Йленудің шарттары

Екі жақ тың ү йлену куә лігіне ие болуы қ ажет. Ханафилер бойынша, балиғ ат жасына жету некенің жү зеге асу, яки дұ рыс шарттарынан емес іске асыру шарттарынан саналады. Толық куә лігі – ақ ылды, балиғ ат жасына жеткен, азат болуы. Ханфилардан бө лек ү ш мә зһ аб бойынша, ә йелдің толық куә лігі болса да тек қ амқ оршысы, заң ды ө кілі (уә лиі) арқ ылы ғ ана ү йлене алады. Балиғ ат жасына жетудің тө менгі шегі қ ыздарда – тоғ ыз, ерлерде – он екі, жоғ ары шегі екі имам бойынша, екеуінде де – он бес, Ә бу Ханифа бойынша қ ызда – он жеті, ерде –он сегіз жас.

Некенің негіздері - Неке келісімдегі «ұ сыныс (ижаб) жә не қ абылдау» –негіздердің бірі. Ө йткені ү йлену келісімінің болуы екіжақ тың осы ү йленуді бір-бірімен қ абылдауына қ атысты.Бір нә рсенің барлығ ы ө з барлығ ына қ атысты болуменқ атар оның қ ұ рылымының бір бө лігін қ ұ рамайтынбө лшекке «шарт» деп айтылады. Мысалы, намаз ү шін –дә рет шарт. Дә ретсіз намаздың болуы мү мкін емес. Бірақ осылай бола тұ ра дә рет намаздың негізінің бір бө лігі емес.Ү йлену келісімінде куә лардың болуы келісімнің шартына

жатады. Ханафилер бойынша, неке келісімінің негіздері ұ сыныс жә не қ абылдаудан тұ рады. Кө птеген мә зһ аб имам- дардарына қ арай ү йленудің негіздері – тө ртеу. Ұ сыныс,

қ абылдау, ә йел, еркек, тұ рмысқ а шығ атын ә йелдің заң ды ө кілі. Заң ды ө кіліне ата-анасы немесе солардың орнын басатындар жатады. Неке келісімінің тақ ырыбы, яғ ни ерлі-зайыптылардың осы ү йленудегі мақ саты – бір-бірлеріне жақ ындау. Сондық тан тек қ ана ү й шаруасына қ арау мақ сатымен жасалғ ан келісім жай ғ ана «іс келісімі» ғ ана бола алады.

Неке келісімінде ерлі-зайыптылардың ғ ұ мыршаң дығ ы негіз болып табылады. Мә һ ір некенің ө зіне қ атысты бір рү кіні емес. Нә пақ а секілді некенің ү кімдері. Ұ сыныс – неке келісімінде екі жақ тың біреуінің алғ аш рет жасағ ан ұ сынысы. «Мағ ан ү йленуді қ абыл ет»

ұ сынысына екінші жақ тың «қ абыл еттім» деу тү ріндегі жауабы «қ абылдауғ а» жатады. Бұ л жерде алғ аш ұ сынысты ә йел яки ердің жасауы шарт емес. Алғ ашқ ы ұ сыныс – «ижаб», екіншісі – «қ абул» тү рінде. Фақ иһ ғ алымдары ижаб жә не қ абул келісімінің айтылу тү рлеріне де бірауыздан келіскен.

2. мал союдың шарттары не? Кімдердің сойғ ан мал еті желінбейді?

1. мал тірі болу керек; 2. Малды соятын адам – ақ ыл-есі дұ рыс, мұ сылман жә не ә һ лі кітаптан болуы (христиан мен яһ удей) ихрамда (қ ажылық кезі) болмауы, малды Аллаһ тың

атымен бауыздауы қ ажет. (мал соятын адам ер немесе ә йел болу шарт емес). Ә йелдің мал союына мына хадис дә лел. «Қ ағ б ибн Мә ліктің кү ң і Сел тауында қ ой бағ ып жү реді. Осы

қ ойлардың бірі аяқ астынан жарақ аттанып қ алады да, оны кө рген ә лгі кү ң қ олына тас алып ә лгі малды бауыздайды. Қ ағ б Пайғ амбардан (алә йһ ис-салә ту уә с-сә лә м) осы жайлы сұ рағ анда ол: «Жең дер» деп жауап береді»( Ахмед пен Бухари жеткізген. Нә йлул-ә утә р, 5/139.)3. Ғ ұ ламалар ақ ыл-есі жарым не мас адамның сойғ ан малы халал еместігін алғ а тартады. Ө йткені бұ лар есін білмеген баладай не істеп қ ойғ андарын білмейді. 4. Мұ сылман мал соярда «Бисмиллаһ» деп айтуы шарт.(Ал егер мал сойғ ан адам бір

жағ даймен «Бисмиллаһ ты» айтуды ұ мытып кететін болса, онда ол Аллаһ тың атын айтқ ан болып есептеледі. Ө йткені Аллаһ елшісі: «Ү мбетім қ ателесу, ұ мыту жә не зорлық пен

жасағ андарынан жауапкер емес», 29 –деген. Бұ л кө зқ арас Ә бу Ханифа мен Имам Мә лікке тиесілі) Хақ Тағ ала оларды мү шрік пен пұ тқ а табынушылардан бө лек қ арап қ ыздарына ү йленуге, сойғ ан малдарын жеугеҚ ұ ранда: «Бү гін сендерге жақ сы нә рселер халал етілді. Ә һ лікітаптардың да тамағ ы (бауыздағ андары) сендерге, сендердің де тамақ тарың оларғ а халал етілді», «Маида» сү ресі, 5 аят.– деп айтылады. Олардың жейтін тамақ тарынан доң ыз, шарап сияқ ты астарын жеуге болмайды. Олардың сойғ ан малдары Аллаһ тың атымен сойғ аны айқ ын болмаса да, якимұ сылмандарғ а рұ қ сат еткен. сол мал шіркеулері мен мейрамдарына қ атысты шалса да мұ сылмандардың жеуіне болады. Ибн Аббас: «Яһ удей мен христиандардың сойғ ан малдарының халал болуы тек қ ана олардың Тә урат пен Інжілге сенгендері ү шін», – дейді. Алайда олар малды ә дейі «хазіреті Исаның атын атап», яки Аллаһ тан ө зге басқ а біреудің атымен алатын болса, мұ ндай малдың харам екендігін барлық ғ ұ ламалар растайды.

