Да жалғасады.4. Қайтыс болу яки ажырасқанға дейін кешіктірген мәһір нақты қолма-қолға айналып оны сол кезде беруі тиіс.

 Исламы ә лсіз мұ сылмандар. Материалдық жағ дайының ә лсіздігінен қ ұ тқ арып, қ ашан дінде бекігендерінше оларғ а зекет беруге болады. ′ Амру ибн Тағ либ (Аллаһ оғ ан разы болсын): «Аллаһ елшісі бір кісілерге мал беріп, бір кісілерге бермеген кезде алмағ андар

оны айыптағ андай болды. Пайғ амбар: «Расында, мен бә збіреулерге мал берсем, сенімдерінің ә лсіздігі мен сабырсыздық тары ү шін қ орқ ып беремін. Ал енді біреулерді жү ректеріне Аллаһ сыйлағ ан жақ сылық пен қ анағ атқ а тапсырамын. Олардың бірі – Амру ибн Тағ либ», – деген. Сонда мен: «Аллаһ пенант етемін, Аллаһ елшісінің сө зінде есімімнің аталуы мен ү шін бағ алы қ ызылтү йелерден де сү йіктірек болды», – деп айттым деген1.  Ө з қ ауымында қ адірі мен беделі бар мұ сылман. Аллаһ тың елшісіисламды қ абылдағ ан Ә бу Суфиянғ а жә не тағ ы да басқ а ә з-Забарқ ан ибн Бә држә не ′ Удди ибн Хатим секілді ө з қ ауымында беделі бар тұ лғ аларғ а зекеттен ү лесберген. Мұ ндағ ы мақ сат – олардың қ асындағ ы тұ лғ алардың жү регін исламғ аұ йыту. Мұ сылмандар мен кә пірлер арасындағ ы шекарада қ оныстанғ ан қ ауымдар.

Кә пірлердің жамандығ ын тосулары ү шін, оларғ а зекеттен ү лес берілетін.

зиянкестері де бар. Зиянсыздарын жақ сылық қ а ынталандыру ү шін, ал зиянкестерінің жамандығ ын қ ақ пайлау ү шін, сондай-ақ олардың жү ректерін Аллаһ тағ аланың хақ дініне жақ ындату ү шін Пайғ амбар заманында оларғ а зекеттен ү лес берілген. Мү слімнің сахихында Аллаһ елшісінің Ә бу Суфиян, Сафуан ибн Умаййа, ә л-Ақ ра′ ибн Хабис жә не Аббас ибн Мирдас секілді адамдарғ а зекеттен ү лес бергені айтылғ ан2.  Бізде жә не шафиғ и мә зһ абында3 хақ дінге тарту ү шін де басқ а мақ сат ү шін де кә пірлерге де басқ аларғ а да зекеттен ешнә рсе беруге болмайды. Пайғ амбарымыздың кезінде исламның енді тарай бастауына, сондай-ақ мұ сылмандар санының аз жә не кә пірлер санының кө п болуына байланысты оларғ а зекеттен берілген. Аллаһ тағ ала исламғ а жә не мұ сылмандарғ а ү стемдік

сыйлағ ан соң себептер жойылып, ә ділетті халифалар кә пірлерге зекеттен ешнә рсе бермеген. Омар (Аллаһ оғ ан разы болсын) халифа болғ ан заманда сахабалардың ижмағ ымен бұ л ү кімнің кү ші жойылғ ан деген пікір айтылғ ан.

5. Қ ұ л.-  Ибн Аббас (Аллаһ оғ ан разы болсын) аяттағ ы «қ ұ лдарғ а» деген сө здің мағ ынасын «мукатабтар», – деп тү сіндірген. Мукатаб дегеніміз – белгілі бірсомағ а ө з азаттығ ын сатып алу ү шін, қ ожайынымен келісімге отырып, ақ ша іздепжү рген қ ұ л. Мукатабтың мұ сылман болуы – шарт. Ә лем бойынша қ ұ лдық санат жойылғ андық тан, бү гінгі заманда бұ л топ та

зекет алушылар қ атарынан мү лде тү скен.

6. Қ арыздар адам __Бұ л – қ арызғ а батқ ан адам. Ондай кісіге зекет беру пақ ырғ а беруден

абзалырақ. Сондай-ақ зекет оғ ан қ арызын толық жабатындай мө лшерде берілгені абзал.

