Микроорганизмдердің адам өміріндегі маңыздылығы және пайдасы мен зияны.

Микроорганизмдер тіршілік нә тижесін адам ерте заманнан пайдаланылғ аны белгілі қ амырашытқ ан. Микроорганизмдердің адам ө міріндегі маң ызы. Микроорганизмдер пайдалы жағ ына қ арама-қ арсы зияндылығ ы олардың аурутудырғ ыштығ ы олар ө німдерді кө герту шіріту, археологиялық ескерткіштердің шіруі. Олар тағ ам ө неркә сібінде пайдаланады.Адам мен жануарлардың ауыз қ уысында бактериялардың басым кө пшілігі тіс ө ң езіндес кө п шоғ ырланады. Мысалы, тіс ө ң езінің 1г массасында 250 млн микроб клеткалары болады. Ауыз қ уысының тұ рақ ты мекен етушілеріне стрептококтар, лактобатцилдер, каринебактериялар, актиномицеттер, бактероидтар, ашытқ ы саң ырақ ұ лақ тар, микоплазмалар жатады. Факультативті мекен етушілерге энтеробактериялар, споратү зші бактериялар жатады.Ауыз қ уысындағ ы микроорганизмдердің сандық жә не сапалық қ ұ рамына жағ дай жасайтын сілекей болып табылады, ол антибактеиалды белсенділекке ие ә р тү рлі ферменттер бө леді. Адам қ арнында микроорганизмдер мү лдем болмайды, ол қ арындағ ы бактерицидтік ә сері бар қ арын сө лі мен қ ышқ ыл реакциясына байларысты.Егер қ арында pH бейтарап немесе сілтілі жағ дайғ а қ арай паталогиялық ауытқ ыса, онда қ арында Sarcina ventriculi, Bacillus subtilis пен кейбір саң ырауқ ұ лақ тар кездеседі.Ащы ішекте салыстырмалы тү рде бактериялар аз болады(102-103), кө бінесе аэробтар.Ал тоқ ішекте микробтар саны кө п, 260 тү р кездеседі, олар кө бінесе факультативті жә не облигатты анаэробтар.Тә улігіне адамның организмінен 17х1012 бактериялар бө лініп шығ ады.Тоқ ішекте кө п немесе бактероидтар, бифидобактериялар фекальді стрептококк, ішек таяқ шасы, сү т қ ышқ ылы бактериялар жә не т.б. тіршілік етеді.Осының ішінде соң ғ ылары ішекте шіріткіш микрофлора мен кейбір патагенді микробтарғ а қ арсы антагонистер болып табылады. Қ оршағ ан орта ауасынан шаң арқ ылы адам мен жануарлар тыныс алу жолдарына кө птеген микробтар келіп тү седі.Танау қ уысындағ ы эпителийдің қ орғ аныштық функциясы мен лизоцим мен муцинаның бактериоцидтік ә серіне байланысты кө птеген микроорганизмдер ұ стап қ алады.Бронхы мен ө кпе альвеолдары залалсызданғ ан.Тыныс алу жолының жоғ ары жолдарында ү немі стафилококтар, коринебактериалар стрептококтар, бактероидтар, капсулалы грам-теріс бактериялар тіршілік етеді.Бактериялардан басқ а вирустар мен аденовирустар болады.Егер арганизмнің иммундық жү йесі ә лсіреген жағ дайда шартты-патогенді микроорганизмдер саны артып, ангина, бронхит жә не пневмония ауруларына шалдығ ады.Тері бетіне тер мен май бездерінен бө лінетін бө лінділер бактериялар ү шін субстрат болып табылады.Адам бетінде, қ олында, мұ рнында микроорганизмдер саны кө п болады.Кө бінесе сапрофитт стафилакоктар, бациллалар, микрообактериялар, коринебактериялар жә не ашытқ ы саң ырауқ ұ лақ тар болады.Тек 5% шартты-патогенді микроб-сарыстафилакокк табылады.Санитарлы-бактериологинялық талдау жасағ анда Escherichia coli пайдаланады, бұ л ортаның бастаушы дә режесін кө рсетеді. Патагенді микроорганизмдер адамды, жануарлар мен ө сімдіктер ауру тудырады.Олардың басты ерекшілігі-жоғ ары сатылы организмдердің мү шелері мен ұ лпаларында шоғ ырланып, инфекциялық ү рдістер тудыруы.

