Мәйітке жаназа намазын оқуға ең лайықты кісі

 Егер жаназағ а халифа қ атысса, имамдық ты атқ аруғ а ең лайық ты – сол. Бұ л халифаны қ ұ рметтеу парызы ү шін заң ды. Халифа қ атысқ ан жерде басқ а кісіні шығ ару оны қ орлау саналады.

 Халифа қ атыспаса, имамдық ты сол аймақ тың ә кімі атқ арады. Ө йткені ол – халифаның аймақ тағ ы орынбасары. Хасан қ айтыс болғ анда Хусейн бауырының жаназасын шығ аруды Са`иид ибн ә л-Аасқ а ұ сынып: «Сен шық! Егер сү ннет болмағ анда сен емес, ө зім шығ ар едім», – деген. Са`иид ол кезде Мединаның уә лиі (ә кімі) болғ ан.

 Ә кім қ атыспағ ан кезде имамдық қ а оның орынбасары шығ ады.

 Ә кімнің орынбасары қ атыспаса, жаназаны қ азы шығ арады.

 Жоғ арыда аталғ ан тұ лғ аларғ а жаназа имамдығ ын ұ сыну ү кімі – парыз.

 Бұ лардан кейін мустахаб ү кімінде ең лайық ты тұ лғ а – жергілікті имам.

Мә йіттің жақ ын туысына жаназаны жергілікті имамғ а ұ сыну ү кімі мустахаб. Ә йтпесе, ең лайық ты – ө зі. Жақ ын туыс дегенде, алдымен ә ке, сосын балалары, сосын ағ а-інілері, сосын немере ағ алары тә ртібінде жү реді. Дін ү кімдері тұ рғ ысынан марқ ұ мның баласы ә кесінен білімдірек болса, баласының оқ ығ аны

абзал саналады1.

2.сә һ у мен шү кір сә жделері қ ай кезде жасалады. Ү кімі, дә лел- " «сә һ у» сө зінің тілдік мағ ынасы: алаң ғ асарлық, байқ аусыздық,

жаң ылысу. Ал шариғ ат бойынша сә һ у сә ждесі дегеніміз – намаздағ ы жасалғ ан кемшіліктің орнын тү зеу ү шін атқ арылатын жә не оны қ айта атқ аруды қ ажетсіз ететін екі сә жде. Сә һ у сә ждесінің ү кімі – уә жіп. Ә бу Һ урайра (Аллаһ оғ ан разы болсын)Аллаһ елшісінің «Расында, сендердің біреулерің намаз оқ ып тұ рғ анда қ анша оқ ығ анын білмей қ алуы ү шін, шайтан келіп оның ойын шатыстырады. Сендердің біреулерің осындай жағ дайғ а кезіксе, соң ғ ы отырысында екі сә жде жасасын!», – дегенін риуаят еткен. Сә һ у сә жделері сә лемнен соң 2 орындалады3. Сә убаан (Аллаһ оғ ан разы болсын) Пайғ амбардың «Ә р сә һ у ү шін сә лемнен кейін екі сә жде жасалады!», – дегенін жеткізген. Ибн Масғ уд (Аллаһ оғ ан разы болсын) Аллаһ елшісінің «Кім намазында кү діктенсе, екі ойының дұ рысын ұ станып, намазын соғ ан негіздеп толық тырсын. Сосын сә лем берсін. Сосын екі сә жде жасасын!», – дегенін жеткізген5.

Сә һ у сә жделерін талап етуші жағ дайлар: 1. Парызды орнынан оздырып қ оюдың мысалдары:  Рү кү ғ ты қ ирағ аттан бұ рын, сә ждені рү кү ғ тан бұ рын орындап қ ою. Кім қ иямда қ ирағ атты орындамастан байқ аусыз рү кү ғ жасаса, кері қ айтып қ ирағ атты атқ арады. Сосын рү кү ғ жасайды. Жаң ылысқ аны ү шін намаз соң ында сә һ у сә жделерін жасайды. Мұ ндай жағ дайда рү кү ғ тан кері қ айтып қ ирағ атты орындамаса, намазы бұ зылып, қ айта бастайды. Ө йткені қ ирағ ат – парыз. 2. Парызды орнынан кешіктіріп қ оюдың мысалдары:  Бірінші рә кағ аттың сә ждесі ө з орнында атқ арылмай, екінші рә кағ атта еске

тү сіп атқ арылуы. Ә уелгі екі рә кағ аттың отырысында ташаһ һ уд кө лемінен артық отырып,

ү шінші рә кағ атқ а тұ руды кешіктіру. Екінші сә жденің не біреуінің ө з кезегінен кеш жасалуы. Мысалы, кімрә кағ аттарының бірінде байқ аусыздан бір ғ ана сә жде жасап, келесі рә кағ атқ а тү регеп қ ойғ анда есіне тү ссе, келесі рә кағ аттың сә жделерінен бұ рын ұ мытып