7. Аллаһ жолында.-  Бұ л сыныпқ а ислам дінін дұ шпан ық палынан қ орғ ап, ү стемдігін нығ айтужолында кү ресушілер жатады. Біздің мә зһ апта кү ресуші кедей болса ғ ана беріледі. Мә зһ абтағ ы кейбір ғ ұ ламалардың кө зқ арасында қ ажылық та Аллаһ жолына жатады. Қ ажылық қ а барғ ысы келген кісі пақ ыр болса, оғ ан зекеттенберіледі. Наафи`: «Бір кісі Ибн Омарғ а (Аллаһ оғ ан разы болсын) келіп: «Бір кісі мағ ан ө сиет мұ рақ алдырып, Аллаһ жолына бір тү йесін салды. Қ азіргі кез соғ ысқ а шығ атын уақ ытемес. оны мініп қ ажылық қ а аттансам бола ма?», – деді. Ибн Омар: «Қ ажылық пенумра – Аллаһ жолынан саналады», – деді деп риуаят еткен1. Біздің мә зһ абтағ ы кейбір ғ ұ ламалардың кө зқ арасы бойынша білім ү йрену деАллаһ жолында саналады. Ө йткені білім ү йренудің ү кімі – парыз кифая. 8. Жолда қ алғ ан адам.-  Қ андай да бір жолаушы қ асындағ ы мал-мү лкі толық тұ тынылуы, жоғ алуы, ұ рлануы не тоналуы себепті еліне орала алмай бө тен жерде қ алса, оғ ан жолдақ алғ ан адам не жол баласы деп айталады. Оғ ан пақ ыр не бай болса да зекеттен ү лесі беріледі. Берілетін зекеттің мө лшері еліне оралуғ а жеткілікті қ аражатты қ ұ райды. Егер ол ө з елінде мал-мү лкі жеткілікті кісілердің санатынан болса, ондажеткілікті кө лемде зекет емес, қ арыз алғ аны абзал саналады. Жолда қ алғ ан кісіге зекет беруге рұ қ сат ететін шарттар: мұ сылман болуы, қ олында жетерлік қ аражат болмауы.  Қ айсыбір кісінің ө з елінде тіршілігін кө теретін мал-мү лкі болмаса, алайдабасқ а бір елдегі кісіден алашақ қ арызы не біреудің оғ ан ө сиет етіп қ алдырғ анмұ расы болса, сө йтіп оғ ан жол ұ стауғ а жеткілікті қ аражаты болмаса жә неешкімнен қ арыз таппаса, жол баласы деп қ арастырылады__

Зекет берілмейтін кісілер- 1. Мұ хаммед пайғ амбардың ә улеті. Бұ ғ ан Ә лидің ә улеті, Аббастың ә улеті, Жағ фардың ә улеті, ′ Ақ иилдің ә улеті жә не Абд ә л-Муттолиб ұ лы ә л-Хааристің ә улеті. Бұ л ә улеттер – Һ аашимнің ү рім-бұ тағ ы. --  Бізде, мә ликилердің машһ ү р пікірінде жә не Ахмадтың бір риуаятындаҺ аашимнің бауыры ә л-Муттолибтің ү рім-бұ тағ ы зекет пен садақ а алу тыйымысалынғ ан санатқ а кірмейді. Аллаһ тағ ала сыйлағ ан қ ұ рметке сай Пайғ амбар мен ә улетіне садақ аарам етіліп, соғ ыс олжасынан ғ ана алуларына рұ қ сат етілді. Бұ л ү кім Аллаһ елшісінің: «Расында, бұ л садақ алар – берген адамдардың малдары мен жандарынтазартушы нә рселер. Ә рі олар Мұ хаммедке жә не Мұ хаммедтің ә улетіне араметілді», – деп айтқ ан1 хадисіне негізделген.

2. Ә л-ауқ атты кісі. `Ато ибн Йасаар (Аллаһ оғ ан разы болсын) Пайғ амбардың

: «Аллаһ жолында кү ресуші, зекет қ ызметшісі, қ арызғ а батушы, пақ ырдан зекет малын сатып алушы, сондай-ақ кімнің міскін кө ршісі болып, ол ө з меншігіне ө ткен садақ аны ә л-ауқ атты кісіге сыйласа, осы бесеуін айтпағ анда, ә л-ауқ атты кісіге садақ а адал етілмейді», – дегенін жеткізген2.