1.Ант ү кімі мен тү рлері. Ә р ант тү рінің ү кімдерін баян-з жә не не нә рсемен ант етіледі? Аллаһ атымен бір нә рсе ү шін ант етіп, кейін осы антын бұ зғ ан адамғ а кә ффарат керек. Бұ л – бір қ ұ лды азат ету немесе он жоқ -жітіктің бір кү ндік азығ ын беру немесе он жоқ -жітікті орташа киіммен киіндіру. Егер де бұ лардың ешбіріне кү ші жетпесе, ү ш кү н қ атар ораза ұ стау керек. Оразасын толық ұ стай алмағ ан кезде қ айта басынан ұ стау керек. Қ ұ ранда: «Аллаһ анттарың дағ ы бос сө зді есепке алмайды. Алайда, біле тұ ра берген анттарың нан жауапкер етер. (Ант бұ зсаң дар) оның тө леуі: Ү й-іштерің е орта есеппен жегізетін он жарлыны тамақ тандыру не оларды киіндіру немесе бір қ ұ л азат ету. Мұ ны таппағ ан біреу ү ш кү н ораза ұ стау» делінген. Ант кә ффараты ү шін он кедейге пітір садақ асы ө лшемінде бір нә рселер беруге болатыны сияқ ты, бір кедейге он кү н беруге де болады. Сонымен қ атар, бір кедейге он кү н киім беруге де болады. Пайғ амбарымыз (с.а.у.) былай дейді: «Кімде-кім бір нә рсе ү шін ант етіп, кейін одан жақ сысын кө рсе, антын бұ зып, кә ффаратберсін» тү рлері: Ғ амус анты- Жалғ ан ант. Бір нә рсені біле тұ ра ә дейі жалғ ан ант ету. «Аллаһ атымен ант етейін, уаллаһ и, биллаһ и қ арызын ө тегенмін» деуі секілді. Мұ ндай ант – ү лкен кү нә. Мұ ндай антқ а Ханафи мә зһ абында кә ффарат керек емес. Лағ у анты- Қ ателесіп немесе айтқ аным дұ рыс деп ойлап, ант ету тү рі. Мысалы, бермеген қ арызын бердім деп ойлап, «уаллаһ и, биллаһ и бердім» деу секілді. Мун’ақ ид анты- Іске асу мү мкіндігі бар жә не жалпы болашақ қ а байланысты бір нә рсе жайлы ант ету: «уаллаһ и, биллаһ и, Аллаһ атымен ант етейін, ертең қ арызың ды ө теймін» деуі. Мұ ндай антын орындамаса, кә ффарат керек. Қ ұ ранда: «Аллаһ біле тұ ра істеген анттарың а жауапты қ ылады», Маида, 5/89. – дейді. Атау (нә зір)- Атау, нә зір – Аллаһ қ а ғ ибадат мақ сатымен ө зіне тікелей міндет жү ктелмесе де мү баһ (адал) бір істі жасауғ а шешім қ абылдап, осындай бір істі ө зіне уә жіп ету жә не Аллаһ қ а сө з беруі. Аллаһ ү шін ғ ибадат саналғ ан кейбір нә рселерді атау – сауап алуғ а арқ ау нә рсе. Мысалы, «Аллаһ ү шін ертең ораза ұ стауды атадым». Пайғ амбарымыз (с.а.у.) былай дейді: «Кімде-кім Аллаһ қ а бойұ сынуды білдіретін нә рсені атаса, орындасын, егер де кімде-кім Аллаһ қ а қ арсы келетін нә рсе атаса, Аллаһ қ а қ арсы келмесін»

2. қ ұ рбан шалу дег.не? ү кімі мен дә лелдерін ата-з. Қ ұ рбан шалу уақ ыты мен шалынатын малдың жасы қ аншалық ты болу керек. Қ ұ рбандық қ а шалынғ ан малдың етін қ алай бө ліп таратады? - Қ ұ рбан (араб тілінде) – «жақ ындау» деген мағ ынаны білдіреді. Ал шариғ аттағ ы терминдік мағ ынасы – Аллаһ Тағ аланың ризашылығ ына жақ ындау ниетімен қ ұ рбан айт кү ндерінде шалынатын арнайы малдың аты. Ханафи мә зһ абында қ ұ рбан айтта шамасы жеткендерге қ ұ рбан шалу – уә жіп. Дә лел- Аллаһ Тағ ала Қ ұ ран Кә рімде: «Намаз оқ ы жә не қ ұ рбан шал» Кә усар, 108/3 – деп, ә мір етіп, қ ұ рбан шалудың уә жіптігін білдіреді. Пайғ амбарымыздың (с.а.у.) «Қ ұ рбан шалың дар! Ө йткені ол Ибраһ им ә келерің нің сү ннеті», – деуі қ ұ рбан шалудың уә жіптігіне теріс емес. Ө йткені «сү ннет» жолы деген мағ ынаны білдіреді. Яғ ни, бізге уә жіп болғ ан қ ұ рбан шалу – Ибраһ имнің (а.с.) жалғ аса келген жолы деген мағ ынаны мең зейді. Қ ұ рбан шалу кімдерге уә жіп? Қ ұ рбан шалу белгілі бір адамғ а уә жіп болу ү шін

тө мендегі шарттар керек.

