Тұрақты ток қозғалтқыштары

Айналу жиілігін бірқ алыпты (плавно) жә не кең диапазонда реттеуді қ ажет ететін электржетектерінде тұ рақ ты ток қ озғ алтқ ыштары кең інен қ олданылады. Тұ рақ ты ток қ озғ алтқ ыштарының қ асиеттері де генераторлардікі секілді олардың қ оздырылу ә дісі мен жә не қ оздыру орамдарының қ осылу схемасына байланысты. Қ оздырылу ә дісіне байланысты электромагнитті жіне магниттіэлектрлі қ оздырылатын болып жіктеледі. Электромагнитті қ оздырылатын қ озғ алтқ ыштар якорь орамдары мен қ оздырғ ыш орамдардың арасындағ ы электрлік байланысқ а байланысты тә уелсіз, параллель, тізбектей жә не аралас қ оздырылатын болып бө лінеді. Магниттіэлектрлі ә діспен қ оздырылатын қ озғ алтқ ыштардың магнит ағ ыны тұ рақ ты магниттер арқ ылы пайда болады.

Жоғ арыда атап ө тілгендей тұ рақ ты ток машиналары да қ айтарымды, яғ ни генератор ретінде де қ озғ алтқ ыш ретінде де жұ мыс жасай алады. Қ ұ рылысы жағ ыныан тұ рақ ты ток қ озғ алтқ ыштары генераторлардан айырмашылығ ы болмайды. Егер генераторды бірінші ретті қ озғ алтқ ыштан ажыратып қ оздыру жә не якорь орамдарына кернеу беретін болсақ, якорь қ озғ алысқ а келіп машина электр энергиясын механикалық қ а тү рлендіріп қ озғ алтқ ыштық режимде жұ мыс жасай бастайды. Якорь орамдарындағ ы ток пен ЭҚ К бағ ыттары 3.1-суретте кө рсетілген.

Электр энергиясының механикалық қ а тү рлену процессін 3.2 – суретте кө рсетілген энергетикалық диаграммадан анық кө ріге болады. 3.2 – суретте –қ озғ алтқ ышқ а берілетін толық қ уат; – қ оздыру тізбегіндегі энегия шығ ыны; – якорь тізбегіндегі қ уат шығ ыны; – бос жү ріс қ уаты; – толық механикалық қ уат; – электромагнитті қ уат; — біліктегі пайдалы механикалық қ уат.

3.1 –Сурет – Қ озғ алтқ ыштың якорь орамдарындағ ы ток пен ЭҚ К бағ ыттары

Параллель қ оздырылатын қ озғ алтқ ыштың энергетикалық диаграммасын қ арастырамыз (3.3 - сурет), диаграммадан екенін кө руге болады

3.2 – Сурет - Тұ рақ ты ток қ озғ алтқ ышының энергетикалық диаграммасы

3.3 – суреттен кө рініп тұ рғ андай жә не ө рнегін ескеріп қ оғ алтқ ыштың ЭҚ К тепе-тең дік тең деуін жазуғ а болады:

. (3.1)

Якорь орамдарындағ ы тоқ:

(3.2)

3.3 – Сурет- Параллель қ оздырылатын тұ рақ ты ток қ озғ алтқ ышының электрлік схемасы

Электромагнитті қ уат:

(3.3)

мұ ндағ ы: – якордың бұ рыштық айналу жиілігі, – якордың айналу жиілігі, айн/мин, – қ озғ алтқ ыштың электромагнитті қ уаты.

ө рнегін ескерсек қ озғ алтқ ыш дамытатын момент:

(3.4)

мұ ндағ ы – машинаның қ ұ рылымдық берілгендеріне байланысты тұ рақ ты коэффициент.