Главная страница Случайная страница
КАТЕГОРИИ:
АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника
К 234 БАБЫНДА –Адамды кепілге алу
|
|
Осы баптың ескертуінде адамды кепілге алу кезінде қ ылмыстық жауаптылық тан босату негіздемесі анық талғ ан. Ондай негіздеме кепілге алынғ ан адамды ө з еркiмен немесе ө кiметтiң талап етуi бойынша босатқ ан адам, егер оның iс-ә рекеттерiнде ө зге қ ылмыс қ ұ рамы болмаса, қ ылмыстық жауаптылық тан босатылуы болып табылады.
Қ орыта келе, террористік қ ылмыстар қ атарындағ ы қ ылмыстарда жауаптылық тан босату мә н-жайлар мардымсыз, алайда бар.Себебі террористік қ ылмыстардың тікелей объектісі- қ оғ амдық қ ауіпсіздік сонымен қ атар кө п жағ д. азаматтардың ө мірі мен денсаулығ ы, ал конституциямыздың 1-бабы бойынша Қ Р мемлекеттің ең қ ымбат қ азынасы - адам жә не адамның ө мiрi, қ ұ қ ық тары мен бостандық тары болғ андық тан осындай ауыр санаттағ ы қ ылмыстарғ а жауаптылық тан босату мә н-жайларын/негіздемесін тар шең берде қ арастыруы заң шығ арушы тарапынан дұ рыс, алайда біздің мемлекеттіміз зайырлы, демократиялы болғ андық тан осындай ауыр зардаптарғ а ә келетін қ ылмыстар шең берінде де қ ылмыстық жауаптылық тан босататын мә н-жайлар қ арастырылғ ан.
9.Тоғ ызыншы сұ рақ: " Адамды кепілге алу" (234-бабы) қ ұ рамының тү сінігі, белгілері жә не саралану мә селелері. Іргелес қ ылмыс қ ұ рамдарымен арақ атынасы.
Адамды кепілге алу халық арлық маң ызы бар қ ылмыс болып табылады. БҰ Ұ -ң Бас ассамблеясы 1979 жылы желтоқ санда Адамды кепілге алуғ а қ арсы кү рес туралы халық арлық конвенция қ абылдағ ан. Бұ л қ ылмыстың қ оғ амдық қ ауіптілігі қ оғ амның қ ауіпсіздігіне, кө птеген жағ дайда адамдардың ө міріне, денсаулығ ына, сондай-ақ адамның жеке бостандығ ы мен тә уелсіздігіне қ ол сұ ғ умен кө рінеді. Объектісі: тікелей - қ оғ амдық қ ауіпсіздік, ал қ осымша – кепілге алынғ ан тұ лғ аның тә уелсіздігі, оның денсаулығ ы мен ө мірі.
Қ ылмыстың объективтік жағ ы -Кепiлге алынғ ан адамды босату шарты ретiнде мемлекеттi, ұ йымды немесе азаматты қ андай да бiр iс-ә рекет жасауғ а немесе қ андай да бiр iс-ә рекет жасаудан тартынуғ а мә жбү р ету мақ сатында адамды кепiлге немесе кепiлдiк ретiнде ұ стаумен кө рінеді. Адамды кепілге алу деп- кез келген қ ұ қ ық қ а қ айшы тү рде (жасырын, ашық, алдау жә не кү ш кө рсету арқ ылы) адамды бостандығ ынан айыру, шектеу танылады оларды босатудың қ ажетті шарты кү ш кө рсетушінің талаптарын орындау болып табылады. Кепілдік ретінде ұ стау - адамды ө з еркімен жү ріп-тұ ру мү мкіндігінен кү ш қ олдану арқ ылы айырып, бостандығ ынан айыру б.т-ды. Адамды кепілге алу формальдық қ ұ рамғ а жатады. Қ ылмыс жә бірленушінің бас бостандығ ынан айырылғ ан уақ ытынан бастап аяқ талғ ан деп саналады. Қ ылмыстың бұ л қ ұ рамының жә бірленушісі болып жасына (кә мелетке толмағ ан, жасө спірім), қ ызмет жағ дайына (лауазымды, лауазымы жоқ адам да) қ арамастан кез келген адам, Қ азақ стан азаматы да жә не шет мемлкет азаматы да бола алады.
Субъективтік жағ ы – тікелей қ асақ аналық пен жасалады, кінә лі адам ө зінің адамды кепілге алып жә не оны қ ыстап ұ стап отырғ анын ұ ғ ынады жә не осы ә рекетінің нә тижесінің болғ анын тілейді. Осы қ ұ рамның суб.жағ ының міндетті белгісі кінә лі адамның ө зінің алдына қ ойғ ан арнайы мақ саты б.т.-ды. Ондай мақ сат кепіл адамды босатудың шарты ретінде мемлекетті, ұ йымды, жекелген азаматтарды қ андайда бір ә рекет жасауғ а немесе одан қ алыс қ алуғ а мә жбү р етуі. Мысалы, тұ тқ ындалғ ан немесе сотталағ ан адамды босату ү шін ақ ша қ аражатын, есірткі, кө лік қ ұ ралдарын, қ ару беру, мемлекет шегінен немесе міндеттемелер жасасудан бас тарту. Мә жбү р ету ә рекет жә не ә рекетсіздік арқ ылы жү зеге асырылады. Кінә лінің мә жбү р ететін ә рекеттерге- ақ ша қ аражатын, есірткі, кө лік қ ұ ралдарын, қ ару беру немесе біреуді тұ тқ ын орнынан босатып жіберуді талап етулері жатады. Ә рекетсіздікті істеуді мә жбү р етеді- қ ылмысты істерді тергеуді доғ аруды, не белгілі бір ұ йымның қ ызметін тоқ татуды, саяси, ә леуметтік немесе экономикалық акцияларды жү зеге асырмауды талап етулер жатады.
Қ ылмыстың субъектісі – 14 жасқ а толғ ан, есі дұ рыс адам.