Шариғ атта ә л-ауқ аттылық ү ш тү рлі дең гейде қ арастырылады:  Кү нделікті азық пен киім қ ажеттіліктерін жабушы ә л-ауқ ат. Мұ ндай кісігезекет алуғ а болғ анымен, қ айыр тілеуге мү лде болмайды. Аллаһ тың елшісі: «Қ асында жеткілікті ә л-ауқ аты бол тұ ра кім қ айыр сұ раса, онда ол ө зі ү шінжә һ аннам отын кө бейтуде», – деген. Сонда адамдар: «Ей, Аллаһ тың елшісі! «жеткілікті ә л-ауқ аты бол тұ ра» деген сө зің іздің мағ ынасы не?», – деп сұ рады.Ол: «Таң ғ ы жә не кешкі азығ ы бола тұ ра», – деп жауап берген1. Кү нделікті тіршілік қ ажеттілігі қ олдағ ы нисапты ө сірмейтін ә л-ауқ ат. Оғ ансадақ а сұ рауғ а да, алуғ а да болмайды. Мұ ндай кісіге пітір садақ асын беруі жә неқ ұ рбан шалуы – уә жіп. Нисап ө сіп-ө ніп тұ ратын ә л-ауқ ат. Мұ ндай кісіге зекет парыз жә не пітірсадақ асын беріп, қ ұ рбан шалуы уә жіп.

3. Мұ сылман еместер.  Аллаһ тың елшісі Муазды (Аллаһ оғ ан разы болсын) Йеменге жібергендеоғ ан айтқ ан насихатының ішінде зекетке қ атысты: «Сосын Аллаһ тың оларғ а мал-мү ліктеріне зекетті парыз еткенін хабарла! Олпарыз ә л-ауқ аттыларынан алынып, пақ ырларына беріледі. Егерде олар сағ ан бұ лісте бойсұ нса, малдарының ең жақ сысын алудан сақ тан!», – деп ескерткен2. Алайда зимми ү кіміндегі кісілерге тек нә піл садақ а беруге болады. Аллаһ тағ ала Қ ұ ран Кә рімде: «Сендермен дін ү шін соғ ыспағ ан жә не ү йлерің нен қ уып шығ армағ ан адамдармен жақ сы қ арым-қ атынаста болуларың а Аллаһ тиым салмайды»3ә л-Мумтахина» сү ресі: 8, деген.

4. Зекет шығ арушы кісінің қ андастық жігі.  Қ андастық жікке ә кесі мен анасы, аталары мен ә желері, балалары мен немерелері жатады.  Ал ағ а-інісіне, ә пке-қ арындасына, ә кесінің ағ а-інілері мен апа-сің лілеріне, шешесінің ағ а-інілері мен апа-сің лілеріне, сондай-ақ олардың балалары, келіні, кү йеу баласы, ө гей шешесі, қ айын жұ рты қ ұ рағ ан туыстарының қ айсыбірі зекетке қ ұ қ ылы санатқ а жатса, оғ ан зекет беріледі. Бұ лар туысы емес пақ ырларғ а қ арағ анда тіпті ең лайық ты саналады. Ө йткені Аллаһ тың елшісі__ «Міскінге берілген садақ а тек садақ а саналады. Ал туысқ анғ а берілген садақ а – садақ а ә рі туыстық байланыс», – деген. Қ андастық жіктен басқ а туыстарының қ айсыбірі қ азының міндеттеуімен зекет шығ арушы кісінің асырауына бекітілсе, оғ ан зекет тө лемейді. Ө йткені ол туысы бұ л жағ дайда оның қ арамағ ында тұ рақ ты материалдық қ олдау табушы саналады.

5. Зекет шығ арушы кісінің ә йелі.  Ә йеліне зекет беруге рұ қ сат етілмейді. Ө йткені ә йеліне зекет берген кісіө зіне пайда тартуда. Кү йеуі оны зекетсіз-ақ асырауғ а міндетті. Имам Ә бу Ханифаның жә не ханбалилердің басым кө зқ арасында ә л-ауқ аттыә йел кү йеуіне зекет беруіне болмайды. Ө йткені бұ л зекетті кү йеуі ә йелін асырауғ ажұ мсап, зекеттің пайдасына ә йелдің ө зіне қ айтады. Сондай-ақ кү нделіктітұ рмыста ә л-ауқ атты ә йел ә детте дә улетін кү йеуінен еш аямайды. Аллаһ тағ аланың Қ ұ ран Кә рімдегі: «Жә не сені мұ қ таж кү йде тауып байытпады ма?!» 2, «ә л-Мумтахина» сү ресі: 8 – деген аятының мағ ынасы

