И.Ш.Борчашвили, Н.М.Әбдіров, А.Н.Ағыбаев Қылмыстық құқық ерекше бөлім).

4.Тө ртінші сұ рақ. Террористік топ қ ұ ру, оғ ан басшылық ету жә не оның қ ызметіне қ атысу (Қ Р Қ К 233-2 бабы) қ ұ рамының саралану мә селелері. Террористік топты қ ылмысқ а қ атысудың басқ а нысандарынан ажырату мә селелері.

Аталғ ан қ ылмыстың қ оғ амдық қ ауіптілігі қ оғ амның қ ауіпсіздігі ү шін қ атер тө ндірумен, терроризм актілерін жасау қ аупінің тө нуімен, адамдар ө лімі қ ауіптілігі тууымен, елеулі мү ліктік шығ ын келтіруімен не ө зге де қ оғ амғ а қ ауіпті зардаптардың пайда болуымен кө рінеді.

Бұ л қ ылмыстың объективтік жағ ы- террористік мақ сатты кө здейтін қ ылмыстарды жасау ү шін топ қ ұ ру (террористік топ қ ұ ру), сондай-ақ оғ ан басшылық етумен сипатталады.

Террористік ұ йым деп- террористік қ ызметті жү зеге асыру мақ сатында немесе ө зінің терроризмдегі қ ызметін пайдалану мү мкіндігін танитын ұ йымды айтамыз.

Ү йым, егер ол кем дегенде оның бір ғ ана қ ұ рылымдық бө лімінің ө зі осы ұ йымның басқ арушы органының келісімімен террористік ә рекетті жү зеге асыратын болса террористік ұ йым деп танылады.

Террористік топтардың нысандары ә р тү рлі болуы мү мкін: алдын ала сө з байласқ ан адамдар тобы, ұ йымдасқ ан топ, қ ылмыстық қ ауымдастық.

Террористік мақ сат қ уғ ан қ ылмыс жасау ү шін топ қ ұ ру деп, нә тижесі террористік актілер жасау ү шін бірнеше адамның бірігуі немесе қ ылмыстық ұ йым қ ұ ру ү шін кез келген ә рекет жасауы танылады.

террористік топқ а басшылық ету - жекелеген адамдардың немесе террористік топтың жалпы бағ ыттылығ ын анық тауды, қ ол сұ ғ у объектілерін таң дауды, тә ртіпті қ амтамасыз етуді, қ ылмыстық бірлестік мү шелерінің арасындағ ы міндеттерді бө лісуді, террористік топ қ ызметін ү йлестіруді білдіреді.

Талданып отырғ ан қ ылмыс қ ұ рамы -формальды яғ ни, бұ л ә рекет террористік топ қ ұ ру мен оғ ан басшылық еткен кезден бастап аяқ талғ ан деп танылады. Террористік топ қ ызметіне немесе оның жасағ ан террористік актісіне қ атысу жасалғ ан террористік актіге тікелей қ атысуымен ғ ана емес, сонымен бірге осы террористік топтың мү ддесі ү шін ө зге де ә рекеттер жасауы, атап айтқ анда қ аржыландыру, кө лікпен қ амтамасыз ету, террористік ұ йым мү шелерін ұ дайы жасыру.