Қ Р Қ К 234-бабының 2-бө лігі осы қ ылмыстың сараланғ ан тү рін қ арастырады. Сараланғ ан белгілер ретінде заң шығ арушы келесідей мә н-жайларды ескерген:
а) адамдар тобының алдын ала сө з байласуы бойынша;
б) бiрнеше рет;
в) ө мiрге немесе денсаулық қ а қ ауiптi кү ш қ олдана отырып;
г) қ аруды немесе қ ару ретiнде пайдаланылатын заттарды қ олдана отырып;
д) кө рiнеу кә мелетке толмағ ан адамғ а қ атысты;
е) айыптығ а жү ктiлiк жағ дайы кө рiнеу мә лiм ә йелге қ атысты;
ж) кө пе-кө рiнеу дә рменсiз кү йдегi адамғ а қ атысты;
з) екi немесе одан да кө п адамғ а қ атысты;
и) пайдакү немдiкпен немесе жалдау арқ ылы жасалса
1.Егер қ атысушылар арасында осы қ ылмысты жасар алдында алдын ала келіскен болса, онда адамды кепілге алу адамдар тобының алдын ала сө з байласуы бойынша жасалғ ан деп саналады. (Қ Р Қ К 31-б.-2-бө л.)2. Егер бұ рын адамды кепілге алу қ ылмыс жасағ ан адам заң мен белгіленген тә ртіп бойынша қ ылмыстық жауаптылық тан босатылмағ ан болса, не осындай қ ылмысы ү шін соттылығ ы жойылмағ ан немесе алынып тасталмағ ан болса немесе сондай қ ылмысы ү шін қ ылмыстық жауаптылық қ а тарту мерзімі ескірмеген болса адам кепілге алу қ ылмысын бірнеше рет жасады деп танылады .3. Ө мірге немесе денсаулық қ а қ ауіпті кү ш қ олдану деп, мұ ндай кү ш кө рсетудің жә бірленушінің денсаулығ ына жең іл, орташа, ауырлық тағ ы немесе ауыр зиян келтіруді тануғ а болады. 4. Қ ару қ олдана отырып дегенді осы қ аруды пайдалан отырып адамның денсаулығ ына немесе ө міріне зиян келтіруді тү сінуге болады. Қ ару ретінде пайдалынатын ө зге де заттарғ а адам денсаулығ ына зиян келтіретін кез келген заттар жатуы мү мкін. Атап айтқ анда, оларғ а тұ рмыстық -шаруашылқ қ а арналғ ан қ ұ ралдар. 5.Кө рінеу кә м.толмағ ан адамғ а қ атысты дегеініміз – 18 жасқ а толмағ ан адамды кепілге алу, кө рінеулык белгісі- кепіл ретінде ұ стап отырғ ан адамның кә м.толмағ анын білумен кө рінеді. 6.Айыптығ а жү ктiлiк жағ дайы кө рiнеу мә лiм ә йелге қ атысты – 234 баптың осы тармағ ы б-ша саралау ү шін кінә лі жә бірленушінің жү кті екенін білуі қ ажет. Кінә ліге жә бірленушінің жү кті екені оның сырт кө рінісінен немесе жә бірленушінің айтуымен н/се медициналық қ ұ жаттарымен танысу нә т. мә лім болуы мү мкін..Кепілге алынғ ан ә йелдің жү кті екенін білмей жасағ ан ә рекет Қ Р Қ К 234 б-ң 1-бө лігі бойынша саралануы мү мкін.7. Кө пе-кө рiнеу дә рменсiз кү йдегi адамғ а қ атысты кепілге ұ стау.Бұ л жердегі дә рменсіз кү й жә бірленушінің дене қ ұ рылысының белгілі бір кемшілігін жә не ө зге де (жасө спірімдігі, қ арттығ ы, науқ астығ ы, дене кемшіліктері: соқ ыр, мү кіс, қ ол-аяғ ы жоқ, ауыр сырқ ат, басқ алар) қ ылмыскерге қ арсылық кө рсете алмайтын халін білдіреді. 8. Екi немесе одан да кө п адамды кепілге ұ стаумен сипатталады. Екi немесе одан да кө п адамды кепілге алу ә ртү рлі уақ ытта жә не бір ниетті қ амтымағ ан жағ. болса, онда ол кепілге алу ә рекетін бірнеше рет жасалғ ан деп санауғ а болады. 9. Пайдакү немдiкпен немесе жалдау арқ ылы жасалғ ан кепілге алу кінә лі адамның ө зінің бас пайдасына кө здеп, сол ү шін материалдық (ақ ша, мү лік) пайда табуды немесе материалдық шығ ындарынан қ ұ тылуды (қ арыз, ақ ы тө леу) мақ сат тұ туымен кө рінеді. АДАМДЫ КЕПІЛГЕ АЛУДА кінә лі адам осы кө рсетілген ә рекеттерді ү шінші бір адамның мү ддесі ү шін жасайды.
234б. 3-бө лігі: Осы баптың бiрiншi жә не екiншi бө лiктерiнде кө зделген ә рекеттердi, егер оларды ұ йымдасқ ан топ жасаса не олар абайсызда адам ө лiмiне немесе ө зге де ауыр зардаптарғ а ә кеп соқ тырғ ан жағ дайын қ арастырады. Ұ йымдасқ ан топ ұ ғ ымы Қ Р Қ К 31бабының 3 бө лігінде берілген: Егер қ ылмысты бiр немесе бiрнеше қ ылмыс жасау ү шiн кү нi бұ рын бiрiккен адамдардың тұ рақ ты тобы жасаса, ол ұ йымдасқ ан топ жасағ ан қ ылмыс деп танылады. Кепілге алынатын адамды ө лімге ә кеп соқ тыруды заң шығ арушы кінә нің абайсыздық нысанымен байланыстырады. Ө зге де ауыр зардаптар деп жә бірленушіні не оның жақ ын-туыстарын ауыр науқ асқ а ұ шыратуы, ірі материалдық шығ ын келтіру халық аралық шиеленіс тудыру жә не басқ а осы сияқ ты жағ д. танылады. Осы баптың ескертуі- Кепiлге алынғ ан адамды ө з еркiмен немесе ө кiметтiң талап етуi бойынша босатқ ан адам, егер оның iс-ә рекеттерiнде ө зге қ ылмыс қ ұ рамы болмаса, қ ылмыстық жауаптылық тан босатылады.
Кепілге алу адам ұ рлаудан Қ Р Қ К 125 бабы негізінен, мақ саттарының мазмұ ны бойынша ерекшелінеді.
Йлерге, ғ имараттарғ а, байланыс не қ атынас қ ұ ралдарына шабуыл жасау» (Қ Р Қ К 238-бабы) қ ұ рамының қ ылмыстық қ ұ қ ық тық сипаттамасы
Аталғ ан қ ылмыстық қ оғ амдық қ ауіптілігі оның қ оғ амдық қ ауіпсіздікке қ ол сұ ғ ушылық тан, материалдық ірі зиян келтіру, адамдардың ө мірі мен денсаулығ ына қ атер тө ндіруден тұ рады.
Қ ылмыстың объектісі қ оғ амдық қ ауіпсіздік. Қ осымша объектісі – азаматтардың ө мірі мен денсаулығ ы, басқ ару тә ртібі, ұ йымдардың қ алыпты қ ызметі.
Бұ л қ ылмыс заты ү йлер, қ ұ рылыстар, қ атынас жә не байланыс қ ұ ралдар, ө зге коммуникациялар.
Қ ылмыстың объективтік жағ ы ү йлер, қ ұ рылыстар, қ атынас жә не байланыс қ ұ ралдар, ө зге коммуникацияларды басып алу, оларды ұ стап тұ ру, жоямын немесе бү лдіремін деп қ орқ ытумен кө рінеді.
Басып алу деп, ү йлер, қ ұ рылыстар, қ атынас жә не байланыс қ ұ ралдар, ө зге коммуникацияларды заң сыз иемденуді тануғ а болады. Ү йлерді басып алу жасырын да жә не ашық тү рде, сол сияқ ты кү ш кө рсетпей-ақ жә не кү ш кө рсету арқ ылы жү зеге асырылуы мү мкін.
Ү йлер, қ ұ рылыстар, қ атынас жә не байланыс қ ұ ралдар, ө зге коммуникацияларды ұ стап тұ ру деп, осы объектілерге заң ды тү рде иелігі бар тиісті адамдарғ а кедергі жасау танылады. Басып алынғ анды босату шарты мемлекетпен, ұ йымның немесе азаматпен ұ сынылғ ан талаптардв қ анағ аттандыру болып табылады.
Бұ л қ ылмыс қ ұ рамы кү рделі жә не ол басып алу немесе басып алынғ анды ұ стап тұ ру жә не одан босатудың шарты ретінде талап ұ сынғ ан сә ттен бастап аяқ талғ ан қ ылмыс деп танылады. Амалсыздан басып алуғ а немесе ұ стап тұ руғ а итермелеген жағ дайдағ ы кінә лінің ә рекеті осындай қ ылмыс жасауғ а оқ талу деп сараланады.
Қ ылмыстың субъективтік жағ ы кінә нің тура ниетті тү ріндегі қ асақ аналық нысанымен сипатталады, адам заң ғ а қ айшы ә рекет деп жасап отырғ анын ұ ғ ынады, оның зардаптарының болатынын болжай біледі жә не оның болуын тілейді.
Ү йлерді, қ ұ рылыстарды, қ атынас жә не байланыс қ ұ ралдарын басып алу мақ саты мемлекетт, ұ йымды немесе азаматтарды қ андай да бір іс-ә рекет жасауғ а немесе қ андай да бір іс-ә рекет жасаудан тартынуғ а мә жбү р ету.
Қ ылмыс субъектісі – 16 жасқ а толғ ан, есі дұ рыс, жеке адам.