1. Мұ сылман болу

2. Қ ұ рбан айт уақ ытында жолаушы болмау

3. Негізгі қ ажеттерден тыс нисап мө лшеріндегі қ аржығ а ие болу. Нисап мө лшері – 85 грамм алтын яки қ ұ нына тең келетін ақ ша. Зекет ғ ибадаты сияқ ты қ ұ рбанның уә жіп болуы ү шін нисап мө лшеріне жеткен малғ а бір жыл толу шарт емес. Қ ұ рбан шалудың уақ ыты қ ұ рбан айттың бірінші кү ні айт намазынан кейін басталып, айтың ү шінші кү ні ақ шамғ а аз уақ ыт қ алғ анғ а дейін жалғ асады. Ү зір себептерге байланысты қ ұ рбан айт намазына бара алмай қ алғ ан адамның, намаз оқ ып болатындай уақ ыт ө ткеннен кейін қ ұ рбанын шала беруіне болады. Пайғ амбарымыздан (с.а.у.) қ ұ рбан шалудың уақ ытына байланысты бірнеше хадис риуаят етілген. Бә рә ибну А’зибтің риуаяты бойынша: «Аллаһ тың Елшісі (с.а.у.): «Біздің бұ л кү нде алғ ашқ ы жасайтын – ісіміз намаз оқ у, сосын қ айтып

келіп, қ ұ рбанымызды шалу. Кім осылай істесе біздің сү ннетімізге ергені. Ал кімде-кім бұ дан бұ рын қ ұ рбанын шалатын болса, бұ л қ ұ рбанының отбасына берілген еттен айырмашылығ ы жоқ. Бұ ның қ ұ рбан болуы мү мкін емес». Қ ұ рбандық қ а шалуғ а болатын малдар - Тек қ ана қ ой, ешкі, сиыр жә не тү йе малдарын ғ анақ ұ рбандық қ а шалуғ а болады. Қ ұ рбан ретінде шалынатынқ ой жә не ешкі кем дегенде бір жасар, сиыр екі жасар, тү йе бес жасар болуы керек. Алты-жеті айлық кепе қ озыбір жасар қ ой сияқ ты семіз, етті болса, қ ұ рбандық қ ашалуғ а жарайды. Қ ой мен ешкінің еркегін, сиырдың ұ рғ ашысын шалу абзал.

Елік, арқ ар сияқ ты аң дар мен тауық, қ ораз, қ аз, ү йрек сияқ ты қ ұ стар қ ұ рбан ретінде сойылмайды. Қ ұ рбандық қ а жарамайтын малдар -Пайғ амбарымыз (с.а.у.) қ ұ рбандық қ а жарамайтын мал турасында: «Соқ ырлығ ы анық белгілі соқ ыр, ауруы белгілі аурушаң, (жү ре алмайтындай дә режеде) ақ сақ тығ ы белгілі болғ ан ақ сақ жә не жілігі кө рінетіндей

ө те арық малдар қ ұ рбандық қ а жарамайды», деген. Қ ұ рбан шалуы уә жіп болғ ан кісінің қ ұ рбандық малында аталмыш кемшіліктердің біреуі сатып алғ аннан кейін пайда болса немесе алғ ан малы ө ліп қ алса, қ айтадан қ ұ рбандық қ а жарайтын мал сатып алып шалуы керек. Ал ө зіне қ ұ рбан шалу уә жіп болмаса да, сауап ү шін шалуды ниет еткен кедей адамның сатып алғ ан қ ұ рбанында бір кемшілік пайда болса, сол малды шала береді. Тіпті

қ ұ рбан шалуы уә жіп болмағ ан кедей адам бойында кемшілігі бар малды сатып алып, қ ұ рбан ретінде шалуына болады. Ө йткені, кедей адамның шалғ ан қ ұ рбандығ ы – нә піл қ ұ рбан. Нә піл ғ ибадатта кешірім бар. Қ ұ рбандық қ а шалынғ ан малдың еті мен

терісі- Бай болсын, кедей болсын қ ұ рбан айтта шалғ анқ ұ рбандығ ының етін жеуіне болады. Қ ұ рбандық қ ашалынғ ан малдың етін ү ш бө лікке бө ліп тарату –мұ стахап. Бір бө лігі – туғ ан-туыс, кө ршілеріне байболса да сыйғ а тартылады, екінші бө лігі – кедей жә не

мұ қ таж адамдарғ а, ү шінші бө лігі – ө зінің отбасына, бала-шағ асына беріледі. Бірақ шалынғ ан малды тү гелдей кедей-мұ қ таждарғ а таратуғ а болатыны сияқ ты, тү гелдей

ө зінің отбасына қ алдыра алады. Аллаһ Тағ ала Қ ұ ран Кә рімде қ ұ рбанның еті турасында былай дейді: «Қ ұ рбанның етінен ө здерің жең дер ә рі міскіндер мен кедейлерге жегізің дер». Пайғ амбарымыздың (с.а.у.) шалғ ан қ ұ рбанының етін қ алай таратқ андығ ы турасында Ибну Аббас былай деп риуаят етті: «Пайғ амбарымыз (с.а.у.) шалғ ан қ ұ рбандығ ының ү штен бірін – отбасына, ү штен бірін– кедей кө ршілеріне, қ алғ ан ү штен бірін садақ а ретінде