233-2 баптың 3 бө лігі бойынша – адам ө зінің қ ызметтік жағ дайын пайдаланып не қ оғ амдық бірлестіктің басшысы бола отырып жасағ ан, осы баптың бірінші екінші бө ліктерінде кө зделген ә рекеттері ү шін жауаптылық ты қ арастырады. Аталғ ан белгілер аса ауырлатушы мә н-жай болып табылады. Террористік топты қ ылмысқ а қ атысудың басқ а нысандарынан ажырату мә селелеріне тоқ талсақ - оның негізгі айырмашылығ ы мақ сатында. Террористік топ қ ұ ру, оғ ан басшылық ету-бұ л қ ылмыста террористік топ қ ұ ру тиіс. Террористік топтың негізгі мақ саты- терроризм актілерін жасау, халық ты ү рейлендіру, қ орқ ыту осы ә рекеттер арқ ылы мақ саттарына жету. Ал ұ йымдасқ ан топ қ ұ ру – олардың мақ саттары ә р тү рлі болуы мү мкін. Мысалы: бір ұ йымдасқ ан топ ұ рлық жасау ү шін қ ұ рылса, келесі бір топ тонау немесе алаяқ тық жасау ү шін қ ұ рылуы мү мкін. Яғ ни олардың қ ұ рылу мақ саттар ә р тү рлі болуы мү мкін, олар міндетті тү рде террористік акт жасау ү шін немесе террористік мақ сатта қ ұ рылуы шарт емес. 235-бап. Бір немесе бірнеше қ ылмыс жасау мақ сатындаұ йымдасқ ан топ қ ұ ру жә не оны басқ ару. Ұ йымдасқ ан топ-ө зінің қ ұ рылымдық жағ ынан бұ л қ ылмыс жасау ү шін бірнеше адамның бірігуі. Ұ йымдастырылуы дә режесі бойынша- бұ л қ ылмыстық топқ а қ арағ анда тә ртібі жолғ а қ ойылғ ан бірлестік, бірақ қ ылмыстық қ ауымдастық қ а қ арағ анда ұ йымдастырылушылығ ы тө мендеу, ө йткені ол тек қ ана топ басшысына бағ ынады. Топ ішіндегі ө зара байланыс- тұ лғ ааралық. 235-1-бап. Қ ылмыстық қ оғ амдастық (қ ылмыстық ұ йым) қ ұ ру жә не оны басқ ару, сол сияқ ты оғ ан қ атысу бір немесе бірнеше қ ылмыс жасау мақ сатында қ ылмыстық қ оғ амдастық (қ ылмыстық ұ йым) қ ұ ру не оны басқ ару, сол сияқ ты ұ йымдасқ ан топтар басшыларының немесе ө зге де қ атысушыларының бірлестігін қ ұ ру немесе дербес ә рекет ететін ұ йымдасқ ан топтардың қ ылмыстық іс-ә рекеттерін ү йлестіру, ұ йымдасқ ан топтар басшыларының қ ылмыстық қ оғ амдастық қ а (қ ылмыстық ұ йымғ а) қ атысуы, қ ылмыстық іс-ә рекеттерді ү йлестіру, оның ішінде байланыс қ ұ ралдарын пайдалана отырып ү йлестіру мақ сатында ұ йымдасқ ан топтар басшыларының, ө зге де қ атысушыларының жиналысына қ атысу. 235-2-бап. Бір немесе бірнеше қ ылмыс жасау мақ сатында трансұ лттық ұ йымдасқ ан топ қ ұ ру жә не оны басқ ару, сол сияқ ты оғ ан қ атысу -бір немесе бірнеше қ ылмыс жасау мақ сатында трансұ лттық ұ йымдасқ ан топ қ ұ ру, сол сияқ ты оны басқ ару, бір немесе бірнеше қ ылмыс жасау мақ сатында қ ұ рылғ ан трансұ лттық ұ йымдасқ ан топқ а қ атысу. 235-3-бап. Трансұ лттық қ ылмыстық қ оғ амдастық (трансұ лттық қ ылмыстық ұ йым) қ ұ ру жә не оны басқ ару, сол сияқ ты оғ ан қ атысу -трансұ лттық қ ылмыстық қ оғ амдастық (трансұ лттық қ ылмыстық ұ йым) қ ұ ру, сол сияқ ты оны басқ ару, трансұ лттық қ ылмыстық қ оғ амдастық қ а (трансұ лттық қ ылмыстық ұ йымғ а) қ атысу. 237- бап.Бандитизм -азаматтарғ а немесе ұ йымдарғ а шабуыл жасау мақ сатында тұ рақ ты қ арулы топ қ ұ ру(банда), сол сияқ ты осындай топты (банданы) қ ұ ру, тұ рақ ты қ арулы топқ а (бандағ а) немесе ол жасағ ан шабуылдарғ а қ атысу. Аталғ ан қ ылмыста қ ылмыстық топтың қ ұ ру мақ саты - азаматтарғ а немесе ұ йымдарғ а шабуыл жасау. Тағ ы бір міндетті белгісі-қ арулануы. Тұ рақ ты қ арулы топ қ ұ ру (банданы) деп-нә тижесі іс жү зінде осындай топ банданы қ ұ руғ а кез келген белсенді мақ саттылық пен бағ ытталғ ан ә рекет жасау танылады.Бұ л ә рекеттер қ атысушылар, қ ару-жарақ, оқ -дә рі байланыс қ ұ ралдарын, қ ұ жаттар, кө лік жә не ө зге де материалдық жабдық тарын іздестірумен, қ ұ рылымдар мен қ ылмыстық жоспарлар жасау, адамдар жалдау арқ ылы кө рінуі мү мкін. Банданы басқ ару деп- банданың нақ ты бір қ ылмыстық қ ызметті ұ йымдастыру, жоспарлау жә не материалдық қ амтамасыз етумен қ атысты шешімдер қ абылдауы танылады. Оларғ а. Мыналар жатады шабуыл жасау жоспарын қ ұ ру, нақ ты бір шабуыл жасауғ а басшылық ету. Бандағ а басшылық ету бі р немесе бірнеше адаммен жү зеге асырылуы мү мкін. Бандағ а қ атысу- адамның банда қ ызметінің қ ылмыстық сипатын білген жә не оның нақ ты қ ылмыс жасауғ а қ атысқ ан-қ атыспағ анына қ арамастан оғ ан қ атысғ а келісім берген сә тінен бастап аяқ талғ ан қ ылмыс деп танылады. (И.Ш.Борчашвили, Н.М.Ә бдіров, А.Н.Ағ ыбаев Қ ылмыстық қ ұ қ ық ерекше бө лім).