Қ Р Қ К 238-бабының 2-бө лігінде заң шығ арушы саралаушы белгілер ретінде тө мендегі мынадай мә н-жайлар қ арастырғ ан:
a) Егер осы қ ылмысқ а қ атысушылардың арасында басып алғ анғ а дейін кү ні бұ рын сө з байласы болса (Қ Р Қ К 31-б. 2-бө л) ү йлерді, қ ұ рылыстарды, қ атынас жә не байланыс қ ұ ралдарын жә не ө зге коммуникацияларды басып алу адамдар тобының алдын ала сө з байласуы бойынша жасалды деп саналады.
b) Қ Р Қ К 11-бабына сйкес, егер бұ рын ү йлерді, қ ұ рылыстарды, қ атынас жә не байланыс қ ұ ралдарын жә не ө зге коммуникацияларды осылайша басып алу болса, жә не мұ ндай, қ ылмыс кү шін кінә лілер қ ылмыстық жауаптылық қ а тартылып одан босатылмағ ан болса, не осындай қ ылмысы ү шін соттылығ ы алынып тасталмағ ан немесе жойылмағ ан болса, не осындай ә рекеттері ү шін қ ылмыстық жауаптылық қ а тарту мерзімі ескірмеген болса ү йлерді, қ ұ рылыстарды, қ атынас жә не байланыс қ ұ ралдарын жә не ө зге коммуникацияларды бірнеше рет басып алу деп саналады.
c) Ө мірге немесе денсаулық қ а қ ауіпті кү ш қ олдана отырып, жә бірленушінің денсаулығ ына жең іл, орташа ауырлық тағ ы немесе ауыр зиян келтірген ә рекет ө мірге немесе денсаулық қ а қ ауіпті кү ш қ олдану деп танылады.
d) Қ ару немесе қ ару ретінде пайдаланылатын басқ а заттарды қ олдана отырып, қ ару қ олдану деп, ү йлерді, қ ұ рылыстарды, қ атынас жіне байланыс қ ұ ралдырын жә не ө зге коммуникацияларды басып алу кезінде адамдардың ө мірі мен денсаулығ ына зиян келтіру ү шін іс жү зіндегі қ ару пайдалану танылады. Бұ л қ ұ рамдағ ы қ ару деп оқ пен атылатын қ аруларды да суық қ аруды да тануғ а болады. Қ ару ретінде пайдаланылатын басқ а заттар деп, адамның тұ рмыстық шаруашылық қ а арналғ ан қ ұ рал-саймандары, мысалы, балта, шалғ ы, айыр, пышақ, кү рек, темір шыбық тар, таяқ тар жә не басқ алар жатады.
e) ү йлерді, қ ұ рылыстарды, қ атынас жіне байланыс қ ұ ралдырын жә не ө зге коммуникацияларды пайдакү немдік ниетімен немесе жалдау ү шін басып алуда осы ә рекеттерді жасаушы кінә лі адамның пайда табу немесе материалдық шығ ындардан қ ұ тылу ниетімен кө рінеді.
Ү йлерді, қ ұ рылыстарды, қ атынас жіне байланыс қ ұ ралдырын жә не ө зге коммуникацияларды жалдау арқ ылы басып алу кезінде кінә лі адам бұ л ә рекетті ү шінші бір адамның мү ддесі ү шін жасауы мү мкін.
Қ Р Қ К 238-бабының 3-бө лігі осы юаптың бірінші немесе екінші бө ліктерінде кө зделген ә рекеттер, егер оларды ұ йымдасқ ан топ жасаса немесе абайсызда кісі ө ліміне немесе ө зге ауыр зардаптарғ а ә кеп соқ тырғ ан жағ дайдағ ы қ ылмыстық жауаптылық ты кө здейді.
Ұ йымдасқ ан топ ұ ғ ымының анық тамасы Қ Р Қ К 31-бабының 3-бө лігінде берілген.
Ү йлерді, қ ұ рылыстарды, қ атынас жіне байланыс қ ұ ралдырын жә не ө зге коммуникацияларды жалдау арқ ылы басып алу кезіндегі адам ө ліміне ә кеп соқ тырғ ан оқ иғ аны заң шығ арушы кінә лінің абайсыздық та жасалғ ан тү ріне жатқ ызады.
Ө зге де ауыр зардаптар деп ірі материалдық зиян келтіруді, халық аралық шиеленіс тудыруды жә не адамдардың ө міріне зиян келтіруді тануғ а болады.
Атап ө ту керек, Қ Р Қ К 238-бабында ө з еркімен немесе ө кіметтің талап етуі бойынша басып алғ андарын қ айтарғ ан адам, егер оның іс-ә рекеттерінде ө зге қ ылмыс қ ұ рамы болмаса, қ ылмыстық жауаптылық тан босату жө ніндегі ескерту бө лігі жоқ, ал Қ Р Қ К 234-бабында мұ ндай ескерту бө лігі бар.
Уе немесе су кө лігін не жылжымалы темір жол составын айдап ә кету, сонымен бірдей қ олғ а тү сіру» (Қ Р Қ К 239-бабы) қ ұ рамын қ ылмыстық қ ұ қ ық тық талдау
Аталғ ан қ ылмыстың қ оғ амдық қ ауіптілігі кө рсетілген кө лік тү рлері бақ ылаусыз орын ауыстыруы қ оғ амдық қ ауіпсіздік қ атерін туғ ызумен, апаттарен, авариямен жіне адам ө лімімен байланысқ ан ауыр зардаптардың болуымен кө рінеді.
Қ ылмыстың объектісі қ оғ амдық қ ауіпсіздік. Қ осымша объектісі – азаматтардың ө мірі мен денсаулығ ы, бө теннің мү лкі болуы мү мкін.
Қ ылмыстың заты ә уе немесе су кө лігі не жылжымалы темір жол составы.
Ә уе кө лігі деп, меншік тү ріне, арналғ ан мақ сатта, қ андай ведомствоғ а жататындығ ын жә не басқ а да сипаттарына қ арамастан ұ шу кезінде қ ауіпсіздік талаптарын сақ тауды қ ажет ететін кез келген ұ шу қ ұ рылғ ылары танылады.
Су кө лігіне су жолдары арқ ылы жолаушылар мен жү ктер тасымалдауғ а арналғ ан қ ұ ралдар жатады. Олар тең із де, ө зен де, сондай-ақ су бетінде не су астында жү зетін болуы мү мкін.
Жылжымалы темір жол составы деп темір жолдары арқ ылы жү ріп тұ ратын қ ұ ралдар танылады. Оларғ а локомотивтер, электровоздар, тепловоздар, вагондар жә не басқ алар жатады.
Бұ л қ ылмыстың объективтік жағ ы ә уе немесе су кө лігін не жылжымалы темір жол составын айдап ә кету, сол сияқ ты осындай кө лік пен қ ұ рамды айдап ә кету мақ сатында басып алумен кө рінеді.
Айдап ә кету деп, кү ш кө рсетусіз немесе кү ш кө рсетумен, жә бірленушінің ө мірі мен денсаулығ ы ү шін қ ауіпті емес заң сыз жолмен кемелерді немесе составты тұ рғ ан жерінен алып кету танылады. Айдап кету кінә лінің таң дағ ан жолымен жү ре бастағ ан кезінен аяқ талғ ан қ ылмыс деп танылады.
Басып алу деп, кү ш кө рсетусіз немесе кү ш кө рсетумен, жә бірленушінің ө мірі мен денсаулығ ы ү шін қ ауіпті емес заң сыз жолмен кемелерді немесе составты жү ріп бара жатқ ан жерінен иеленіп ұ стап алу танылады.
Бұ л қ ылмыстың субхективтік жағ ы тек қ ана кінә нің тура ниеттегі тү рімен жә не қ асақ аналық нысанымен сипатталады. Ә уе немесе су кө лігін не жылжымалы темір жол составын, басып алу мақ саты оларды айдап ә кету болып табылады.
Қ ылмыс субъектісі 16 жасқ а толғ ан, есі дұ рыс, жеке адам.