тарататын». Уә жіп болсын, нә піл болсын қ ұ рбандық қ а шалынғ анмалдың етін, терісін, сирақ -басын жә не сү тін сату –мә крү һ. Қ ұ рбан малының аталмыш бө лшектері сатылғ ан

жағ дайда қ ұ ны кедейлерге садақ а ретінде беріледі. Қ ұ рбанғ а шалынғ ан малдың ешқ андай бө лшегінен қ асаптың ақ ысы ретінде тө леуге болмайды. Хз. Ә лидің былай дегені риуаят етілді: «Аллаһ тың Елшісі (с.а.у.) тү йелер қ ұ рбандық қ а шалынғ ан уақ ытта басында тұ руымды жә не терілері мен жү ндерін таратуымды ә мір етті. Олардың ешбір нә рсесін қ асап ақ ысы ретінде беруге мағ ан тыйым салды. «Қ асап ақ ысын біз ө зіміз береміз»461, – деді. Қ ұ рбандық қ а шалынғ ан малдың терісін кедейлерге, қ айырымдылық қ орларына беруге болады.

1.екі айт намазының ү кімі не? Айт намаздарының уақ ытын, орындалу тә ртібі мен сү ннет амалдарын баян-з - Айт – арабшадан тілімізге аударғ анда, «мейрам» деген мағ ынаны білдіреді. Айт намаздарының уә жіптігі Қ ұ ран мен сү ннетке сү йенеді. Біріншісі – Рамазан айты, екіншісі – Қ ұ рбан айт. Мә динадағ ы бір ансар-сахаба Исламнан бұ рын тойлайтын екі кү ннің болғ аны туралы Пайғ амбарымызғ а (с.а.у.) айтқ анда, ол: «Аллаһ сол екі кү ннің орнына сендерге олардан ә лдеқ айда жақ сысын берген. Біреуі – Қ ұ рбан айт, екіншісі – Рамазан айт». Пайғ амбарымыздың (с.а.у.) алғ ашқ ы оқ ығ ан айт намазы– һ ижреттің екінші жылындағ ы Рамазан айт намазы. Бұ ны ибн Аббас айтады: «Аллаһ Елшісі (с.а.у.) Ә бу Бә кір, Омарлармен бірге Рамазан айт намаздарына қ атыстым. Барлығ ы да айт намазын хұ тпадан бұ рын оқ ыды». сү ннеттері- айт намаздарында хұ тпа

намаздардан кейін оқ ылады. Бұ лай оқ ылуы – сү ннет. Қ ұ рбан намазын кешіктірмей, ал, Рамазан айт намазын аздап кешіктіру – сү ннет. Айт намаздарының алғ ашқ ы уақ ыты – кү ннің кө кжиектен найза бойындай кө терілгендегі уақ ыт. Бұ л шамамен кү н

шық қ аннан кейін 50-55 минө ттей ө ткеннен кейін басталып, бесін намазының кіруіне дейін жалғ асады. Айт намазы – екі рә кат. Жамағ атпен жария тү рде оқ ылады. Азан мен қ амат оқ ылмайды. Имам мысалғ а, «Екі рә кат Рамазан айт намазына ниет еттім» деп ниет

етеді. Жамағ ат «Екі рә кат айт намазына ниет еттім, ұ йыдым имамғ а» – деп ниет етеді. «Аллаһ у ә кбар» деп, ифтитах (ашу, бастау) тә кбірі алынады. Қ олдар байланып, имам мен жамағ ат бірге қ ұ пиялай «СубханакаАллаһ умма» дұ ғ асын оқ иды. Одан кейін имам – жариялай, жамағ ат – қ ұ пиялай «Аллаһ у ә кбар» деп, ү ш рееттә кбір алады. Ә рбір тә кбірді айтқ анда қ олдар жоғ арыкө теріліп, екі жанына тү сіріледі. Ә рбір тә кбірдің арасында ү ш тә сбих айтылатындай сә т тұ рады. Ү шіншітә кбірден кейін қ олдар байланып, имам «Ә ’узу» мен«Бисмиллаһ ты» қ ұ пиялай, одан кейін «Фатиха» менқ осымша сү рені жариялай оқ иды. Осыдан кейін жариялай«Аллаһ у ә кбар» деп рү кү ғ пен сә ждеге барады. Жамағ атта қ ұ пиялай тә кбір алып, имамғ а ұ йиды. Содан кейінекінші рә катқ а бастайды. Имам қ ұ пиялай – Бисмиллаһ, жариялай – «Фатиха», содан кейін қ осымша сү ре оқ иды.

Міне, осыдан кейін осы жерде алғ ашқ ы рә каттағ ыдай ү ш рет тә кбір алады. Бұ дан кейін имам – жариялай, жамағ ат –қ ұ пиялай «Аллаһ у ә кбар» деп, рү кү ғ пен сә ждеге барады.

Одан кейін отырып, «ә т-тахият», «салауат», «рә ббә нә» дұ ғ асы оқ ылып, екі жақ қ а сә лем беріледі. Яғ ни, бұ л айт намаздарының ә рбір рә каттарында ү ш қ осымша тә кбір бар. Бұ л тә кбірлер – уә жіп. Хұ тпашы айт намаздарының артынан мінберге шығ ып, тіке тұ рып, жұ мадағ ыдай екі хұ тпа оқ иды. Айт хұ тпаларында тә кбірмен басталып, жамағ ат та

осы тә кбірге жайлап қ осылады. Жұ ма намазындағ ы сү ннеттер мұ нда да сү ннет. Мә крү һ болғ ан нә рселер бұ л жерде де – мә крү һ. Айт хұ тпасының намаздан бұ рын

оқ ылуы – мә крү һ. Имам бірінші рә катта айт тә кбірлерін ұ мытып, «Фатиханы» оқ ып жатқ анда есіне тү ссе, дереу тә кбірлерді алып, «Фатиханы» қ айта оқ иды. Бірақ «Фатиха» мен Қ ұ ранды оқ ығ аннан кейін есіне тү ссе, тек қ ана тә кбірлердіалады. Қ айта оқ удың қ ажеті жоқ.