7. Микробиология салаларының пайда болуы: зертеу объектісі ретінде (су, топырақ, аэромикробиология), қ олдану саласы бойынша (жалпы, медициналық, ауылшаруашылық, ө непкә сіптік, геологиялық жә не т.б.).

Микробиология(грек.микрос-ұ сақ, биос-тіршілік, логос-ғ ылым) деген маң ына береді жә не билогия ғ ылымының жеке бір саласы болып табылады.Микробиологияның зерттеу объектілері-ұ сақ, жай кө зге кө рінбейтін, тек микроскоппен ғ ана кө ріп білуге болатын организмдер (вирустар, бактериялар, баодырлар, ашытқ ы жә не микроскоптық саң ырауқ ұ лақ тар қ арапайымдар) су Судың микрофлорасы Су ә р тү рлі микроорганизмдердің табиғ и ө мір сү ру ортасы болып есептеледі. Ө зен, тең із, мұ хит, ашық су қ оймаларында барлық таксономиялық топтардың ө кілдерін кездестіруге болады. Су қ оймалары жануар жә не ө сімдіктердің органикалық субстраттарынан жә не патогенді микроорганизмдерден ө здігімен тазарта алады. Бұ л процесті су қ оймаларының ө зін тазарту деп атайды. Судың сапрофитты флорасы тіршілік активтендіреді, нә тижесінде органикалық заттардың ыдырау кү шееді, ә р тү рлі бактериялардың саны азая бастайды, ә сіресе нә жіспен шық қ андар (фекального происхождения). Су тү бінде жә не жағ алаудағ ы аймақ та микробтар саны кө п болады, себебі жаң быр суы жә не жағ ажайдың топырағ ынан бактериялардың кө птеп тү суінен болады.

Судың микроорганизмдері табиғ аттағ ы заттар айналымында тү бегейлi рө л ойнайды. Су тоғ андарындағ ы биологиялық белсенділік жазғ ы-кү згi мерзiмде ең жоғ ары дә режеде болады.

Топырақ жағ дайларының микробиологиялық процестерге ә сері. Топырақ тың механикалық қ ұ рамының микроорганизмдерге ә сері. Топырактың тү ріне қ арай оның механикалық қ ү рамы да ө згеріп отырады, олардың ұ сақ бө лшектерінің шамасы миллиметрдің ө лігіндей жә не одан ірілеу болады. Осындай бө лшектердің арасында ауа, су болумен қ атар микро-организмдер де тіршілік етеді. Олардың кө пшілігі топырақ бө лшектерінің ішінде, қ алғ андары топыраіқ ерітіндісінде кездеседі. Топырақ тың терең қ абаттарында анаэробты жә не факультативті микроорганизмдер (негізінен бактериялар) басым болады. Бірақ бұ л қ абаттарда аз да болса оттегінің кездесетіні анық талғ ан. Сондық тан оттегі бар жерде анаэробты микроорганизмдер тіршілік ете алмайды деп кесіп айтуғ а болмайдьі.Қ олдану саласы бойынша Жалпы медициналық,

Ауыл шаруашылық микробиологиясы — ө сімдіктердің қ оректенуі мен топырақ тү зілуіндегі микроорганизмдердің ролін зерттейді.Топырақ тық қ ұ нарлылығ ын арттыру мақ сатында пайдалы микроб-тардан тың айтқ ыш жасауды қ арастырады. Сонымен бірге мал азық тық белоктарды ө ндірудегі басқ а да ө сімдіктер тектес азық -тарды қ ұ нарландырудағ ы микроорганизмдердің пайдалы топтарын тауып, шаруашылық қ а ұ сынды.