Қ Р Қ К 239-бабының 2-бзө лігі ә уе немесе су кө лігін не жылжымалы темір жол составын айдап ә кету мен басып алу ретіндегі сараланғ ан қ ылмыс ү шін тө мендегідей мә н-жайларда қ ылмыстық жауаптылық қ а тартылатынын қ арастырады:
ü адамдар тобының алдын ала сө з байласуы бойынша
ü бірнеше рет
ü ө мірге немесе денсаулық қ а қ ауіпіт кү ш қ олданып немесе осындай кү ш қ олданамын деп қ орқ ыта отырып
ü қ ару немесе қ ару ретінде пайдаланылатын заттарды қ олдана отырып жасау.
Ә уе немесе су кө лігін не жылжфмалы темір жол составын айдап ә ктеу, сол сияқ ты осындай кө лік пен қ ұ рамды айдап ә кету, егер қ ылмысқ а қ атысушылар арасында осы жө нінде кү ні бұ рын сө з байласқ ан болса, адамдар тобының алдына ала сө з байласуы бойынша жасалғ ан деп танылады. (Қ Р Қ К 31-б. 2-бө л.)
Егер бұ рын ә уе немесе су кө лігін не жылжымалы темір жол составын айдап ә кету, сол сияқ ты осындай кө лік пен қ ұ рамды айдап ә кету мақ сатында басып алу ә рекетін жасағ ан жә не мұ ндай қ ылмыс ү шін кінә лілер қ ылмыстық жауаптылық қ а тартылып одан босатылмағ ан болса, не осындай қ ылмысы ү шін соттылығ ы алынып тасталмағ ан немесе жойылмағ ан болса, не осындай ә рекеті ү шін қ ылмыстық жауаптылық қ а тарту мерзімі ескірмеген болса, ә уе немесе су кө лігін не жылжымалы темір жол составын айдап ә кету, сол сиқ ты осындай кө лік пен қ ұ рамды айдап ә кету мақ сатында басып алу бірнеше рет болды деп саналады.
Ө мірге немесе денсаулық қ а қ ауіпті кү ш қ олдана отырып жасау деп, жә бірленушіге жең іл, орташа ауырлық тағ ы немесе ауыр зиян келтіруді тануғ а болады.
Қ орқ ыту осындай кү ш қ олданамын деп сескендірумен кө рінеді.
Қ ару қ олдана отырып жасау деп, ә уе немесе су кө лігін не жылдымалы темір жол составын айдап ә кету, сол сияқ ты осындай кө лік пен қ ұ рамды айдап ә кету мақ сатында басып алу кезінде адамдардың денсаулығ ына немесе ө мірне зиян келтіру ү шін іс жү зіндегі қ ару пайдалану танылады. Бұ л қ ұ рамдағ ы қ ару деп оқ пен атылатын қ аруларды да суық қ аруды да тануғ а болады.
Қ ару ретінде пайдаланылатын басқ а заттар деп,,, адамның денсаулығ ына зиян келтіретін кез келге заттар танылуы мү мкін. Олар адамның тұ рмыстық шаруашылық қ а арналғ ан қ ұ рал-саймандары, мысалы, балта, шалғ ы, айыр, пышақ, кү рек, темір шыбық тар, таяқ тар жә не басқ алар жатады.
Қ Р Қ К 239-бабының 3-бө лігі осы баптың бірінші бө ліктерінде кө зделген ә рекеттер, егер оларды ұ йымдасқ ан қ ылмытсық топ жасаса немесе абайсызда кісі ө ліміне немесе ө зге ауыр зардаптарғ а ә кеп соқ тырғ ан жағ дайдағ ы қ ылмыстық жауаптылық ты кө здейді.
Ә уе немесе су кө лігін не жылдымалы темір жол составын айдап ә кету, сол сияқ ты осындай кө лік пен қ ұ рамды айдап ә кету мақ сатында басып алу кезіндегі адам ө ліміне ә кеп соқ тырғ ан оқ иғ аны заң шығ арушы кінә нің абайсызда жасалғ ан тү ріне жатқ ызады.
Ө зге де ауыр зардаптар деп ірі материалдық зиян келтіруді, халық аралық шиеленіс тудыруды жә не адамдардың ө міріне зиян келтіруді тануғ а болады.
Абайсыздық та кісі ө ліміне немесе ө зге де ауыр зардаптар келтірген бұ л қ ылмыстың субъективтік жағ ы кінә нің екі нысанымен – ә рекетке қ атысты ниетпен (айдап ә кету немесе басып алу) жә не зардаптарғ а қ атысты абайсыздық пен сипатталады. Жалпы бұ л қ ылмыс қ асақ аналық пен жасалады деп танылады.
13. «Халық аралық қ орғ ау аясындағ ы адамдарғ а немесе ұ йымдарғ а шабуыл жасау» 163 – бап қ ұ рамының тү сінігі, белгілері, саралану мә селелері
Бұ л белгіленген норманың маң ызы сонда ол ө зінің айрық ша халық аралық жағ дайы мен атқ аратын қ ызметтерінің маң ыздылығ ына байланысты, халық аралық қ орғ ау аясындағ ы адамадар мен ұ йымдарды тү рлі экстремистік топтар мен халық аралық қ атынастарды арандату ү шін бағ ытталғ ан террорлық ә рекеттерден қ орғ ау немесе сақ тау қ ызметтерін атқ арады. Халық аралық қ атынастың қ иындауына жә не соғ ыстың пайда болуына, шет мемлекеттің ө кілдеріне қ арсы жасалғ ан террористік актілердің себеп болатындығ ын халық аралық қ атынастар тарихы куә ландыра алады. Мұ ндай тарихи мысалдарғ а 1914 жылы Серб ұ лтшылдарымен австро- венгр престолы мұ рагері Франс Фердинандты жә не Ресейдегі неміс дипломаты граф Вильгельм Мирбахтың ө лтіруін айтуымызғ а болады.Аталғ ан қ ылмыстық қ ұ қ ық тық норманың қ айнар кө зі 1973 жылғ ы 14 желтоқ сандағ ы «Халық аралық қ орғ ау аясындағ ы адамдар мен дипломатиялық агенттерге қ арсы қ ылмыстардың алдын алу жә не ол ү шін жаза ұ олдану туралы» Конвенция болып табылады. Қ азақ станның осы конвенцияғ а қ ол қ ойғ ан елдер қ атарына жататындығ ын айта кеткеніміз жө н. 1959 жылғ ы Қ ылмыстық кодекстегі жоғ арыда аталғ ан конвенцияғ а 53 бап сә йкес келген, ол бапта аса қ ауіпті мемлекеттік қ ылмыстар қ атарына жататын жә не ондағ ы шет мемлекеттердің ө кілдеріне қ арсы соғ ыс провокациясын немесе халық аралық шиеленіс тудыру мақ сатында шет елдік мемлекет ө кілін ө лтіру немесе оғ ан қ арсы ауыр дене жарақ атын салуы ү шін террорлық акті жасағ андығ ы ү шін қ ылмыстық жауаптылық белгіленген. Конвенция мына ә рекеттерді қ ылмыс деп белгілейді:
А) Халық аралық қ орғ ау аясындағ ы адамдады ө лтіру, ұ рлау немесе шабуыл жасау, бас бостандығ ынан айыру;
Б) халық аралық қ орғ ау аясындағ ы адамдардың қ ызметтік немесе тұ рғ ын ү й жағ дайларына немесе кө лік қ ұ ралдарына шабуыл жасау;
В) осындай шабуыл жасаймын деп қ орқ ыту;
Г) осындай шабуыл жасауғ а кез келген оқ талғ андық;
Д) кез келген осындай шабуыл жасауғ а қ атысушы ретіндегі ә рекеттер;
2. Қ ылмыстың тікелей объектісі - халық аралық қ орғ ау аясындағ ы адамдардың немесе ұ йымдардың қ ызметін қ орғ ауды қ амтамасыз ететін қ оғ амдық қ атынастар. Халық аралық қ орғ ау аясындағ ы адамдарғ а шабуыл жасауда қ осымша объектісі болып адамның денсаулығ ы, қ ол сұ ғ ылмаушылығ ы, ар ожданы, мү ддесі табылады.