2.ханафи маз.бойынша қ ажылық тың рү кіндерін ата-з. Ифада жә не тауабтың да басқ а етеккір келген ә йелге қ атысты ү кімі қ андай? Парыздары - 1. Ихрам 2. Арафатта тұ ру 3. Тауап ету. Уә жіптері - Муздә лифә – Арафат пен Минаның ортасында орналасқ ан жердің аты. Қ ажылық та Арафа кү нінің қ ұ рбан айтқ а қ арағ ан тү нін толық Муздә лифә да ө ткізу– сү ннет, уақ фа (бір мезет ғ ибадат ниетімен тұ ру) жасау – уә жіп. Муздә лифә ның «мұ хассар» деген жерінен басқ а барлық жерінде уақ фа жасауғ а болады. Шайтанғ а тас лақ тыру (Қ ажылық тың екінші уә жібі), Сафа, Мә руа тө белерінің арасында жү гіру (қ ажылық тың ү шінші уә жібі), Шаш алу немесе қ ысқ арту (қ ажылық тың тө ртінші уә жібі), Қ оштасу (уадағ) тауабы (қ ажылық тың бесінші уә жібі)

Тауаптың тү рлері: 1. Кадум тауабы., 2. Зиярат тауабы, 3. Уадағ (қ оштасу) тауабы, 4. Нә піл тауабы, 5. Умра тауабы

Ифада тауабының етеккір келген ә йелге қ атысты ү кімі – етеккірден тазарғ анғ а дейін қ ағ баны тауаф етпейді. Егер ихрамнан кейін етеккір кө рсе, ғ ұ сыл алмайды. Бірақ қ ан тоқ тату жолдарын қ арастыру керек. Тауабтан басқ а ғ ибадаттарды жалғ астыра береді. Пайғ ам-з(с.а.с) Усама қ ызы Ә смағ а: «Қ ағ баны тауаб етуден басқ а қ ажылардың істегенін істе». Етеккір кө рген ә йел парыз емес, сү ннет болып саналатын Қ удум тауабын жасауғ а міндетті емес. Егер ә йелдің етеккірі зиярат тауабынан кейін келсе, қ оштасу тауабы мойнынан тү седі.

1.Зихар дегеніміз не? Ү кімі, дә лел. Қ андай сө здермен айтылады. Кә ффараты не? –исламнан бұ рынғ ы дә уірде араб ә лемінде ә йелдерді талақ етудің бір жолы болатын. Кү йеуі ә йелін талақ еткісі келсе, оғ ан: «сен мағ ан анамдайсың» деген секілді сө здер айтады. Зихар жасағ ан кісі ө тірік айтып, шындығ ында ө зіне халал нә рсені харам қ ылғ андай болады. Дә лелі – кирам Ә ус ибн Самит ә йелі Хаула бинт Сағ лабағ а ашуланып, сен мағ ан анамның арқ асы сияқ ты бол! Деп ү йден кетіп қ алады. Хаула бинт Сағ лаба Аллаһ Елшісіне барып: қ артайғ андығ ын, кү йеуі мен балаларына қ арайтын жағ дайының жоқ тығ ын айтып, бұ л ажырасуғ а бір шара табуын табуын сұ райды. Осығ ан байланысты аят тү седі: «расында, Аллаһ ері жайында Аллаһ қ а шағ ым айтып, сенімен таласқ ан ә йелдің сө зін естіді. Аллаһ екеуінің де сө йлескендерінде естіді. Аллаһ толық естуші, ә рі толық кө руші. Ә й, иман еткендер! Сендерден жұ байларын зиһ ар еткендердің ә йелдері аналары емес. Олардың аналары ө здерін тапқ андар ғ ана. Сө зсіз олар ұ намсыз ә рі жалғ ан сө з сө йлейді. Шынында, Аллаһ -аса кешірімді ә рі рақ ымды. Жұ байларын зиһ ар еткендер сосын айтқ ан сө здерінен қ айтса, ә йеліне қ осылудан бұ рын бір қ ұ л азат етуі керек. Міне, сендерге осы нұ сқ ау берілді. Аллаһ не істегендерің ді толық біледі. Егер қ ұ л таба алмаса, ә йеліне қ осылудан бұ рын екі ай ораза ұ стасын. Оғ ан шамасы келмесе, алпыс аш кісіні тамақ тандырсын. Бұ л Аллаһ қ а жә не Елшісіне иман келтіріулерің ү шін. Сондай-ақ бұ л-Аллаһ тың белгілегендері. Қ арсы болушыларғ а жан тү ршігерлік азап бар» Мү жә дала 1-4. Кә ффараты: қ ұ л босату, екі ай ораза(қ ұ л таппаса), алпыс ксіге тамақ береді, таң ертең жә не кешке тоятындай(ораза ұ стай алмаса)

2.Аспаннан жауғ ан жауын суларының ү кімі не? Дә лел - Су – тіршіліктің негізі. Аллаһ тағ ала барлық тірі нә рселерді судан жасап, олардың ө мірлерінің жалғ асуын суғ а мұ қ таж етіп қ ойды. Су табиғ аттағ ы барлық тіршілік атаулының қ ұ рамына кіреді. Кө птеген ө сімдіктің 80-95 пайызы судан тұ рады. Адам ағ засының қ ұ рамында қ анның, ас қ орытатын сө лдің, сілекейдің қ ұ рамына кіреді. Су адамдар мен жануарлардың организміне еніп, онда болатын зат жә не энергия айналымына тікелей қ атысады. Кө птеген процестер тек сулы ортада ғ ана жү ре алады. Белок суда пайда болғ ан жә не осы ортада дами алады, ал белок тірі клетканың негізі болып табылады. Су – тіршілік кө зі. Тірлігі оттегінсіз ө тетін ішекте тіршілік ететін бактериялар бар, бірақ сусыз ө мір сү ретін ағ за кездеспейді.Тіршілік қ ұ былыстарының бә рі судың қ атысуымен жү реді.Сондық тан ағ залар денесінің 50-90 пайызы судан тұ рады. Аллаһ тағ ала Қ ұ ран Кә рімде: «Жә не судан ә рбір тірі нә рсені жараттық» 1, ә л-Ә нбия» сү ресі: 30.– деген.