Пайғ амбарғ а берілген нығ меттердің барлығ ын кө здейді. Ол нығ меттердің қ атарына Хадижа анамыз (Аллаһ оғ ан разы болсын) да кіреді. Ө йткені ол ө з дә улетін Аллаһ елшісінің қ арамағ ына ұ статты

6. Ө лікті жайғ астыруғ а. Зекетті дұ рыс атқ ару шарттарының бірі шығ арылғ ан зекеттің оғ ан қ ұ қ ылы тірі адамның меншігіне ө туі. Ал мә йіт болса мал-мү ліктен енді ешнә рсе иелене алмайды.

7. Зекет алуғ а қ ұ қ ылы ү лескерлерден басқ а қ айырымдылық мақ сатт ар. Мысалы, мешіт тұ рғ ызу, жол тө сеу, су таратушы не суарғ ыш каналдар жасау секілді жұ мыстарғ а зекет жұ мсалмайды. Ө йткені бұ ларғ а жұ мсалғ ан қ аражаттан меншікке ө ту шарты жү зеге аспайды. Екіншіден шариғ атта зекет малынан ү лесі тағ айындалғ ан категориялар саны сегіз деп бекіген

2.жамағ атпен намаз оқ у ү кімі не? Қ ұ ран мен сү ннетен дә лел - Жамағ ат намазының ү кімі-  Жамағ ат намазына жағ дай мү мкіндігі мен денсаулық мү мкіндігі бола тұ рақ алу кү нә саналады. Мү мкіндігі жеткен ер азаматтарғ а намазды жамағ атпен оқ удың біздің мә зһ абтағ ы ү кімі, – ең басым кө зқ арас бойынша, – уә жіп. Себепсіз қ атыспағ ан кісі кү нә ғ а ие болады. Ө йткені Аллаһ тағ ала Қ ұ ранда: «Намазды атқ арың дар! Ә рі зекет берің дер! Сондай-ақ бел бү гіп иілушілермен бірге иілің дер!», «ә л-Бақ ара» сү ресі: 43. – деген2. Бұ л бұ йрық себебі жоқ кісіге парыз намаздарын жамағ атпен атқ аруды міндеттейді. Ә сіресе, таң, екінді жә не қ ұ птан намаздарын жамағ атпен оқ у мұ сылман ү шін ө те маң ызды. Осман ибн `Аффан (Аллаһ оғ ан разы болсын) Аллаһ елшісінің: «Қ ұ птанды жамағ атпен оқ ығ ан кісі жарты тү н намазда тұ рғ андай болады. Ал таң намазын жамағ атпен оқ ығ ан кісі бү кіл тү нді намазда тұ рғ андай болады», – деп айтқ анын жеткізген

ә л -Карахидің кө зқ арасында: бекітілген сү ннет. Ол Аллаһ елшісінің «Жамағ ат намазы жалғ ыздың намазынан 27 дә режеге асып тү седі», – деген хадисі тек артық шылық ты білдіреді деген пікірді алғ а тартқ ан. Алайда ол да:

«Себепсіз қ алдыруғ а рұ қ сат етілмейді», – деп тү сіндірген

1.зекет деген не? Ү кімі, дә лел жә не парыз етуші шарттар: зекет ұ ғ ымы лексикада тазару, ө су, ө ну, арту жә не береке деген мағ ыналарды білдіреді. Шариғ и терминологияда Шариғ ат иесінің белгілеуі бойынша белгілі мө лшердегі мү ліктің белгілі бір бө лігін Аллаһ тағ аланың ризашылығ ын қ алап белгілі кісінің меншігіне беру деп тү сіндіреледі. Анық тамадағ ы меншігіне беру деген сө з енді ол бө ліктің пақ ырғ а тиесілі екенін, оның сол бө лікке билік етуге еріктілігін білдіреді. Белгілі бір бө лігін дегенде пақ ырдың иеленуге қ ұ қ ылы бө лігі кө зделеді.  Белгілі мө лшердегі мү ліктің деген сө з шариғ ат белгілеген нисапты білдіреді.  Белгілі кісінің деген сө з зекет иеленуге қ ұ қ ылы пақ ырларды, міскіндерді, зекетті жинап ү лестірушілерді, жү ректері келісімге келгендерді, қ ұ лдарды,