Қ ылмыстың заты жә не жә бірленушілердің арнайы санаттары – аталғ ан қ ылмыс қ ұ рамының міндетті белгілері. Қ ылмыстың затына халық аралық қ орғ ау аясындағ ы адамдардың немесе ұ йымдардың қ ызмет немесе тұ рғ ын ү й жайлары, кө лік қ ұ ралдары кіреді. 3. Жә бірленушілер - шетелдік мемлекеттің ө кілі немесе халық аралық қ орғ ау аясындағ ы халық аралық ұ йымның қ ызметкері немесе онымен бірге тұ ратын отбасы мү шелері танылады.
Конвенцияның 1 бабына сә йкес, халық аралық қ орғ ау аясындағ ы адамдар деп танылады:
А) шетелдік мемлекетте жү рген мемлекет басшысы, оның ішінде тиісті мемлкеттің Конституциясына сә йкес мемлекет басшысының міндеттерін атқ аратын алқ алы органның ә рбір мү шесі, ү кімет басшысы немесе сыртқ ы істер министрі жә не оларды алып жү ретін қ осымша адамдар;
Б) халық аралық қ ұ қ ық қ а сә йкес, жеке тұ лғ ағ а оның бостандық тары мен ар ожданына қ ол сұ ғ уынан арнайы қ орғ ауғ а қ ұ қ ығ ы бар кез келген мемлекеттік лауазымды тұ лғ а немесе оның ө кілі, не ө кіметаралық халық аралық ұ йымның кез келген ө кілдері немесе басқ а да агенті;
В) олармен бірге тұ ратын олардың отбасы мү шелері;
4. бұ л қ ылмыстың объективті жағ ы тө мендегідей қ оғ амғ а қ ауіпті ә рекеттерден тұ рады:
А) шетелдік мемлекеттің ө кіліне немесе халық аралық қ орғ ау аясындағ ы халық аралық ұ йымның қ ызметкеріне немесе онымен бірге тұ ратын отбасы мү шелеріне шабуыл жасау;
Б) халық аралық қ орғ ау аясындағ ы адамдардың қ ызметтік немесе тұ рғ ын ү й жағ дайларына не кө лік қ ұ ралдарына шабуыл жасау;
В) осы азаматтарды ұ рлау немесе бас бостандығ ын кү шпен айыру.
Шабуыл жасау – бұ л жә бірленушіге кү ш кө рсету арқ ылы немесе шынайы кү ш қ олдану қ аупін туғ ызу арқ ылы қ ылмыстық нә тижеге жетуге бағ ытталғ ан ә рекет.
Халық аралық қ орғ ау аясындағ ы адамдардың қ ызметтік немесе тұ рғ ын ү й жағ дайларына шабуыл жасау, қ ылмыскердің заң сыз ү йге басып кіруі (дү рліктіру, талаптар қ ою жә не т.б)
Кө лік қ ұ ралдарына шабуыл жасау – бұ л кө лікке заң сыз кіру, иеленіп алу немесе ө з мақ сатына байланысты пайдалануына кедергі келтіретін ә рекеттерді жасау (мысалы, дө ң гелегін тесу, ә йнектерін сындыру, т.б)
Ұ рлау деп, мемлекеттік қ орғ ау аясындағ ы адамды жасырып немесе ашық тү рде не алдау арқ ылы тұ тқ ындау, жү рген орнынан айыру (жқ мыс, тұ рғ ы ү й жайынан, емделу орнынан) жә не де оның еркінен тыс оны басқ а орындарғ а алып бару ә рекеттерін айтамыз. Бас бостандығ ынан кү шпен айыру мемлекеттік қ орғ ау аясындағ ы адамның бостандығ ын шектеу. Адамды ә деттегідей, кү шпен еркінен тыс байлау, қ амау арқ ылы ұ стау арқ ылы жү зеге асырылады. Заң сыз бас бостандығ ынан айыру адамды ұ рлаудан айырмашылығ ы бар. Адамды ұ рлауда бас бостандығ ы шектелумен қ атар оның ұ сталып отырылуы бірге жү зеге асырылса, заң сыз бас бостандығ ын шектеуде ұ стаудың белгілері болмайды. 5. қ ылмыс осы ә рекеттердің біреуін жасағ ан сә ттен бастап, яғ ни соғ ыстың пайда болуы немесе халық аралық жағ дайдың шиеленісуіне қ арамастан аяқ талғ ан болып табылады.6. қ ылмыстың субъективтік жағ ы тікелей қ асақ аналық. Кінә лі адам халық аралық қ орғ ау аясындағ ы адамдарғ а немесе ұ йымдарғ а шабуыл жасаудың қ ауіпті екендігін сезеді жә не соны жү зеге асыруды тілейді. Қ ылмыстың субъективтік жағ ының міндетті белгісі болып соғ ысқ а арандату немесе халық аралық жағ дайды шиеленістіру ү шін «арнай мақ саты» танылады.Шиеленістіру – дипломатиялық қ атынастарды ү зетін немесе келісім шарттарды бұ затын не ә лсіретуге ә келіп соқ тыратын ә рекеттер. 7. қ ылмыстың субъектісі – 16 жасқ а толғ ан, есі дұ рыс кез келген адам. 8. Қ К 163 бабы 2 бө лігі дә режеленген қ ылмыс қ ұ рамын қ арастырғ ан: Бірнеше рет не қ ару қ олдану, не адамдар тобының алдын ала сө з байласуы бойынша жасалғ ан, не денсаулық қ а ауыр зиян келтірумен ұ штасқ ан, абайсызда адам ө ліміне ә келіп соқ тырғ ан нақ сол ә рекеттер.Бірнеше рет екі немесе одан кө п рет жасалғ ан қ ылмыстық ә рекеттерді жасау. Омығ ан байланысты кінә лінің бірінші қ ылмысы ү шін сотталғ андығ ы талап етілмейді: қ ылмыс жасағ ан кү нінен бастап ескіру мерзімінің ө тпегендігі, ал егер ол ү шін сотталып жә не соттылығ ы жойылғ аны не алынбағ аны болса жеткілікті болады.
Талданылып отырғ ан қ ылмысты қ ару қ олдану арқ ылы жасау деп, жә бірленушінің денсаулығ ына зиян келтіру ү шін пайдалануғ а немесе қ ылмыс жасаушығ а кедергі келтіретін адамдарды ү рейлендіру, қ орқ ытуғ а қ олдануын айтуғ а болады. Қ аруларғ а – оқ пен атылатын кез келген, суық, газ қ арулары жатады. 9. алайда кінә лі адамда қ аурының болуы Қ К 163 бабы 2 бө лігі бойынша дә режеленуі ү шін жеткіліксіз, ол ү шін адам қ аруды қ ылмыс жасауда қ олдануы қ ажет.10. адамдар тобының алдын ала сө з байласуы арқ ылы жасауы, яғ ни қ ылмысты бірлесіп жасауды кү ні бұ рын уағ даласқ ан адамдар тобы жасауы танылады. 11. денсаулық қ а ауыр зиян келтірумен ұ штасқ ан ә рекеттер Қ К 103 бабында кө рсетілген зардаптардың қ андай да болмасын тү рін тигізумен сипатталады. 12. абайсызда адам ө ліміне ә келіп соқ тырғ ан ә рекеттер қ ылмыстың дә режеленуші белгісі ретінде кө зделген, адам ө лімі заң да сипатталғ ан ә рекеттердің нә тижесінен туындайды, яғ ни жасалғ ан қ ылмыс пен аталғ ан ә рекеттердің арасында себепті байланыстың барын білдіреді. Егер жә бірленуші денсаулық қ а қ асақ ана ауыр зардаптардың келтірілуі нә тижесінде ө лген болса, онда кінә лінің ә рекеті Қ К 103 бабы 3 бө лігі бойынша дә режеленуі керек.Қ асақ ана жоғ арыда аталғ ан адамдарды ө лтіру ә рекеттері Қ Р Қ К 96 жә не 163 баптар жиынтығ ымен дә режелену мү мкін.