Су жалпы табиғ и тұ рғ ыдан алты тү рге бө лінеді. Олар – кө ктен жауатын

жә не жерден шығ атын сулар:

1. Атмосфералық жауындар. Бұ ғ ан жаң быр, бұ ршақ жә не қ ар сулары жатады.

Аллаһ тағ ала Қ ұ ранда: «Жә не кө ктеньтазартушы су жаудырдық» 2, «ә л-Фурқ ан» сү ресі: 48– деген.Абдулла ибн Ә би Ә уфаа (Аллаһ оғ ан разы болсын) Пайғ амбардың: «Аллаһ ым, мені кү нә ларым мен қ ателіктерімнен тазарта гө рші, мені олардан, кірден тазарғ ан аппақ киім секілді тазартшы. Аллаһ ым, мені қ армен, бұ ршақ пен жә не салқ ын сумен тазарта гө рші», – деп дұ ғ а жасағ анын риуаят еткен.

1.таза сулармен дә рет алуғ а бола ма? Болмаса неге? Қ андай тү рлерімен алуғ а болады? Ұ рланғ ан немесе кү штеп тартып алынғ ан сумен дә рет алуғ а бола ма? –

2.ұ рлық тың анық тамасы мен ү кімі. Дә лел келтіре отырып міндет ететін ұ рланғ ан зат мө лшері қ андай? - Ұ рлық тың тілдік жә не терминдік анық тамасы- Ұ рлық тың тілдік мағ ынасы: Араб тілінде ұ рлық сө зі «ا ل س ر ق ة» " сариқ о" деп аталады. Бұ л сө здің мағ ынасы ұ рлау, тонау, жымқ ыру, алып қ ашу-, деген сө здермен тү сіндеріледі. [«ا ل س ر ق ة» сө зі Қ ұ ран Кә рімдегі Мә ида сү ресінің 38-аятында:

و َ ا ل س َ ّ ا ر ِ ق ُ و َ ا ل س َ ّ ا ر ِ ق َ ة ُ ف َ ا ق ْ ط َ ع ُ و ا أ َ ي ْ د ِ ي َ ه ُ م َ ا ج َ ز َ ا ء ً ب ِ م َ ا ك َ س َ ب َ ا ن َ ك َ ا ل ً ا م ِ ّ ن َ ا ل ل َ ّ ه ِ ۗ و َ ا ل ل َ ّ ه ُ ع َ ز ِ ي ز ٌ ح َ ك ِ ي م ٌ

«Ұ рлық істеген еркек пен ә йелдің қ олын кесіп жазасын берің дер. Аллаһ - ө те ү стем, хикмет иесі», - дейді. Ал енді Пайғ амбарымыз (Аллаһ тың оғ ан игілігі мен сә лемі болсын) хадистерінен келтіретін болсақ,

ل و أ ن ف ا ط م ة ب ن ت م ح م د س ر ق ت ل ق ط ع ت ي د ه ا

«Егер Мұ хаммедтің қ ызы Фатима ұ рлық істейтін болса, ә лбетте қ олын кесер едім»-деп айтқ ан.

Ұ рлық тың терминдік мағ ынасы: Ақ ыл есі дұ рыс, балиғ ат жасына толғ ан адамның ө зінің мү лкінде болмағ ан затты иесіне кө рсетпестен жасырын тү рде алуы.