Бесінші сұ рақ.Қ азақ стан Республикасы қ олданыстағ ы- заң намасы бойынша «терроршылдық», «экстремизм», ұ ғ ымдары тү сінігі белгілері жауаптылығ ы.

" терроршылдық ":
а) осы Конвенция қ осымшасында тiркелген (бұ дан ә рi Қ осымша) шарттарда жә не де осы шартта анық талғ андай қ ылмыс ретiнде саналатын қ андай да болсын ә рекеттi; б) қ арулы қ ақ тығ ыс жағ дайында соғ ыс қ имылдарына белсендi қ атыспайтын қ андай да болсын азаматтық тұ лғ ағ а немесе кез келген басқ а тұ лғ ағ а, оны ө лтiруге немесе оғ ан ауыр дене зақ ымын келтiруге, сондай-ақ қ андай да болсын материалдық объектiге едә уiр нұ қ сан келтiруге пара-пар осындай ә рекеттi ұ йымдастыруғ а, жоспарлауғ а, оның жасалуына дем беруге, оғ ан арандатуғ а, егер осындай ә рекеттiң мақ саты оның сипатына немесе орындалуына орай халық ты қ орқ ытуғ а, қ оғ амдық қ ауiпсiздiктi бұ зуғ а немесе ө кiмет органдарын не болмаса халық аралық ұ йымды қ андай да бiр ә рекет iстеуге немесе оны iстеуден қ аймық тыруғ а бағ ытталғ ан, жә не де Тараптардың ұ лттық заң дарына сә йкес қ ылмыс ретiнде қ уғ ындалушы кез келген басқ а ә рекеттi; (Шанхайда 2001 жылғ ы 15 маусымда жасалғ ан терроризмге, сепаратизмге жә не экстремизмге қ арсы кү рес туралы Шанхай конвенциясы 1 бап).

" экстремизм" билiктi кү шпен басып алуғ а немесе кү шпен ұ стап тұ руғ а, сонымен қ атар мемлекеттiң конституциялық қ ұ рылысын кү шпен ө згертуге, сонымен пара пар қ оғ амдық қ ауiпсiздiкке кү штеп араласуғ а, оның iшiнде жоғ арыда кө рсетiлген мақ саттарда заң сыз қ арулы қ ұ рылымдар ұ йымдастыруғ а немесе оларғ а қ атысуғ а бағ ытталғ ан, жә не Тараптардың ұ лттық заң дарына сә йкес қ ылмыс ретiнде қ уғ ындалушы қ андай да болсын ә рекеттi бiлдiредi. (Шанхайда 2001 жылғ ы 15 маусымда жасалғ ан терроризмге, сепаратизмге жә не экстремизмге қ арсы кү рес туралы Шанхай конвенциясы 1 бап).