15. «Қ азақ стан Республикасы Президентінің ө міріне қ астандық жасау» тү сінігі, белгілері. 167 бап
Қ азақ стан Республикасының Заң ы 2002 жылғ ы 19 ақ паныдағ ы «Қ азақ стан Республикасының кейбір заң актілеріне терроризмге қ арсы кү рес мә селелері бойынша ө згерістер мен толық тырулар енгізу туралы» Заң ына сә йкес Қ Р Қ К 167 бабы Қ азақ стан Республикасы Президентінің ө міріне қ астандық жасау деп аталатын болды. Бұ ғ ан бір жағ ынан шет елдерде ғ ана емес ТМД елдерінде де Президент ө міріне қ астандық жасау оқ иғ аларының орын алғ андығ ы тү рткі болды. Қ арастырылып отырғ ан қ ылмыстың тікелей объектісі тек қ ана Қ Р ның саяси жү йесі емес, сонымен бірге қ осымша объекті ретінде саналатын Қ Р Президентінің ө мірі мен денсаулығ ы болып табылады. Мұ ндай қ ылмыс жасалғ ан жағ дайда оның жә бірленушісі тек қ ана Қ Р Президенті болуы мү мкін. Қ Р Конституциясының 40 бабына сә йкес «Қ Р Президенті мемлкеттің сыртқ ы жә не ішкі саясаттарының ерекще бағ ыттарын белгілейтін жә не Қ азақ станның ел ішіндегі жә не халық аралық қ атынастарда ө кілеттік кө рсететін мемлекет басшысы, оның ең жоғ ары лауазымды адамы болып табылады». Қ Р Президентінің мә ртебесі мен ө кілеттігі Қ Р 1995 жылғ ы 26 желтоқ сандағ ы (1999 жылғ ы 6 мамырдағ ы ө згертулермен) «Қ Р Президенті туралы» Конституциялық заң мен анық талады. Бұ л қ ылмыстың объективтік жағ ы Қ Р Президенті ө міріне қ астандық жасаумен кө рінеді. Ө міріне қ астандық жасау оның нә тижеге жеткен жетпегендігіне қ арамастан Қ Р Президентін ө лтіруге бағ ытталғ ан ә рекет жасалғ андық ты білдіреді. Бұ л жерде заң шығ арушы кінә лі адамның ә рекетінің ерекше қ ауіптілігін ескере отырып, қ ылмыстың аяқ талу кезең ін қ астандық жасалғ ан сатысына ауыстырғ ан сияқ ты. Іс жү зінде ө лімнің болуы немесе Қ Р Президенті ө міріне қ астандық жасау осы қ ылмыс қ ұ рамының белгілерімен қ амтылады жә не ол адам ө лтіру (Қ К 96 бабы)мен денсаулық қ а қ асақ ана ауыр зиян келтіруді (Қ К 103-105 баптары) қ арастырғ ан баптар бойынша қ осымша саралауды талап етпейді.Зиянды зардаптардың болуы немесе болмауы қ ылмысты саралауғ а ә сер етпейді, бірақ жаза тағ айындау кезінде ескеріледі.Сонымен бірге кінә лінің қ олданғ ан ә дістері мен қ ұ ралдары да ә сер етпейді. Бірақ олар мә н жайларды ауырлату мен жең ілдету шең берінде ғ ана ескерілетін болады.Егер Қ Р Президентінің ө міріне қ астандық жасау кезінде заң сыз жолмен жасалғ ан, сатып алынғ ан немесе сақ талғ ан қ арулар, жарылғ ыш заттар мен жарғ ыш қ ұ рылғ ылар пайдаланылғ ан болса онда кінә лінің ә рекеттері Қ Р Қ К 251-252 баптарындағ ы қ ылмыстар жиынтығ ымен сараланады. Қ Р Президенті ө міріне қ астандық жасау қ ылмысының субъективті жағ ы тура ниетпен сипатталады.
Талданып отырғ ан қ ылмыс қ ұ рамының субъективті жақ тарының міндетті белгілері арнайы мақ сат – Қ Р Президентінің мемлекеттік қ ызметін тоқ тату, не себебі – осындай қ ызметі ү шін кек алу болып табылады. Егер Қ Р Президентіне қ астандық жасау заң да кө рсетілмеген мақ сат не себептермен жасалса, онда қ ылмыс Қ Р Қ К 96 бабы бойынша сараланады.Бұ л қ ылмыстық ә рекеттің субъектісі жасы 16 толғ ан есі дұ рыс жеке тұ лғ а болып табылады. Егер іс ә рекетті 14-16 жас аралығ ындағ ы адамдар жасаса онда жауаптылық Қ Р Қ К 96 бабына сә йкес басталуы тиіс.
16. «Диверсия» 171 бап тү сінігі, белгілері, саралау мә селелері.
Қ Р Қ К 171 бабы бойынша Қ азақ стан Республикасының қ ауiпсiздiгi мен қ орғ аныс қ абiлетiне нұ қ сан келтiру мақ сатында адамдарды жаппай қ ырып-жоюғ а, олардың денсаулығ ына зиян келтiруге, кә сiпорындарды, қ ұ рылыстарды, қ атынас жолдары мен қ ұ ралдарын, байланыс қ ұ ралдарын, халық тың тiршiлiгiн қ амтамасыз ету объектiлерiн қ иратуғ а, немесе зақ ымдауғ а бағ ытталғ ан жарылыс жасау, ө рт қ ою немесе ө зге iс-ә рекеттер жасау, сол сияқ ты осы мақ сатта жаппай улау немесе эпидемиялар мен эпизоотиялар тарату диверсия деп танылады. Бұ л қ ылмыстың тікелей объектісі - Қ азақ стан Республикасының қ ауiпсiздiгi мен қ орғ аныс қ абiлетi боылп табылады. Қ ауіпсіздік дегеніміз – адамның, қ оғ амның жә не мемлекеттің ө мірлік маң ызды мү дделерінің ішкі жә не сыртқ ы қ атерлерден қ орғ алуы. Сө йтсе де аталғ ан қ ылмыс қ ұ рамын қ арастыру кезінде ең алдымен, экономикалық ұ ауіпсіздік туралы, яғ ни Қ Р мағ ызды экономикалық мү дделерінің қ орғ алу жағ дайы туралы айта кеткен жө н.Қ Р қ орғ аныс қ абілеті дегеніміз – оның сыртқ ы шабуылдан қ орғ алуын қ амтамасыз ететін қ абілетті жағ дайы. Қ ылмыстың заты кә сiпорындар(завод, фабрикалар), қ ұ рылыстар, қ атынас жолдары мен қ ұ ралдары, байланыс қ ұ ралдары, халық тың тiршiлiгiн қ амтамасыз ету объектiлерi болып табылады.
Диверсияның объективті жағ ы келесі іс-ә рекеттер нысанында жасалынады:
А) адамдарды жаппай қ ырып-жоюғ а, олардың денсаулығ ына зиян келтiруге бағ ытталғ ан жарылыс жасау, ө рт қ ою немесе ө зге iс-ә рекеттер жасау;
Б) кә сiпорындарды, қ ұ рылыстарды, қ атынас жолдары мен қ ұ ралдарын, байланыс қ ұ ралдарын, халық тың тiршiлiгiн қ амтамасыз ету объектiлерiн қ иратуғ а, немесе зақ ымдауғ а бағ ытталғ ан жарылыс жасау, ө рт қ ою немесе ө зге iс-ә рекеттер жасау;
В) жаппай улау;
Г) эпидемиялар тарату;
Д) эпизоотиялар тарату.