Ө неркә сіптік Техникалық немесе ө неркә сіптік микробиология — микробтар-дың тіршілігі нә тижесіндегі тү зілетін ө німдердід адам баласына ең қ ажеттілерін іс жү зінде ө ндірудің ғ ылыми негіздерін жасайды, оларды кө птеп ө ндіруді қ арастырады.Осымен қ атар ол дайын ө німдерді микробтардан қ орғ аудың ә дістері мен жолдары белгілейді. Техникалық микробиологиянын, дамуы барысында ашыту ө неркә сібі, антибиотиктерді, ферменттерді, витаминдерді, амин қ ышқ ылдарын ө ндіретін ө ндірістер ұ йымдастырылды

Геологиялық микробиология — немесе геоморфология жер қ абатындағ ы микроорганизмдерді зерттейді.Тірі микроорганизмдер бірнеше километр терең дікте, жердің мұ най тарағ ан қ абаттарында кездесетіні анық талды. Олар 1000 атмосферағ а дейінгі қ ысымғ а шыдай алады. Сондық тан олардың жер қ абатындағ ы тү рлі заттардың тү зілуіндегі ролін осы геологиялық микробиология зерттеп ашады.

8. Прокариотты микроорганизмдер олардың морфологиясының алуан тү рлілігі. Протопласт, сферопласт жә не L-пішінді бактериялар.Прокариотты микроорганизмдер эубактериялар жә не архебактериялардан тұ рады. Эубактериялардың ө зара іштей айырмашылығ ы бар болғ андық тан, оларды клетка қ абық шасының болу болмауына жә не оның қ ұ рылысына қ арай 3 бө лімге бө леді: грам-оң, грам-теріс жә не қ абық шасыз. Археалар ә зірше біртұ тас таксон болып саналады, бірақ олардың да алуан тү рлілігі байқ алады. Бактериялар кө п жағ дайда клетка қ абық шасын жоғ алтатыны мә лім. Фирмокутты бактериялардың клетка қ абық шасын лейтикалық ферменттер немесе пенициллин арқ ылы оң ай бұ зуғ а болатын болса, грациликуттарғ а липазамен, трепсинмен жә не этилэндиаминтетрацетаппен қ осымша ә сер ету керек. Клетка қ абық шасы бұ зылғ аннан кейінгі менбранамен қ оршалғ ан клетка қ ұ рылысын протопласт деп атаймыз, ал егерде клетка қ абық шасының белгілі бө лігі сақ талып қ алса онда оны сферопласт деп атайды. Протопласттар фирмакуттарда ал сферопластар грациликуттарда пайда болады. Протопласттар мен сферопластар бастапқ ы клеткадан 3-10 есе ірі болады. Олар клетка ішіндегі осмыстық қ ысым мен қ оректік ортаның осмостық қ ысымы тең ескен жағ дайда ғ ана ө се алады. Сферопластар мен протопластар бастапқ ы жағ дайғ а оралуы немесе лизистелуі мү мкін. L-пішінді тү рлер алғ аш рет Англияда Листер институтында бө лініп алынды сол себеппен олар институт атының алғ ашқ ы ә ріпімен байланыстырып аталды. Бұ ндай пішіндер қ олайлы жағ дайда метаболиттік белсенділікке жә не кө бею қ абілетіне ие болады. Олар тығ ыз қ оректік орталарда колония тү зіп, агарғ а ене отыра, шалқ асынан жатқ ан қ алпақ тә різді пішінде болып жақ сы ө седі. Клеткасының қ абық шасы болмағ андық тан олардың белгілі бір пішіні болмайды жә не бір калонияда кө бінесе ә р тү рлі пішінді клеткалар кездеседі. Олардың қ асиеттеріне тоқ талсақ: 1.Репродукцияғ а қ абілетті 0, 2-1, 0 мкм аралығ ындағ ы элементарлы денелер. 2.Дө ң гелек, шар тә різдес немесе 1-5 мкм тең дұ рыс, ә р қ илы пішінді денелер. 3. 5-50 мкм-ге тең ү лкен денелер. 4. Жіпше тә рә здес. 5.Белгілі бір қ ұ рылысы жоқ денелер тү рінде болады. L-пішінді клеткалар табиғ и жағ дайда да пайда болады. Кө птеген патогенді бактериялар ауруғ а шалдық қ ан адам мү шелерінде L-пішінді тү рде кездеседі. Олар клетка қ абық шасына ә сер ететін агенттерге, мысалы, пеницеллинге сезімталдығ ын жоғ алтады. Сондық танда L-пішінге кө шуді бактериялардың қ олайсыз жағ дайда ө мір сү ру ә дісі ретінде қ арастыруғ а болады.