қ арызғ а батқ андарды, Аллаһ жолындағ ыларды жә не жолда қ алғ андарды ғ ана кө здейді.  Шариғ ат иесінің белгілеуі бойынша дегенде Аллаһ тағ аланың зекет тө ленетін мү лік тү рлеріне бекіткен нисаптары мен одан тө ленетін мө лшерлері, сондай-ақ олардың басым кө пшілігіне бір жыл айналуы секілді шарттары айтылуда.  Аллаһ тағ аланың ризашылығ ын қ алап дегенде Аллаһ тағ алағ а бойсұ нғ ан ық ыласты ниет шарты кө зделеді. Зекет – ислам діні орнық қ ан бес негіздің бірі. Бойында жә не қ олында зекетті парыз ететін шарттар толық расталғ ан ә р мұ сылманғ а оны тө леу – парыз айн. Аллаһ тағ ала Қ ұ ран Кә рімде: «Намазды орындаң дар жә не зекет берің дер!» 1, – делінген.1 «ә л-Бақ ара» сү ресі: Зекетті парыз етуші шарттар: Зекетті парыз етуші шарттар мал-мү лік иесіне тә н шарттар жә не мал-мү лікке тә н шарттар деп екіге ажыратылады.

Бұ л – Аллаһ елшісі мұ сылмандарғ а парыз еткен парыз садақ а...», – делінген1. 2. Балиғ атқ а толуы.3. Ақ ыл-естілік. Аллаһ тың елшісі «Қ алам ү ш адамның амалын жазбайды: ұ йқ ыдағ ы адам, оянғ анша; сә би, балиғ атқ а толмайынша; жын ұ рғ ан кісі, есі оралмайынша», – деген3.

 Сә би бала ә ке-шешесінен жетім қ алса жә не дә улетке мұ рагер болса, оны бағ ушы кісіге бұ л малдан зекет тө леу парыз емес. Бұ л малдың иесі сә бидің ө зі болғ андық тан, зекет парызын атқ ару одан балиғ атқ а толғ анда ғ ана талап етіледі.  Басқ а мә зһ абтарда мал-мү лік иесі ү шін ақ ыл-естілік пен балиғ атқ а толуы шарт емес. Кім оның малына жауапты болса, сол кісі малдың зекетін тө лейді. 4. Азат болуы. Жә бир (Аллаһ оғ ан разы болсын) Аллаһ елшісінің «Мукатабтың 4 мал-мү лкінен азат болмайынша зекет алынбайды!», – деп айтқ анын жеткізген5(Мукатаб дегеніміз – келісімді қ ұ нғ а азаттығ ын сатып алу ү шін қ ожайынымен келісімге отырғ ан қ ұ л) 5. Нисапқ а ие болуы.  Нисап деп, шариғ атта зекет тө леуді парыз ететін мал-мү лік мө лшерін айтады.  Нисабы толмағ ан мал-мү ліктен зекет тө ленбейді.  Мал-мү лік тү рлеріне сай олардың нисаптары бір-бірінен ө згешеленеді. Жыл бойы тү сіп жатқ ан пайда нисапқ а қ осылып, жыл соң ында барлығ ынан зекет малы тө ленеді. Пайда нисаптың ө зінен тү скен ө нім бола ма, ә лде сыйлық бола ма, ә лде ә ке-шешесінен қ алғ ан мұ ра бола ма, бә рібір. Қ арызда болмауы.

2. Нисапты кемітетін қ арыздың болмауы.  Зекет тө ленетін уақ ыт пен қ арыз қ айтару уақ ыты қ атар келіп, қ айтарылатынқ арыз кө лемі нисапты кемітсе, зекет тө ленбейді.

