайдалану;
6) терроризмге қ арсы операцияларды жү ргiзу кезiнде тартылатын кү штер мен қ ұ ралдарғ а жедел басшылық жасауда дара басқ ару;
7) терроризмге қ арсы іс-қ имылдың жария жә не жария емес ә дістерінің ұ штасуы;
8) терроризмге қ арсы операциялардың тактикасы, нысандары, ә дістері, қ ұ ралдары жә не қ атысушыларының қ ұ рамы туралы мә ліметтерге шектеулі қ олжетімділікті қ амтамасыз ету қ ағ идаттарына негізделеді.Заң да терроризм, террористік акт, терроризмге қ арсы операция, террорист.2002 жылғ ы ө згерістерге сай терроризм ұ ғ ымы кең ейтілді сонымен қ атар халық аралық терроризм кө рінісі де орына алды. Екінші тарауда- Терроризмге қ арсы іс-қ имылды жү зеге асыратын органдардың ө зара іс-қ имылы, терроризмге қ арсы іс-қ имылдың жалпы жү йесі кө рсетілген.

Шінші тарау - Қ азақ стан Республикасының терроризмге қ арсы іс-қ имылды жү зеге асыратын мемлекеттік органдарының қ ұ зыреті, яғ ниаса маң ызды 9 бап Терроризмге қ арсы іс-қ имылда Қ азақ стан Республикасының мемлекеттік органдарына жә рдемдесудің міндеттілігі.

Терроризмге қ арсы іс-қ имылды мемлекеттік органдар Қ азақ стан Республикасының заң намасында белгіленген қ ұ зыреті шегінде жү зеге асырады:

1) Қ азақ стан Республикасының ұ лттық қ ауіпсіздік органдары Қ азақ стан Республикасының заң дарында ө здерінің қ арауына жатқ ызылғ ан террористік қ ылмыстарды анық тайды, олардың алдын алады, жолын кеседi жә не тергейдi, террористік қ атерлерге талдау мен болжам жасауды жү зеге асырады, терроризмге қ арсы операциялар ө ткізуді ұ йымдастырады, қ арсы барлау шаралары арқ ылы халық аралық террористік іс-ә рекетке қ арсы іс-қ имылды жү зеге асырады, шет мемлекеттердің тиісті қ ұ зыретті органдарымен, сондай-ақ халық аралық ұ йымдармен ынтымақ тасады;
2) Қ азақ стан Республикасының ішкi iстер органдары Қ азақ стан Республикасының заң дарында ө здерінің қ арауына жатқ ызылғ ан террористік қ ылмыстарды анық тайды, олардың алдын алады, жолын кеседi жә не тергейдi, терроризмге қ арсы операцияларды ө ткізуге қ атысады, террористік тұ рғ ыдан осал объектілердің терроризмге қ арсы қ орғ алуын ұ йымдастырады жә не оның жай-кү йін бақ ылайды;
3) Қ азақ стан Республикасы Президентінің Кү зет қ ызметі «Қ азақ стан Республикасы Президентінің Кү зет қ ызметі туралы» Қ азақ стан Республикасының Заң ына сә йкес Қ азақ стан Республикасы Президентінің, кү зетуге жататын ө зге де кү зетілетін адамдар мен объектілердің қ ауіпсіздігін қ амтамасыз етеді, кү зет іс-шараларын ұ йымдастырады жә не ө ткізеді.
Кү зетілетін адамдардың қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету жө ніндегі терроризмге қ арсы операциялар Қ азақ стан Республикасы Президентінің Кү зет қ ызметі бастығ ының шешімі бойынша ө ткізіледі;
4) Қ азақ стан Республикасының Қ орғ аныс министрлігі терроризмге қ арсы операцияларды ө ткізу кезінде ә уе, су жә не жер беті кең істігіндегі қ ауіпсіздікті қ амтамасыз етуге қ атысады, сондай-ақ осы Заң да, Қ азақ стан Республикасының ө зге де заң дарында, Қ азақ стан Республикасы Президентінің жә не Қ азақ стан Республикасы Ү кіметінің актілерінде кө зделген ө зге де ө кілеттіктерді жү зеге асырады;
5) сыртқ ы барлау саласындағ ы уә кілетті орган халық аралық террористік ұ йымдар, сондай-ақ террористік іс-ә рекетке қ атысы бар адамдар тарапынан тө нетін террористік қ атерлерден Қ азақ стан Республикасының ұ лттық қ ауіпсіздігіне залал келтірілуіне жол бермеу мақ сатында барлау қ ызметін жү зеге асырады, Қ азақ стан Республикасының шет елдердегі мекемелерінің жә не олардың персоналының террористік қ атерлерден қ орғ алуын қ амтамасыз етуге қ атысады; / ө зге де органдар кө рсетілген.