9.Бактерия қ абық шасының химиялық қ ұ рамы мен қ ұ рылысы, грациликуттар жә не фирмакуттар деген терминдерді қ алай тү сінесіз сипаттама берің із. Клетка қ абық шасы бактериялық клеткалардың негізгі қ ұ рылымы болып саналады.Клетка қ абық шасы тек микоплазмаларда болмайды.Клетка қ абық шасы клетканың қ ұ рғ ақ салмағ ының 5-50% аралығ ын қ ұ райды, ал клеткасының қ алың дығ ы 10-80 нм аралығ ында болады.Эукариоттардан клетка қ абық шасы айтарлық тай ерекшеленеді.Клетка қ абық шасының негізгі элементі пептидогликан класына жататын муреин болып саналады.Пептидогликан гетерополимер, ол N ацетил, N глюкозаамин жә не N ацетил муран қ ышқ ылдарының кезектесіп орналасқ ан қ алдық тарынан тұ рады.Бұ лар ө зара бір бірімен β 1, 4 гликозидті байланыспен байланысады. N ацетил муран қ ышқ ылының қ ұ рамына 4 аминқ ышқ ылы кіреді, олар: эуаланин, д аланин, д глутамин жә не диаминопимилин қ ышқ ылы.Бұ лар ө зара бір бірімен тетрапептидті ковалентті байланыспен байланысады.Пептидогликандар гликозидті жә не пептидті байланыстармен байланыса отырып, торша тү рінде қ ұ рылым қ ұ рады.Муреин синтезі цитоплазмада, ЦПМ да немесе клетка қ абық шасында жү зеге асады.Прокариоттардың клетка қ абық шасында муреин торшасында тейхой қ ышқ ылы болады.Тейхой қ ышқ ылы ү ш атомды спирт глицерин жә не бес атомды спирт рибид полимерлерінен тұ рады.Олар бір бірімен фосфодиэфирлі байланыспен байланысады.Тейхой қ ышқ ылының бір молекуласы 7-15 ке дейін спирт қ алдық тарынан қ ұ ралады.Тейхой пептидогликанның сыртқ ы бетінде орналасады. Фирмакуттар Грам оң бактериялар клетка қ абық шасы қ алың, қ алың дығ ы 20-80 нм ді қ ұ райды.Клетка қ абық шасы, цитоплазмалық мембранамен тығ ыз жанасқ ан.Муреин қ ұ рғ ақ салмағ ының 50-90 % қ ұ райды.Муреин тейхой қ ышқ ылымен байланысады.Грам оң бактерияларда белоктар белгілі бір тә ртіппен цпм мен байланысып орналасады. Грациликуттар Грам теріс бактериялар, клетка қ абық шасы кө п қ абатты қ алың дығ ы 14-17 нм қ ұ райды.Клетка қ абық шасының ішкі қ абаты пептидогликаннан тұ рады.Ол қ ұ рғ ақ салмағ ының 1-10 % қ ұ райды.Грам теріс бактерияларда тейхой қ ышқ ылы болмайды.Пептидогликан сыртқ ы мембранамен қ апталғ ан.Оның қ ұ рамына липопротеид енеді.Липопротеид фосфолипид, липополисахарид жә не белоктардан тұ рады.Липополисахарид тек Грам теріс бактерияларда болады.Қ ысқ аша оны lkos деп атайды.Ол клетка қ абық шасының антигені болып саналады.Грам теріс бактерияларда белоктар негізгі жә не минорлы болып бө лінеді.Негізгі белоктар сыртқ ы мембрананың қ ұ рылымдарының реттелуіне қ атысады.Ал минорлы белоктар транспорттық жә не рецепторлы қ ызмет атқ арады.Грам теріс бактерияларда цпммен электронды мө лдір аймақ пен бө лінеді.Ол периплазматикалық кең істік деп аталады.Бұ л тек Грам теріс бактерияларғ а тә н.Оның іші гидролитикалық ферменттерден, олигосахаридтерден жә не бейорганикалық заттардан тұ рады.