Мө лшері - Ұ рығ а жаза берместен бұ рын ұ рланғ ан малдың мө лшері нисапқ а толуы шарт, ал ұ рланғ ан заттың кө лемі байланысты ислам ғ ұ ламалар арасында ә р тү рлі кө зқ арастар бар.Соның ішінде біздің мазхабтың негізін салушы имам Абу Ханифаның айтуынша ұ рланғ ан заттың кө лемі 10 дирхам немесе 1 динар кем болмауы керек, егер ұ рлық ісі болып, бірақ қ ол кесілмеген жағ дайда, жоғ арыдағ ы айтылғ ан екі кө лемнің біреуінің қ ұ ны тө ленеді. Осы ү кімге дә лел ретінде имам Абу Ханифа Пайғ амбарымыздың (Аллаһ тың оғ ан игілігі мен сә лемі болсын) ұ рланғ ан зат 10 дирхамғ а жетпейтін болса, ұ рының қ олы кесілмейді», -деп айтқ ан. Жә не осы мә тіндес тағ ы екі хадис Пайғ амбарымыздан келіп жеткен. Біріншісінде ұ рланғ ан зат 1 динарғ а жетпесе қ ол кесілмейтіндігі айтылса, екінші ер тоқ ымның қ ұ нына жету керектігі туралы айтылғ ан. Сол кездегі ер тоқ ымның қ ұ ны он дирхам болғ ан. Осы хадисті жеткізуші Умму Айман (Аллаһ оғ ан разы болсын) сол кездегі ер тоқ ымның қ ұ нына байланысты айтылғ ан хадисті риуаят еткен жә не осығ ан қ атысты Абдуллаһ ибн Омар (Аллаһ оғ ан разы болсын) тағ ы да осы сынды хадиспен ер тоқ ымғ а қ атысты хадисті қ уаттағ ан. Жә не Омар ибн Шуғ айб ә кесінен, ол атасынан жеткізген хадисте Пайғ амбарымыз(Аллаһ тың оғ ан игілігі мен сә лемі болсын): «Ұ рланғ ан зат ө з нисабына жетпей ұ рының қ олы кесілмейді», – деген. Сол кезең де ұ рланғ ан заттың ең аз нисап мө лшері он дирхам еді дейді. Мә лики, Шә фиғ и, Ханбали мазхабтарының ғ алымдарының кө зқ арастарына қ арасақ, ұ рланғ ан заттың кө лемі 3/1 бө лігі алтыннан немесе таза 3 дирхам кү міс болуы керек екендігін айтқ ан. Мысалы: бағ алы қ ұ нды заттар (кө лік, киім-кешек) сауда-саттық кө лемі, дү ние-мү ліктің қ ұ ны кү містен 3 дирхам жә не алтынның 3/1 нисап кө леміне жету керек. Шә фиғ и мазхабы: Айша (оғ ан Аллаһ разы болсын) анамыздан жеткен хадисте Пайғ амбарымыз (Аллаһ тың оғ ан игілігі мен сә лемі болсын): «Ұ рының қ олы тө рттен бір динарда немесе одан жоғ ары мө лшердегі қ ұ ныды затты ұ рласа ғ ана қ олы кесіледі» – деген. Жә не Омар ибн Хаттаб, Осман ибн Аффан, Али ибн АбуТә ліп (Аллаһ оларғ а разы болсын), Омар ибн Абдулазиз, Лә йс ибн Сағ д, аль-Аузағ и, Абу Сә ур (Аллаһ оларды ө з рахметіне алсын) осы сө зді айтқ ан. Имам Абу Ханифаның айтуы бойынша дирхамның сапасы ө те жақ сы болуы тиіс.Сондай-ақ, кү міс басқ а ешқ андай затпен қ оспа кү йінде болмауы керек жә не дирхамнан басқ а нә рсе ұ рланса да сол заттың қ ұ ны мен сапасы 10 дирхам кө леміне жетпесе жә не де жасанды дирхам болса, ұ рлық жасаушының қ олы кесілмейді.Дирхамдардың орташа шартты тү рдегі қ ұ ны 7 мә сә қ ил(мисқ ал) ал, бұ ның алтынмен есептегендегі қ ұ ны 4, 15 гр қ ұ райды.Себебі бұ л ү лкен жә не кіші дирхамдар арасындағ ы ортақ қ ұ ннан есептелініп алынғ ан кө рсеткіш, осы орташа қ ұ н Пайғ амбарымыздың (Аллаһ тың оғ ан игілігі мен сә лемі болсын) кезінде де қ олданысқ а ие болғ ан.

1.қ ой зекетінің нисабы қ андай? Тө ленетін зекет кө лемі қ анша? Жылқ ы зекетінің ү кімі не? Дә лел кел-з - Қ ой ешкінің нисабы 40-тан басталады. Басы 40-қ а жетпеген қ ой ешкіден зекет тө леу парыз емес. Қ ой-ешкі зекеті еркек-ұ рғ ашысына қ арамай беріледі. Берілетін қ ой 1 жасар болғ аны жө н. 1 жасқ а толың қ ырамағ аны да зекетке жарамды.Ә бу Ханифа: «бір жастан асып екі жасқ а толып қ алғ ан жә не одан жоғ ары жастағ ы қ ойдан зекет беріледі».Хасан ибн Зияд, Имам Шафиғ и, Имам Ә бу Юсуф пен Имам Мұ хаммед: «алты айлық қ ойдан зекет беріледі», - деген.Имам Тахауи: «Зекет берілетін қ ой қ ұ рбандық шалуғ а жарайтын малдың жасында болу керек, яғ ни алты ай», - деген.Бұ л пікірлерден шығ атын қ орытынды: бір жастан асу керек. Ә ли (р.а): «садақ аны бір жастан асқ аннан беріледі», - деген. Ә ли (р.а) – ге қ арсы сө з айтылмағ ан, сондық тан ижма ретінде саналады.Қ ой-ешкі аралас болғ ан жағ дайда қ айсысының саны кө п болса, зекет малы сонысынан беріледі. Екеуінің саны тең болғ ан жағ дайда қ айсысынан берілуі иесінің еркінде. Ә бу Бә кірдің Бахрейнге ә мір етіп жіберген Анасқ а жазғ ан хатында қ ой-ешкі зекеті тө мендегідей берілген. «Жайылымдағ ы қ ой-ешкі зекетіне қ атысты 40-120 мал басынан 1 қ ой жіберіледі. Мал басы 120-200 жетсе 2 қ ой тө ленеді. Мал басы 200-300 жетсе, 3қ ой беріледі. Мал басы 300 асқ анда ә рбір 100 қ ойдан 1 қ ой тө ленеді. Кімнің жайылымдағ ы қ ой малы 39 ғ ана басты қ ұ раса, зекет тө леуі парыз емес, тек егер иесі нә піл садақ а беруді қ аласа, еркі біледі», - делінген

Ә бу Һ урайрадан (р.а). Аллаһ елшісі (с.а.с.): «Мұ сылман қ ұ лы жә не аты ү шін зекет тө лемейді», – деп айтқ ан.