Терроризм – кү ш қ олдану идеологиясы жә не халық ты ү рейлендіруге байланысты жә не жеке адамғ а, қ оғ ам мен мемлекетке залал келтіруге бағ ытталғ ан кү ш қ олдану жә не (немесе) ө зге де қ ылмыстық ә рекеттерді жасау не жасаймын деп қ орқ ыту жолымен мемлекеттік органдардың, жергілікті ө зін-ө зі басқ ару органдарының немесе халық аралық ұ йымдардың шешім қ абылдауына ә сер ету практикасы (Терроризмге қ арсы іс-қ имыл туарлы, Қ Р 1999 жылғ ы 13 шілдедегі № 416-I заң ының 1 бабы). Террорист – террористік іс-ә рекетті жү зеге асыруғ а қ атысушы адам;
Террористік топ – террористік іс-ә рекетті жү зеге асыру мақ сатында біріккен екі жә не одан да кө п адамнан тұ ратын топ;
Террористік тұ рғ ыдан осал объектілер – ерекше маң ызды мемлекеттік, стратегиялық объектілер жә не стратегиялық маң ызы бар экономика салаларының объектілері, қ ауіпті ө ндірістік объектілер, адамдар кө п жиналатын объектілер, олардың тізбелерін жә не оларғ а қ ойылатын тиісті талаптарды Қ азақ стан Республикасының Ү кіметі айқ ындайды;
Террористік ұ йым – террористік іс-ә рекетті жү зеге асыратын не ө зінің іс-ә рекетінде терроризмді пайдалану мү мкіндігін мойындайтын, оғ ан қ атысты террористік ұ йым деп тану туралы сот шешімі қ абылданғ ан жә не заң ды кү шіне енген ұ йым; Террористiк iс-ә рекет – тө мендегі ә рекеттердің кез келгенін жасау:
терроризм актiсiн ұ йымдастыру, жоспарлау, дайындау, қ аржыландыру жә не iске асыру;
терроризм актiсiн жасауғ а айдап салу; терроризм актiсiн жасау мақ сатында заң сыз ә скерилендiрiлген қ ұ ралымды, қ ылмыстық қ оғ амдастық ты (қ ылмыстық ұ йымды), ұ йымдасқ ан топты ұ йымдастыру, сол сияқ ты осындай қ ұ рылымдарғ а қ атысу; террористердi азғ ырып тарту, қ аруландыру, ү йрету жә не пайдалану; терроризм актiсiн ұ йымдастыруғ а, жоспарлауғ а, дайындауғ а жә не жасауғ а ақ параттық тұ рғ ыдан немесе ө згедей жә рдемдесу; терроризм идеясын насихаттау, террористiк iс-ә рекеттi жү зеге асыруғ а шақ ыратын не осындай iс-ә рекеттi жү зеге асыру қ ажеттiгiн негiздейтiн немесе ақ тайтын материалдарды немесе ақ паратты тарату, оның ішінде бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарын немесе телекоммуникация желілерін пайдалана отырып тарату; кө рсетілген ә рекеттер террористік іс-ә рекетті жү зеге асыру не террористік ұ йымды қ амтамасыз ету ү шін пайдаланатынын ұ ғ ына отырып, террористерге, сондай-ақ Қ азақ стан Республикасының заң намасына сә йкес іс-ә рекеті террористік деп танылғ ан ұ йымдарғ а қ аржылық, қ ұ қ ық тық кө мек кө рсету немесе ө зге де жә рдемдесу. (Терроризмге қ арсы іс-қ имыл туарлы, Қ Р 1999 жылғ ы 13 шілдедегі № 416-I заң ының 1 бабы).

Терроризмнің мақ саты - қ оғ амдық қ ауіпсіздікті бұ зу, халық ты ү рейлендіру, не мемлекеттік органдарының, шет мемлекеттің немесе халық аралық ұ йымның шешім қ абылдауына ық пал ету.(И.Ш.Борчашвили, Н.М.Ә бдіров Қ ылмыстық қ ұ қ ық тың ерекше бө лімі)/