10. Микроорганизм клеткаларындағ ы қ ор заттары, олардың атқ аратын қ ызметі. М/о/нің кл цитоп-да ә р тү рлі пішінді, ә р тү рлі кө лемді тү йіршіктер кө птеп кезд. Олар кл-да тұ рақ ты тү рде кездеспейді, олардың тіршілік ортасының физ/қ ж/е хим/қ жағ дайғ а байланысты ө згеріп отырады. Олар кл тіршілігі ү шін маң ызды қ ұ рылымды емес, кл болуы мү мкін, кл болмауы мү мкін. Олардың атқ аратын қ ызметі ә р тү рлі болады. Қ ор заттар цитоп-да жинақ талатын метоболизм ө німдері. Бұ лар м/о/м мен қ оректік заттар ретінде пайдаланылады. Қ ор заттарына полисахаридтер (гликоген мен крахмал), липидтер(поли-В-окси май қ ышқ ылы), полифосфаттар (валитин), кү кірт ж/е т.б. Қ ор заттардың басты функциясы м/о/дің ортағ а бейімдеушішік кезінде энергиямен қ амтамасыз ету болып табылады. Қ.з. энергия кө міртегі қ ызмет атқ арады. Қ.з-дың табиғ аты м/о/дердің тү ріне ж/е дақ ылдау жағ дайына байланысты болады. М/о/дерде қ.з-дың 1 тү рі, 2 тү рі н/е бірнеше тү рі кездесуі мү мкін. Мыс, E. coli-да гликоген кө п жинақ талады, ал бацилус мигатериум кл-да гликоген ж/е поли-В-окси май қ ышқ ылы жинақ талады, ал хломотиум кл-да полисахаридтер, полифосфаттар, поли-В-окси май қ ышқ ылы, кү уірт болады. Қ. з. м/о/дің қ алыпты жағ дайында егер қ оректі ортада кө п болғ анда жинақ талады, ал қ олайсыз жағ дайда оларды пайдалана бастайды. Гликоген – полисахарид, крахмалғ а ұ қ сас D – глюкоза қ алдығ внан тұ рады 1, 3 а – гликозитті байланыста байланысады. Люголь мен бояу кезінде олар қ ызыл-кү лгін тү ске боялады. Гликоген кө бінесе ішек таяқ шаларда, царциналарда, бацилаларда кездеседі. Гранулеза – крахмал тә різді зат, олар анаэробты споралы бак/лар кластридияларда жинақ талғ ан. Қ.о-да кө міртек қ ұ рамды заттар азая бастағ ан кезде, гликоген н/е гранулезалар кл-дан толығ ымен жойылады. Липидтер - тү йіршік тү рінде жинақ талады, олар поли-В-окси май қ ышқ ылы тү рінде болады. Олар окси май қ ышқ ылының поли эфирлары, олардың мономерлері бір-бірімен кү рделі эфирлі байланыспен байланысқ ан. Диаметрі 200-800 нм белоктың мембранасымен қ апталғ ан. Судан III ерітіндісімен сарғ ыш қ ызыл тү ске боялады. 80%-қ а дейін жинақ талуы мү мкін. Кейбір бак/ялар поли-В-окси май қ ышқ ылын спора тү зу процессі кезінде пайдаланады, ал азотабактерлар бұ л қ.з-ды циста тү зу кезінде қ олданады. Валютин – кейбір бак/ялардың кл-да валютин тү йіршік тү рінде жинақ талады. Валютин ең алғ аш рет spirillum volutans кл-да табылады. Валютин тү йіршік кө лемі 0, 1-0, 5 мкм кө мірсулар ж/е фосфорлар кө п болғ ан кезде жинақ талады. Фосфор энергия қ ызметін атқ арады. Цианофуксинді тү йіршіктер – бү л циано бак/яларда кезд. Қ.з аспарагин қ ышқ ылымен аргининнан тұ ратын полипиптидтардан тұ рады. Ол кл-да азоттың қ.з ретінде болады. азаот азайғ анда, ол да кл- да жоғ алады. Кү кірт – метоболизмі кү кіртті қ осылыстары мен байланысты бак/яларда жинақ талады, олар кл-да мө лдір, жарты сұ йық тамшы ретінде болады. Кү кіртті сутекті тотық тыратын ионды бак/яларда кү кіртті энергия кө зі б.т. Ал фототропты кү кіртті бак/яларда кү кірт электрон доноры ретінде пайдаланылады. Бұ л м/о/дер қ.з. ретінде кездеседі.