Америка Құрама Штаттарындағы салыќ салу ерекшеліктері

Американың салыќ жү йесі 200 жылдан бері дамып келеді жә не нарыќтыќ ќатынастардың ә рістеуіне себепші болып келеді. Ірі жә не тұ раќты тү сімдерді беретін салыќтартардың федерадиялыќ бюджетке бағ ытталуы тө мендегі кестеде кә рсетілген /5 кесте/.

Жоғ арыдағ ы кестеден кө ріп отырғ анымыздай, федеративті бюджеттің негізгі бә лігін жеке тұ лғ аларғ а салынатын табыс салығ ы алып отыр. 1995 жылы оның ү лесі-44, 2%-ды ќұ рады. Тұ рғ ындардан жиналатын табыс салығ ы жеке тұ лғ алардан, сонымен ќатар заң ды тұ лғ а мә ртебесі жоќ жеке кә сіпорындар, серіптестіктерден алынады. Ә рбір салыќ тө леуші жеке тұ лғ а ө зінің мә ртебесіне ќарай былай бө лінеді: жалпы салыќ декларадиясын толтыратын ерлі-зайыптылар, бө лек салыќ декларациясын толтыратын ерлі-зайыптылар, жесірлер, жалғ ыз тұ ратын салыќ тө леушілер. Ќай топќа жататынына байланысты салыќ тө леуші ө зіне тиесілі салыќ жең ілдіктерін алады.

Кесте 2

Америка Ќұ рама Штаты федеративті бюджетінің табыс ќұ рылым (%)

Табысты есептеу 3 кезең де жү ргізіледі:

1) жиынтыќ табысты есептеуде табыстың жалпы соммасы: жалаќы, аннуитет, зейнетаќы, бағ алы ќағ аздар бойынша табыстар, сыйаќылар, бонус, роялти, рента, марапаттаулар, ә леуметтік жең ілдіктер, стипендия, жә не т.б ескеріледі.

2) тү зетілген жиынтыќ табыс аныќталады. Жиынтыќ табыстан ә ртү рлі жең ілдіктер алынады (25%-га дейін). Олар сауда жә не ө ндірістік шығ ындар бағ алы ќағ аздар сатудан зияң дар, рента, роялти алумен байланысты шығ ындар, медидиналыќ саќтандыру ќорына салымдар.

3) салыќ салынатын табысы тү зетілген жиынтыќ табыстан жіктелген немесе стандартты шегерімдерді алу жолымен аныќталады, олар: салыќ тө леушінің салыќ салынбайтын минимумы (2.000 дол), асырауындағ ы ә рбір адам ү шін салыќ салынбайтын минимум, стандартты жең ілдіктер (жалғ ыз тұ ратын адамдарғ а-3.000 дол, ерлі-зайыптыларғ а-5.000 дол, жанұ я басшысына-4, 7 мың дол), 65 жастан асќан тұ лғ алар мен мү гедектерге (жалғ ыз тұ ратын адамдарғ а-750 дол, жанұ я басшысына-1, 125 мың дол), кө з кө ру ќабілеті жоќтарғ а —750 дол, табиғ и апат залалдары (табыстың 10%-нан асатын) медидиналыќ маќсатќа шығ ындар - тү зетілген жиынтыќ табыстың 7, 5%-зы ќайырымдылыќ ќорларғ а салымдар. Кө рсетілген шегерімдер тү зетілген жиынтыќ табыстың 50% мө лшеріне дейін жү ргізіледі.

Табыс салығ ы-бұ л тө лем кө зінен салыќ салынатын салыќ болып табылады. Жоғ арыда кө рсетілген 2 кестеде ең ірі бө лім-жеке тұ лғ алар тө лейтін табыс салығ ы ќұ райды. Бұ л салыќ прогрессивті шкала бойынша алынады. Егер салыќ бү кіл жанұ яғ а салынатын болса, оң да салыќ салынатын табысты аныќтау ү шін жанұ я табысының барлыќ тұ рлері бойынша жиынтыќ табыс соммасы алынады. Салыќтыќ есеп ү шін бар табыс тү рі жинаќталады: жалаќы, кә сіпкерлік іс-ә рекеттен табыс, зейнетаќы, жә рдемаќы, бағ алы ќағ аздардан табыс жә не т.б /2/.

Жиынтыќ табыстан сол табысты алуғ а кеткен іскерлік шығ ындар алынып тасталады. Шегерістерді жү ргізгеннен кейін салыќ тө леушінің таза табысы пайда болады. Кейін таза табыс соммасынан жеке салыќтыќ жең ілдіктер алынады, соның ішінде табыстардың салыќ салынбатын минимумы. Салыќ салынбайтын минимумды ќоспағ аң да, салыќ салынатын табыс ќайырымдылыќ ќорларғ а салымдар, алименттер, медидиналыќ ќызмет ету, жылжымайтын мү лік кепілі бойынша ипотекалыќ ќарыздың % соммаларына кемітіледі. Американың табыс салығ ының ставкілерінің даму эволюдиясын ќарастыратын болсаќ, оң да 1986 жылғ а дейін 14 ставкадан тұ ратын кү рделі салыќ жү йесі ерекет етті (11%-дан 50%-ғ а дейін).1986 жылда жү ргізілген реформадан кейінгі жылда 5 салыќ ставкасы енгізілді: 11%, 15%, 28%, 35%, 38%.

Табыс салығ ын салу бағ ытының дамуы салыќ шкаласының ќысќыруына, салыќтың максималды дең гейінің тө мендеуіне, салыќ салу минимумының кө беюіне жә не сонымен ќатар салыќтыќ жең ілдіктердің тө мендеуіне алын келеді. Америка Штаттарында ќолданылатын жеке табыс салығ ының ставкалары тө мендегі кестеде келтірілген /6 кесте/.

Кесте 3

Америка Ќұ рама Штатағ а ќолданылатын жеке табыс салығ ының ставкалары

Кесте 4

Америка Ќұ рама Штаттағ ы табысќа салынатын салыќ ставкалары

Америка Ќұ рама Штаттарындағ ы табысќа салынатын салыќ ставкаларының мө лшері мына кестеде кө рсетілген /7 кесте/.

Тө мендегі кестеде Америка федералді бюджетінің 1980 жылдардағ ы табыс динамикасы келтірілген /8 кесте/.

Кесте 5

Америка Ќұ рама Штат федеральді бюджетінің 80-жылдардағ ы

табыс динамикасы, (млрд.дол).