кеткен сә ждесін ө тейді. Егер оны ұ мытқ анын намазының соң ында есіне тү сірсе, оны намазының соң ында ө тейді. Сосын сә жде тә ртібін қ адағ аламағ аны ү шін сә һ у сә жделерін орындайды.  Сә жде атқ арусыз қ алдырғ анын намазын аяқ тап қ ойғ анда есіне тү сірсе,

ә рине, егер сө йлеп не мешіттен шығ ып ү лгермеген болса, ұ мытқ ан сә ждені ө теп, сосын сә һ у сә жделерін орындайды.  Намазды аяқ тап, біреумен сө йлескен соң не мешіттен шық қ анда есіне тү сірсе, намазын қ айта оқ иды. 3. Артық рә кағ ат атқ арып қ ою. Ибн Масғ уд (Аллаһ оғ ан разы болсын): «Пайғ амбар бесінді бес рә кағ ат етіп қ ойғ анда оғ ан: «Намаз рә кағ аты артты ма?», – деп сұ ралды. Ол сә лем берген соң екі сә жде жасады», – деген1.  Тө рт рә кағ ат намаздың соң ғ ы отырысында тә шаһ һ уд кө лемінде отырып, сосын жаң ылысып тү регеп қ ойса жә не бірден артық рә кағ атқ а тұ рғ андығ ын сезсе, не қ иямда не отырысқ а қ айтып сә лем беріп намаздан шығ ады. Ал егер бесіншінің сә ждесін жасап қ ойса, намазы парыз ү кімін жоғ алтпайды, ө йткені ол соң ғ ы отырысты атқ арғ ан болатын, бірақ алтыншы рә кағ атты қ осу мустахаб болады. Сө йтіп намазының алғ ашқ ы тө рт рә кағ аты парыз, кейінгі екеуі нә піл ү кімінде жү реді.  Соң ғ ы отырысты атқ армай тү регелген кісі сә ждеге жетпеген болса, кері

қ айтып отырысты атқ арады да кейін сә һ у сә жделерін жасайды. Егерде соң ғ ы отырысқ а қ айтпай, бесінші рә кағ аттың сә жделерін жасап қ ойса, намазы парыз ү кімінен ажырайды. Мұ ндай жағ дайда алтыншы рә кағ ат қ осып, намазын нә пілге айналдырады. Кейін парызды қ айта атқ арады. Алтыншы рә кағ аттты жұ п сан болу ү шін қ осады, ө йткені шариғ атта бес рә кағ атты қ ұ рағ ан нә піл жоқ.  Имам соң ғ ы отырысты атқ арып, жаң ылысып тұ рса, жамағ ат оғ ан таспих арқ ылы білдіріп, артық рә кағ атына ілеспей кү теді. Егер имам бесінші рә кағ аттың

сә ждесін жасап қ ойса, жамағ ат сә лем беріп намаздарын аяқ тай береді. Намаздары жағ дайғ а сай парыз ү кімін жоғ алтпайды. Ө йткені имам сә лемді (уә жіпті) ғ ана кешіктіргені болмаса, соң ғ ы отырысты (парызды) атқ арғ ан болатын. Сол себептен сә лемді кешіктіргені ү шін сә һ у сә жделерін жасап, намазы дұ рыс болады да артық екі рә кағ аты нә піл саналады.

4. Намазды аяқ тадым деген оймен рә кағ аттарды кем оқ ып қ ою. 5. Парызды қ айталап қ оюдың мысалдары:  Екі рү кү ғ не ү ш сә жде жасап қ ою. Рү кү ғ те не отырыста Қ ұ ран оқ у.

6. Уә жіпті ө згертудің мысалы: жамағ ат намазында имамның іштен оқ ылатын қ ирағ атты дауыстап, дауыстап оқ ылатын қ ирағ атты іштен оқ ып қ оюы. Бұ л ү кім жамағ ат намазына ғ ана қ атысты ерекшелік. Ал жалғ ыз оқ ушы осылай істеп қ ойса, саһ у сә жделерін орындауы оғ ан уә жіп емес.

7. Уә жіпті орнынан оздырып қ оюдың мысалдары:  Намаз аяқ талмай сә лем беру. Кім тө рт не ү ш рә кағ ат намаздың екірә кағ атынан кейін «намазды аяқ тадым деген оймен» сә лем беріп қ ойса жә неқ ателескендігі басқ а іске кіріспестен бірден есіне тү ссе, қ иямғ а тү регеліп намазынтолық тырады. Кейін жаң ылысқ аны ү шін сә һ у сә жделерін жасайды.

8. Уә жіпті орнынан кешіктіріп қ оюдың мысалдары:  Парыз намазында уә жіп ү кіміндегі ә л-Фатиханың бірінші рә кағ аттанкешігіп оқ ылуы.