Тө ртінші тарауда - Террористік іс-ә рекеттің алдын алу, анық тау жә не жолын кесу. Терроризм актісінің жолын кесу, террористерді, жарылғ ыш заттарды зиянсыздандыру, жеке адамдар мен ұ йымдардың қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету, сондай-ақ оның зардаптарын барынша азайту жә не (немесе) жою мақ сатында терроризмге қ арсы операция жү ргізіледі.

Бесінші тарауда - Терроризм актісі салдарынан зардап шеккен адамдардың залалдарын ө теу жә не оларды ә леуметтік жағ ынан оң алту.Террористі келтірілген зиян ү шін жауаптылық тан босату- т ерроризмге қ арсы операция жү ргізу кезiнде осы Заң да белгiленген негiзде жә не шектерде террористің денсаулығ ы мен мү лкiне, сондай-ақ ө зге де қ ұ қ ық пен қ орғ алатын мү дделерiне лажсыз зиян келтiруге жол берiледi. Бұ л орайда терроризмге қ арсы іс-қ имылғ а қ атысушы ә скери қ ызметшiлер, мамандар жә не басқ а адамдар терроризмге қ арсы операция жү ргiзу кезiнде келтiрiлген зиян ү шiн немесе террористі жою туралы шешiм қ абылдағ аны ү шiн Қ азақ стан Республикасының заң дарына сә йкес жауаптылық тан босатылады.

Алтыншы тарау - Террористік іс-ә рекетке қ атысқ аны ү шін жауаптылық кө зделген. (жеке адамдардың, қ оғ амдық ұ йымдардың, халыаралық ұ йымдардың жауаптылығ ы)

Тарау терроризмге қ арсы материалдық -техникалық қ амтамасыз ету мә селелері қ арасытырылғ ан. (Қ азақ стан Республикасының терроризмге қ арсы іс-қ имылды жү зеге асыратын мемлекеттік органдарының арнаулы мақ саттағ ы бө лімшелерін материалдық -техникалық жағ ынан қ амтамасыз ету) жә не 8 тарау Терроризмге қ арсы іс-қ имыл саласындағ ы қ ызметті жү зеге асыру заң дылығ ын бақ ылау мен қ адағ алау

Шетел мемлекеттердің террористік қ ылмыстар ү шін жауаптылық орнату тә жірбиесі бойынша, терроролог Т.С.Бояр-Созонович Қ К баптары терроризмнің барлық тү рлері мен формалрын қ амтымайды. Осы Қ Р Қ К жоқ норма бойынша кінә лі тұ лғ ағ а байл. Ізге тү су Қ К-гі нормалардың жиынтығ ы бойынша бір қ ылмысты солай саралайды.

Осылайша терроризмге қ арсы бағ ытталғ ан Қ азақ стан Республикасының заң намысның нормативтік базасы жылдары бойы қ алыптасып, дамып, жү йеленіп келе жатыр.Осындай даму тенденциясы болашақ та да ө зінің жалғ асын табады. Барлығ ы ү шін мә лім – мемлкеттің заң намасының жағ дайы тікелей қ оғ амның даму дең гейіне байланысты болуы тиіс, оның қ ажеттеліктерінің кө рінісі мен қ ауіптен қ орғ ау тиіс.