 Мерзімі ұ зақ қ а созылғ ан қ арыз зекеттің тө ленуін мойыннан тү сірмейді.  Егін ө німдерінің зекеті ө зінен берілетін болғ андық тан, оның тө ленуін қ арыз тоқ татпайды.  Ү лкен қ арыз. Бұ ғ ан дә улетті кісінің біреуге берген қ арызы ақ ша не қ арызғ а сатқ ан саудалық тауарлары жатады. Мұ ндай қ арыз қ ожайынның қ олына нисапқ а толмайтын бө ліктермен қ айтарылса жә не қ айтқ ан бө лік нисаптың бестен бірін2 не одан кө бін қ ұ раса, ә р қ айтқ ан сайын соның 2, 5 пайызы тө ленеді. Қ арызы толық ө телгенше осылай істеледі. Бұ дан аз кө лемде қ айтқ ан ақ шадан зекет тө леу парыз емес. Орташа қ арыз. Бұ л – саудалық мақ саттан тыс ү й, жиһ аз, киім-кешек секілді тіршілік қ ажеттіліктерінің қ арызғ а сатылуы. Мұ ндай кісі қ арыздағ ы малының зекетін тө леу ү шін, қ арызы нисапқ а толатындай не одан кө п кө лемде қ айтуы шарт. Қ айтқ ан ақ ша нисапты не одан кө п мө лшерді қ ұ раса, ә р қ айтқ ан сайын соның 2, 5 пайызы тө ленеді. Жыл айналуы сатқ ан кү нінен бастап есептеледі. Қ арызы толық ө телгенше осылай істеледі. Нисапқ а толмаса, ешнә рсе тө ленбейді. Жең іл қ арыз. Бұ ғ ан мирас, маһ р секілді нә рселер мү ліктер жатады. Олардың кө лемі нисапты толық қ ұ раса, иесінің қ олына толық тү скенде жә не оғ ан бір жыл айналуымен нисап қ ұ ламаса ғ ана беріледі. 3. Кү нделікті тіршілік қ ажеттілігіне жұ мсалатын қ аражаттың нисапты кемітпеуі. «Бану `Узра руынан болғ ан бір кісі иелігіндегі жалғ ыз қ ұ лын азат еткені туралы хабар Аллаһ елшісіне жетеді. Пайғ амбар одан: «Бұ дан басқ а мү лкің бар ма?», – деп сұ райды. Ол: «Жоқ», – дейді. Ол: «Кім оны менен сатып алады?», – дейді. Сонда оны Ну`айм ибн Абдулла ә л-`Адауи 800 дирһ амғ а сатып алады. Ә лгі кісі тү скен пұ лды Аллаһ елшісіне ә пкеледі. Пайғ амбар оғ ан пұ лын қ айтарып береді де: «Алдымен, ө зің е жұ мсаудан баста! Егер артылып жатса, отбасың а жұ мса! Тағ ы артылып жатса, туысың а жұ мса! Егер туысың нан да артылып жатса ғ ана тө лейсің! Міне, осылай, осылай жұ мса!», – деп айтқ анынжеткізген1. 4. Мал-мү ліктің шариғ ат белгілеген тү рден болуы. 5. Нисапқ а толғ ан мал-мү лікке бір жыл айналу. Жыл айналымы кү н емес, ай кү нтізбесі бойынша есептеледі. Ә ли (Аллаһ оғ ан разы болсын) Аллаһ елшісінің: «Бір жыл айналмағ ан мал-мү ліктен зекет тө ленбейді», – дегенін жеткізген2.  Қ олдағ ы мал-мү лік ө сіп-ө нуі ү шін, шариғ ат бір жыл уақ ыт белгіледі.  Ессіз адамның иелігіндегі мал-мү ліктің жыл айналымы есі кірген кү ннен саналады. Сә би ү шін кә мелетке толғ ан кү нінен басталады.  Семіртіп сату ү шін сатып алынғ ан малдың жыл айналымы сатып алынғ ан кү нінен емес, семіртіп бастағ ан кү нінен есептеледі.  Бізде жә не шафиғ и мен ханбали мазһ абтарының кө зқ арасында нисабы толғ ан мал-мү ліктің зекетін алдын ала тө леуге болады. Ә ли (Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын) Аббастың Аллаһ елшісінен зекетті уақ ытынан бұ рын тө леу ү кімі жайында сұ рағ анда бұ лай істеуіне рұ қ сат етілді3, – деп айтқ ан.  Зекетті алдын ала тө леу мал-мү ліктің нисапқ а толуы жә не жыл барысында жә не жыл соң ында нисаптың кемімеуі деген екі шартты қ ажет етеді.__ Ескерту: Бұ л шарт егін ө німдерінің зекетіне қ атысты емес. Егіннен жылына қ анша мә рте ө нім алынса, сонша мә рте тө ленеді. 6. Мал-мү ліктің ө сіп-ө ніп тұ руы. Яғ ни ақ шаның қ ұ нды, малдың жайылымда болуы, ал тауар ү шін сауда ниетінің болуы.