9. Уә жіпті қ айталап қ оюдың мысалдары:  Бірінші отырыста бірнеше мә рте ташаһ һ уд сө здері не салауат дұ ғ аларыоқ ып қ ойылу. Ескерту: ташаһ һ уд сө здері соң ғ ы отырыста бірнеше мә рте оқ ып қ ойылса, сә һ у сә жделері уә жіп емес. Қ иямда ә л-Фатихадан кейін ташаһ һ уд сө здерін оқ ып қ ою. Ө йткені ә л-Фатихадан кейін оқ ылатын қ осымша сү ре ө з кезегінен кешіктірілді. Ескерту: кім ташаһ һ уд сө здерін ә л-Фатихадан бұ рын оқ ып қ ойса, сә һ усә жделері уә жіп емес.

Шү кір сә ждесі- Аллаһ тағ ала қ айсыбір қ ұ лына мал-мү лік не ұ рпақ нә сіп етсе, басқ а да

қ уанышқ а бө лесе не зияннан сақ таса, Раббысының нығ меттеріне деген шү кірлік

сезімін жаң артып, шү кір ниетімен бір сә жде жасауы мустахаб. Бұ л сә ждені шү кір

сә ждесі деп атайды. Мә зһ абтағ ы ғ ұ ламалар арасында оның ү кіміне қ атысты

бірнеше ойлар айтылса да, соң ғ ы пә туада мустахаб ү кімі бекіген. Бұ л амал Ә бу

Бакраның (Аллаһ оғ ан разы болсын): «Пайғ амбарғ а қ уанышты хабар жетсе не қ уанышты хабармен сү йіншіленсе, Аллаһ қ а шү кір етіп, сә ждеге жығ ылғ ан», – деген1 хадисінен алынғ ан. Шү кір сә ждесінің жасалу бейнесі- Шү кір сә ждесін орындауды қ алағ ан кісі отырғ ан болса, орнынан тұ рып, жү зінқ ұ былағ а қ аратып тә кбір айтады. Сосын сә жде жасап, Раббысын мадақ тап, дә ріптеп шү кір етеді. Кейін тә кбір айтып басын сә ждеден кө тереді.

1.

1.Талақ деген не? Ү кімі мен дә лел. Тү рлері. Талақ – араб тілінен енген сө з. «Ажырасу, некелерін бұ зу» деген сө з. Қ ұ ранда талақ сө зі екі жерде кездеседі. «Егер олар талақ етуге ниет етсе» 467 Бақ ара» сү ресі, 227., «Талақ екі мә рте» «Бақ ара» сү ресі, 229 «

Сондай-ақ он шақ ты аятта болса «татлиқ» тү бірінен шық қ ан сө здер берілген.

1. «Рижи ғ» (қ ай ту) талағ ы- Ер кісі ә йелін бір мә рте талақ ететін болса, «ғ иддат»

кү ту мерзімі аяқ талғ анғ а дейін жаң а неке қ имай-ақ һ ә м жаң а «мә һ ір» бермей-ақ райынан қ айтып, ә йеліне қ айта қ осылуына болады. Яғ ни ә йелі «ғ иддат» мерзімінің бітуін

кү тіп отырғ ан кезде кү йеуі оғ ан барып некені ары қ арай жалғ астыруды білдіруі жетіп жатыр. Бұ дан кейін олар ары қ арай бұ рынғ ыша ерлі-зайыпты болып ө мір сү ре береді. «Талақ болғ ан ә йелдер, ү ш етеккір мерзімін кү теді...Ә йелдерін қ айта алуғ а ө з ерлері лайығ ырақ». «Бақ ара» сү ресі, 228. Осы аятта бойынша ер кісі «ғ иддат» кү тіп отырғ ан ә йеліне ө з қ алауымен ғ ана орала алады. «Рижиғ» (қ айту) талағ ының ү кімдері

1. Талақ саны азаяды. Ері ә йелін бір талақ пен талақ еткен болса, ә рі қ арай екі қ ұ қ ығ ы қ алады. 2. Талақ еткен ә йел разы болса да, болмаса да ері «ғ иддат» ішінде отырғ ан ә йелімен жаң а неке қ имай, жаң адан мә һ ір де бермей соғ ан қ айта орала алады. Егер ері ә йеліне «ғ иддат» мерзімі біткен соң баратын болса, онда бұ л «айқ ын талақ қ а» айнала-

ды. Бұ дан кейін неке қ имайынша ерлі-зайыптылар бірге бола алмайды. 3. Некелік байланыс «ғ иддат» біткенге дейін жалғ асады. Яғ ни «ғ иддат» аяқ талғ анша ерлі-зайыптылар бір-біріне харам болмайды. Осы кезең де ері ә йелімен тө сек қ атынасын жасай алады. Бірақ

тө сек қ атынасын жасағ ан кезден бастап бұ л ерінің ә йеліне қ айтуы болып саналады.