Диверсияның бірінші нысаны - адамдарды жаппай қ ырып-жоюғ а, олардың денсаулығ ына зиян келтiруге бағ ытталғ ан жарылыс жасау, ө рт қ ою немесе ө зге iс-ә рекеттер жасау, бұ л Қ Р қ орғ аныс қ абілеті мен оның қ ауіпсіздігіне нұ қ сан келтіру мақ сатында кә сіпорындардың, ұ йымдардың жә не мекемелердің жұ мысшыларын елеулі мө лшерде қ атардан шығ ару болып табылады. Диверсияның екінші нысанда кө рсетілген іс ә рекеттер заң да кө рсетілген халық шаруашылық объектілерін қ ирату мен зақ ымдаумен ұ штасады. Қ ирату дегеніміз объектіні толық жарамсыз ету, оны қ айтадан қ алпына келтіру мү мкін емес не қ айта қ алпына келтіру экономикалық тиімсіз.
Диверсиялық іс ә рекеттің салдарынан объектінің зақ ымдануы деп, оның халық шаруашылық маң ыздылығ ын елеулі тү рде тө мендетуін айтамыз, бірақ оны жө ндеу жолымен қ айта қ алпына келтіруге болады. Аталғ ан екі нысандағ ы қ арастырылғ ан ө зге де іс ә рекеттер қ атарына апатқ а ұ шырату, опыра қ ұ лату, суғ а басу мен жә не т.б ұ штасқ ан ә рекеттер жатады. Бірінші екі нысанда қ арастырылғ ан қ ылмыс қ ұ рамы формальды, яғ ни қ ылмыс аяқ талғ ан болып жоғ арыда кө рсетілген іс ә рекеттердің біреуі жасалғ ан уақ ыттан табылады. Зардаптың тү суі міндетті емес. Зардап тү скен жағ дайда ол қ ылмыстық іс ә рекеттті дә режелеуге ә сері болмайды, бірақ кінә дә режесін анық тауда жә не жаза тағ айындауда ескеріледі.Жаппай улау, яғ ни тағ амдарғ а, суларғ а жә не дә рі дә рмектерге улы заттарды қ осып адамдарды уландыру арқ ылы оларды ең бек қ ызметі қ атарынан шығ ару. Улану ретінде адамның организміне улы заттардың тү суі арқ ылы болғ ан аурулы кү йін тү сінуге болады. Уланудың қ ауіптілігі одан ө лімнің болуын мү мкіндігінен тұ рады. Кө рсетілген нысанда диверсияны жасаушы іс ә рекет, қ атардан жеке адамдарды емес істің нақ ты мә н жайында бекітілу керек кө пшілік адамдарды шығ аруғ а бағ ытталғ ан. Диверсияның келесі нысаны да басқ алар сияқ ты қ ұ рылымы жағ ынан материалды. Қ ылмыс кө пшілік халық ты улау уақ ытынан бастап аяқ талғ ан деп саналады. Тамақ ты, суды жә не т.б улау фактісінің ө зін жә не сондай ақ адамдарды уланудың жекелеген жағ дайын осы нысандағ ы диверсияғ а оқ талу ретінде қ арастыру қ ажет. Эпидемияны тарату – ә р тү рлі инфекциялық бактериялар мен вирустардың кө мегімен бір адаманан екінші адамғ а тез жұ ғ атын бұ қ аралық ауруды шақ ырушы іс ә рекет. Берілген жергілік ү шін инфекциялық аурумен ауырғ андар саны ә деттегі дең гейден асып кетсе онда ол эпидемия деп мойындалады. Эпидемия «жаппай ауру» деп аударылады. Дегенмен эпидемияның негізгі белгісі ауырғ андар санында емес, ең бастысы, аурудың сипатында. Сонымен, чумамен, халерамен ауырғ ан бірнеше жағ дайды эпидемия деп санау керек. Егер, ауруының маң ызы азырақ аурумен адамдардың кө п мө лшері ауырса жә не республиканың едә уір аумағ ына тараса, бұ л эпидемия деп саналады. Бұ л нысандағ ы диверсия, инфекциялық аурумен адамдардың жаппай аурумен ауырғ ан уақ ытынан бастап аяқ талғ ан деп саналады. Эпизоотия дегеніміз қ андай да болмасын инфекциялық ауруды кең тү рде тарату, мысалы жануарлар арасында топалан. Бұ л нысандағ ы диверсияның аяқ талғ андығ ы туралы сұ рақ кө рсетілген мә н жайдың есебімен саналады. Диверсияның субъективтік жағ ы тікелей қ асақ аналық пен сипатталады. Диверсияның алғ ашқ ы екі нысанын жасау кезінде кінә лі жасағ ан іс ә рекетінің шындық мазмұ нын ұ ғ ынады жә не оларды жасауды тілейді. Диверсияның қ алғ ан нысандарын жасау барысында тұ лғ а, ө з іс ә рекетінің қ оғ амғ а қ ауіпті екенін ұ ғ ынып қ ана қ оймай жаппай улау, эпидемиялар мен эпизоотиялар тарату тү ріндегі қ ауіпті зардаптар болуының мү мкін екенін немесе болмай қ оймайтынын алдын ала біледі жә не кө рсетілген зардаптардың тү суін тілейді. Жаппай улау немесе эпидемиялар мен эпизоотиялар тарату кезінде адамадарды жаппай қ ырып жоюғ а, олардың денсаулығ ына зиян келтіруге арналғ ан мақ сатты анық тауды талап етеді. Субъективтік жағ ының міндетті белгісі арнай мақ сат, яғ ни Қ азақ стан Республикасының қ ауiпсiздiгi мен қ орғ аныс қ абiлетiне нұ қ сан келтiру болып табылады .Субъектісі ақ ыл есі дұ рыс, 16 жасқ а толғ ан кез келген тұ лғ а болады. Объективті жағ ының белгілері кейбір қ ылмыстар белгілерімен ұ қ сас келеді. Мысалы қ асақ ана кө птеген адамдардың ө міріне қ ауіпті тә сілмен жасалғ ан кісі ө лтіру(Қ К 96 бабының 2 бө лігінің «е» тармағ ы), бө тен адамның мү лкін қ асақ ана жою немесе бү лдіру (187 бап), кө лік қ ұ ралдарын немесе қ атынас жолдарын қ асақ ана жарамсыздандыру (299 бап). Аталғ ан қ ылмыстардың диверсиядан айырмашылығ ы сол, олар басқ а қ оғ амдық қ атынасқ а шығ ын ә келеді (яғ ни объектісінен). Сонымен қ атар оларда 171 бапта кө рсетілген арнайы мақ сат жоқ (Қ азақ стан Республикасының экономикалық қ ауiпсiздiгi мен қ орғ аныс қ абiлетiне нұ қ сан келтiру).Диверсияның терроризмнен айырмашылығ ы олардың мақ сатында. Террорлық акт жасаушы тұ лғ а қ оғ амдық қ ауіпсіздікті бұ зуды, тұ рғ ындарғ а қ орқ ыныш ұ ялатуды не ө кімет органдарының шешіміне ә сер етуді мақ сат тұ тса, ал диверсия жасаушы тұ лғ а еліміздің еліміздң қ ауiпсiздiгi мен қ орғ аныс қ абiлетiне нұ қ сан келтiруді мақ сат тұ тады. Егер де қ ылмыскер осы кө рсетілген екі мақ сатты да кө здесе, онда олардың қ ылмыстық ә рекеті қ ылмыстар жиынтығ ы бойынша дә режеленеді.
18. Он сегізінші сұ рақ. Терроризмге жә не экстремизмге қ арсы кү рестің қ ұ қ ық тық негіздері Терроризм жә не экстремизм халық аралық аренада ең қ ауіпті қ ылмыстардың бірі болып табылады жә не де оның зардаптары бір мезетте бірнеше мемлекеттер аясын қ амтуы мү мкіндігі жоғ ары. Сол себепті, бұ л қ ылмыстарды алдын алу, оларғ а қ арсы кү рестің бірден-бір жолы ол тиісті мә селені реттейтін заң намаларды қ абылдау жә не шарттарғ а, конвенцияларғ а қ ол қ ою.