2.жұ ма намазының ү кімі не? Дә лел. Ә йелге жұ ма парыз ба? Оғ ан дә лел. - Жұ ма намазының ү кімі – парыз айн. Аллаһ тағ ала Қ ұ ран Кә рімде: «Ей, иман келтіргендер! Жұ ма кү нінің жұ ма намазына азан айтылғ анда дереу Аллаһ ты еске алуғ а асығ ың дар жә не сауданы қ оя тұ рың дар! Егер білетін болсаң дар, бұ лай істеулерің ө здерің ү шін жақ сы»2, Жұ ма» сү ресі: 9 – деген. Тоориқ ибн Шиһ ааб (Аллаһ оғ ан разы болсын) Пайғ амбардың «Тө рт кісіні: қ ұ лды, ә йел кісіні, сә биді, науқ асты атпағ анда, жамағ атпен жұ маны атқ ару – кү ллі мұ сылманғ а бекіген парыз», – дегенін жеткізген3Ә йел кісілерге парыз болмауы, кү йеуі мен балалары алдындағ ы басқ а да міндеттері жә не ер кісілермен қ ыспақ қ а тү спеулері ү шін парыз емес. Бұ л Қ ұ ран мен сү ннеттен кейінгі ижмағ негізі бойынша бекіген ү кім. Сондай-ақ ижмағ бойынша ә йел кісілердің мешітке келіп оқ ығ ан жұ малары дұ рыс саналып, бесінді мойындарынан тү сіреді.

1.ғ иддат дегеніміз не? ү кімі қ андай? Некеден кейін ә йеліне жақ ындаспай оны талақ еткен ә йелдің ғ иддат мерзімі қ анша? - Ғ иддат – (сө здікте) белгілі сан, талақ етілген, яки

ері қ айтыс болғ ан ә йелдің қ айтадан тұ рмыс қ ұ руы ү шін кү туі қ ажет мезгіл деген мағ ынағ а саяды. Шариғ ат терминінде ханафилар бойынша, некелік тұ рмыстың ә серінен тү гелдей арылуы ү шін ө лшемі белгіленген мезгіл деген сө з. Ал кө пшілік ғ ұ ламалар бойынша ғ иддат – ә йелдің жү кті болып, яки болмағ андығ ының білінуі ү шін яки ері қ айтыс болғ андық тан ә йелінің арнайы бір мезгіл кү туі деген сө з. Басқ а бір сө збен айтқ анда ажырасқ ан ә йелдің

басқ а біреуге тұ рмысқ а шығ у мү мкіндігіне ие болуы ү шін белгілі бір уақ ыт кү туге мә жбү р мезгілі. Алайда ерлі-зайыптылар некелерін қ иып бірақ бір- біріне жақ ындамай тұ рып қ айта дереу ажырасатын болса мұ ндай ә йелге ғ иддат кү туі қ ажет емес. Қ ұ ранда: «Мұ сылман ә йелдерді некеленіп оларғ а қ осылмайтұ рып талақ ететін болсаң дар онда оларғ а сендер санайтын ешқ андай ғ иддат жоқ» «Ахзаб» сү ресі, 33/49.деп айтылады.Қ ысқ аша айтқ анда, Ислам дініндегі «ғ иддаттың» хикметі ә йелдің ажырасқ ан кү йеуінен жү кті болып немесе болмағ андының айқ ындалуы немесе Аллаһ тың қ ойғ ан заң ына бағ ынып, сауап мақ сатымен кү туі я болмаса кү йеуінен бө лек қ алғ анына қ айғ ыру не болмаса осыаралық уақ ытында кү йеуінің қ айтадан ә йеліне оралуына мү мкіндік беруі. Осы хикметтің бірі ретінде егер ә йел

ажыраса салып басқ а біреуге тұ рмысқ а шығ атын болса, туғ ан баланың кімге тиесілі екені беймә лім немесе екі ортада дау туатын еді.

2, жолаушы мен ауру кісіге қ атысты жұ ма намазының ү кімі. Дә лел келтіре отыра айтың ыз - Жұ ма намазын атқ ару ү кімі парыз болуы ү шін кісіден мұ сылман, балиғ атқ а

толғ ан, ақ ыл-есі дұ рыс сипаттарын қ ұ рағ ан негізгі ү ш шартқ а қ осымша тө мендегі шарттар кіреді: 1. Ер кісі болу. Ә йел кісілерге парыз болмауы, кү йеуі мен балалары алдындағ ы

басқ а да міндеттері жә не ер кісілермен қ ыспақ қ а тү спеулері ү шін парыз емес. Бұ л

Қ ұ ран мен сү ннеттен кейінгі ижмағ негізі бойынша бекіген ү кім. Сондай-ақ

ижмағ бойынша ә йел кісілердің мешітке келіп оқ ығ ан жұ малары дұ рыс саналып,

бесінді мойындарынан тү сіреді. 2. Азаттық. Бұ л қ ожайынының алдындағ ы міндеттерін орындауы ү шін. Егерде қ ожайыны рұ қ сат етсе, оғ ан жұ мағ а бару парыз болады.

3. Денсаулық. Жұ маның парыздығ науқ астың не сол сә тте қ атты ауырып қ алғ ан кісінің, сондай-ақ сол уақ ытта науқ астың зә ру кү тіміне қ арау, жедел жә рдем кө рсету қ ажеттілігімен бө гелген дә рігердің не санитардың мойындарынан тү седі. Жұ мағ а бара алмағ ан науқ ас кісіге имам жұ ма намазын аяқ тағ анша бесінді оқ ымай қ оя тұ руы мустахаб1. 4. Тұ рғ ылық тылық. Жұ ма намазы жолаушығ а парыз емес. Бұ л оның жолаушылық жағ дайына қ иындық тудырмас ү шін дұ рыс кө рілген ү кім. Аталмыш шарттардың дә лелдері: Тоориқ ибн Шиһ ааб (Аллаһ оғ ан разы болсын) Пайғ амбардың: «Тө рт кісіні: қ ұ лды, ә йел кісіні, сә биді, науқ асты атпағ анда, жамағ атпен жұ маны атқ ару – кү ллі мұ сылманғ а бекіген парыз», – дегенін жеткізген. Ибн Омар (Аллаһ оғ ан разы болсын) Аллаһ елшісінің: «Жолаушығ а жұ ма парыз емес», – деп айтқ анын жеткізген. Қ андай да бір жолаушы қ иындық кө рмей жұ мағ а қ атысса, амалы теріске шығ арылмайды. Бұ л іс ораза ұ стағ ан жолаушының амалы секілді қ арастырылады.

1.қ орық қ ан адам жә не жолаушы адамның намазын қ ысқ артып немесе біріктіріп оқ ығ анның ү кімі не? – 1. Рамазан айында ауыз ашуына рұ қ сат.

2. Мә сіге жасағ ан мә сх мерзімін ү ш тә улікке созуына рұ қ сат.

3. Жұ ма мен айт намаздары, қ ұ рбан шалу міндеті мойнынан тү седі.

4. Тө рт рә кағ ат намазды екі рә кағ ат етіп қ ысқ артып оқ уы – уә жіп.

5. Қ ауіптенген жағ дайда намазды соң ғ ы уақ ытына кешіктіріп оқ уына болады.Қ ұ ранда: «жә не жер кезіп, сапар шеккен кездерің де кә пірлердің сендерге зиян тигізуінен қ ауіптенсең дер, намазды қ ысқ артып оқ уларың да тұ рғ ан кү нә жоқ. Ә рине, кә пірлер – сендерге ашық дұ шпан», - ниса, 101. деп баяндағ ан. Бұ л аятта намазды қ ысқ артып оқ уғ а рұ қ сат ететін шарт – дұ шпаннан не қ арақ шылардан қ ауіп сезу. Намазды қ ысқ артып оқ у дегеніміз – тө рт рә кағ ат парыз намаздарын екі рә кағ ат етіп оқ у. Айша анамыз (Аллаһ оғ ан разы болсын): «Ә уелгіде намаз тұ рғ ылық ты кісіге де жолаушығ а да екі-екі рә кағ ат етіліп парыз болғ ан. Кейін жолаушы намазы сол бейнесін сақ тап, тұ рғ ылық намазына тағ ы екеуі қ осылғ ан», – деп айтқ ан2. Жоғ арыда айтылғ ан хадистердің негізінде жолаушы кісіге тө рт рә кағ ат парыз намаздарын екі рә кағ ат етіп қ ысқ артып оқ у – уә жіп. Ал қ ысқ артпай толық оқ у – мә крү һ тахриман.