1.Қ азақ стан Республикасында діни экстремизм мен терроризмге қ арсы іс-қ имыл жө ніндегі 2013 - 2017 жылдарғ а арналғ ан мемлекеттік бағ дарлама (Қ азақ стан Республикасы Президентінің 2013 жылғ ы 24 қ ыркү йектегі № 648 Жарлығ ы)
МАҚ САТЫ - Діни экстремизм кө ріністерінің алдын алу жә не терроризм қ атерлеріне жол бермеу арқ ылы адамның, қ оғ амның жә не мемлекеттің қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету.
Діни экстремизм мен терроризмге қ арсы іс-қ имыл бойынша мемлекеттік органдар қ ызметін ғ ылыми-ә дістемелік қ амтамасыз ету дамытылуда.Алдын алу, соның ішінде ақ параттық -тү сіндіру қ ызметі саласындағ ы іс-шаралар ө ткізу тә жірибесі қ алыптасқ ан.Экстремистік жә не террористік топтар мен ұ йымдар қ ызметінің жолын кесу жө нінде арнаулы жә не терроризмге қ арсы операциялар ө ткізудің белгілі бір практикалық тә жірибесі жинақ талғ ан. Қ азақ стан терроризмге қ арсы кү рес саласындағ ы негізге алынатын барлық халық аралық ә мбебап актілердің қ атысушысы болып табылады.Арнаулы мемлекеттік қ ызметтер мен қ ұ қ ық қ орғ ау органдары Біріккен Ұ лттар Ұ йымы Қ ауіпсіздік Кең есінің Контртеррористік Комитетімен, Еуропадағ ы Қ ауіпсіздік жә не ынтымақ тастық жө ніндегі ұ йымның Терроризмге қ арсы бө лімшесімен, Тә уелсіз Мемлекеттер Достастығ ының Терроризмге қ арсы орталығ ымен, Шанхай ынтымақ тастық ұ йымы жә не Ұ жымдық қ ауіпсіздік туралы шарт ұ йымының Ө ң ірлік терроризмге қ арсы қ ұ рылымымен белсенді тү рде ө зара іс-қ имыл жасайды. «Терроримзге қ арсы іс-қ имыл туралы» Қ азақ стан Республикасының Заң ында Қ азақ стан Республикасының Терроризмге қ арсы орталығ ының бастауымен діни экстремизм мен терроризмге қ арсы іс-қ имылды ү йлестірудің ішкі жү йесі қ ұ рылды. Ө ң ірлерде терроризмге қ арсы комиссиялар қ ұ ру арқ ылы діни экстремизм мен терроризмнің алдын алуғ а жергілікті атқ арушы органдарды тарту жағ дайлары қ амтамасыз етілді.Қ азақ стан аумағ ында экстремистік жә не террористік қ ызметке қ атысы бар, сондай-ақ Қ азақ станнан тыс жерлерде жасағ ан террористік қ ылмыстары ү шін біздің елде шетел мемлекеттерінің қ ұ қ ық қ орғ ау органдарының қ удалауынан жасырынып жү рген адамдарды анық тау бойынша жедел жұ мыс жү ргізілуде.Сонымен қ атар, қ абылданып жатқ ан шараларғ а қ арамастан, жылдан жылғ а экстремистік жә не террористік қ ызмет барғ ан сайын ұ йымшыл бола тү суде жә не мұ ндай топтардың қ атарына сыртқ ы кү штердің ә серімен жаң а адамдар тартылуда.Бағ дарламаның қ ойылғ ан мақ сатына қ ол жеткізу мынадай бағ ыттар бойынша қ амтамасыз етілетін болады:
1. Діни экстремизм мен терроризмнің алдын алу шараларын жетілдірілуге:
1) діни экстремизм мен терроризмнің қ оғ амда таралу себептері мен шарттарын, ық тимал экстремист пен террористің ә леуметтік портретін зерделеу, аталғ ан салада жү ргізіліп жатқ ан мемлекеттік саясаттың осал жақ тарын бағ алау мен анық тау бойынша ғ ылыми, талдамалық жә не ә леуметтік зерттеулер жү ргізу;
2) діни экстремизм мен терроризмнің алдын алудың тиімді тү рлері мен ә дістерін ә зірлеу жә не енгізу;
3) ақ параттық -тү сіндіру жұ мысының тиімділігін сапалы арттыру;
4) радикалдық діни идеологияның жат жә не қ абылдауғ а тұ рмайтындығ ы туралы діни негізде мақ сатты топтардың (радикалдық идеологияғ а бейім, сондай-ақ оғ ан ұ шырағ ан адамдардың) арасында атаулы алдын алу жұ мыстарын ұ йымдастырып, жү ргізу;
5) орта білім беру ұ йымдары, сондай-ақ техникалық жә не кә сіптік, жоғ ары оқ у ұ йымдары оқ ушыларын қ оршағ ан болмысқ а саналы кө зқ араспен қ арау жә не радикалдық діни идеологияны сыни кө зқ араспен қ абылдау ү шін дін туралы қ ажетті білім кө лемін олардың игеруін қ амтамасыз ету;
6) отандық теологиялық білім беру жү йелерінің бә секелестікке қ абілеттілік пен тұ рғ ындарғ а қ олжетімділік дең гейін арттыру арқ ылы одан ә рі дамыту;
7) орта мектептердің жоғ ары сыныптарының, техникалық жә не кә сіптік, жоғ ары білім беру ұ йымдарының бірінші курс оқ ушыларына жастарда теріс пиғ ылды идеологияны тұ рақ ты қ ажетсінбеуді қ алыптастыруғ а бағ ытталғ ан тақ ырыптық роликтер (фильмдер) кө рсету тә жірибесін енгізу;
8) жастар ортасында Қ азақ стан халқ ының дә стү рі мен мә дени мұ расына сә йкес сана қ алыптастыруғ а бағ ытталғ ан діни экстремизм мен терроризмнің алдын алу жө ніндегі ә леуметтік жобаны іске асыру;
9) жастарды негіз қ ұ райтын моральдық -имандылық жә не мә дени қ ұ ндылық тарғ а негізделген қ азақ стандық патриотизм рухында тә рбиелеуге бағ ытталғ ан іс-шаралар ұ йымдастырып, ө ткізу;
10) Қ азақ стан халқ ының тарихи-мә дени мұ расын сақ тау мен насихаттау ү шін елдің оқ у орындарында балалардың, жасө спірімдер мен жастардың патриоттық қ озғ алыстарын ұ йымдастыру;
11) селолық округ дең гейіне дейінгі барлық ауылдық елді мекенде балалар мен жастардың тиісті мә дени, имандылық -рухани, патриоттық, дене дамуы мен тә рбиесі ү шін жағ дайлар жасау;
12) діни экстремизм мен терроризм идеяларын насихаттайтын материалдарды, соның ішінде қ ұ қ ық қ а қ айшы контентті анық тау жө ніндегі қ азіргі заманғ ы бағ дарламаларды енгізу арқ ылы, баспа жә не электрондық БАҚ, соның ішінде Интернет-ресурстардың тұ рақ ты мониторингін ұ йымдастыру;
13) діни экстремизм мен терроризмнің алдын алу мен этносаралық жә не конфессияаралық келісім моделін кө пшілікке тарату бойынша сарапшыларды, ғ алымдар мен мемлекеттік органдар ө кілдерін тарта отырып, семинарлар (тренингтер), дө ң гелек ү стелдер мен басқ а да кө пшілік іс-шаралар ө ткізу;
14) Қ азақ стан ү шін дә стү рлі рухани-имандылық қ ұ ндылық тарды насихаттайтын отандық діни ә дебиеттер мен ойын-сауық ө німдері топт