Ү ш мә зһ абта жә не Ә бу Ханифаның екі шә кірті Ә бу Юсуф пен Мұ хаммедтің пікірінше, кез келген жылқ ы тү рінен зекет шығ арылмайды. Оғ ан осы хадисті жә не онымен мағ ыналас хадистерді дә лел ретінде келтірген. Ал имам Ә бу Ханифа мен оның ұ стазы Хаммад ибн Сү лейменнің пікірінше, еркегі мен ұ рғ ашысы аралас жылдың кө п мө лшерінде жайылымда болатын жылқ ылардың зекеті екі жолмен шығ арылады:

1) ә р жылқ ы ү шін бір динар;

2) жылқ ы қ ұ нының 2, 5 пайызын нисапқ а толғ аннан кейін беру.

Меншіктегі жылқ ы екі тү рлі ү кімде қ арастырылады. Ол не қ олда кү тілген жылқ ы, не ө рістегі жылқ ы.

Қ олда кү тілген не ө рістегі жылқ ылар кө лік, жү к тасу, соқ а жегу, соғ ыс техникасы мақ саттарын кө здесе, зекет тө ленбейді. Ө йткені бұ л жағ дайда олар қ алыптағ ы тіршілік қ ажеттіліктерін ғ ана жабады.Ал зекет болса, тіршілік қ ажеттіліктерінен артылғ ан ә рі ө сіп –ө ніп тұ рғ ан мү ліктен ғ ана тө ленеді. Қ олда кү тілген не ө рістегі жылқ ыдан сауда мақ саты кө зделсе, ижмағ бойынша сауда тауарларына тә н зекеті тө ленеді. Ө йткені саудағ а ә зірленуі жылқ ы малының негізгі қ ажеттіліктерден артылып, ө сіп-ө ніп тұ рғ анын білдіреді.

Ендігі мә селе: ө рісте кө бейіп жатқ ан жылқ ы. Ә бу Юсуп пен Мұ хаммедтің пікірінде мұ ндай жылқ ыдан зекет берілмейді. ан-Насафи, Зайнуддин ибн ан-Нужайм, ат-Тохаауи, ә л-Қ оодый Ә бу Зайд, аз-Зайлаъи сынды ғ ұ ламалар екеуінің пікірін қ олдап, тіпті жылқ ы зекетіне қ атысты пә туа екеуінің сө зімен қ атысты беріледі деген(Ә бу Бә кр аз-Зубайди «ә л-Жауһ арату ан Наййираили мухтасар ә л-Қ уддури») сө зді айтқ ан. Жылқ ының зекетіне қ атысты ғ алымдардың пікірлерін тө мендегіше топтастыруғ а болады:

Егер жылқ ы малы сауда мақ сатында ө сірілсе, барлық ғ алымдардың пікірінше, оның зекеті сауда заты ретінде шығ арылады. Яғ ни бү кіл саудағ а арналғ ан жылқ ылардың қ ұ ны есептеліп, оның екі жарым пайызы зекет ретінде шығ арылады.

Егер жылқ ыны мініс, жү к тасу кө лігі ретінде ұ стаса немесе оны жылдың кө п мезгілінде қ олдан тамақ тандыратын болса, барлық ғ алымдардың пікірінше, оның зекетін беру парыз емес.

Егер біреуде жылдың кө п мезгілінде жайылымда болатын тек қ ана еркек жылқ ылар болса, барлық ғ алымдардың пікірінше, оның зекеті берілмейді. Тек Ә бу Ханифадан жеткен бір риуаятта оның зекеті беріледі.

Ә бу Ханифаның пікірінше, кімде-кімнің еркегі мен ұ рғ ашысы аралас немесе тек қ ана ұ рғ ашы сә и-мә жылқ ылары болса, оның зекетін екі тү рлі жолмен шығ аруғ а болады:

Ә р жылқ ы ү шін бір динар шығ арады.

Жылқ ыларының қ ұ нын есептеп, нисапқ а толғ аннан кейін оның екі жарым пайызы зекет ретінде шығ арылуы керек. Ал кімде-кімнің тек еркек жылқ ылары болса, Ә бу Ханифадан жеткен екінші риуаятта олардың зекетін шығ ару міндет емес. Себебі ұ рғ ашы мен еркек аралас жылқ ылар кө бейе алады, сол сияқ ты тек қ ана ұ рғ ашы жылқ ыларды ү йірге қ осу арқ ылы кө бейтуге болады. Ал тек қ ана еркек жылқ ылар кө беюі мү мкін емес. Сондық тан оның зекетін шығ ару парыз етілмейді. Жоғ арыда айтылғ андай, зекеті шығ арылатын малдың кө беюге бейім болуы – шарт.

Ә бу Ханифаның дә лелдері: Аллаһ тағ ала: «Олардың байлығ ынан садақ а (яғ ни зекет) ал», - деген. Бұ л аятта Аллаһ тағ ала байлық деп жалпылай атағ ан. Ал жылқ ы жалпы байлық қ а жатады.

Жә бир (Аллаһ оғ ан разы болсын): «Аллаһ елшісі (с.а.с.): «Сә и-мә жылқ ыда, ә рбір жылқ ы ү шін бір динар», – деді», – деген. Абдуллаһ ибн Ә бу Хусә йн: Ибн Шиһ абқ а Османның (Аллаһ оғ ан разы болсын) жылқ ының садақ асын жә не ә с-Сә иб ибн Ухт Нә мирдің Омарғ а (Аллаһ оғ ан разы болсын) жылқ ының садақ асын бергендігін хабарлағ ан.

Ә бу Ханифаның екі шә кірті Ә бу Юсуф пен Мұ хаммед жә не қ алғ ан ү ш имамдардың пікірінше, жылқ ы малынан зекет шығ армайды. Ханафи мә зһ абының ғ ұ ламалары бұ л пікірде бір тоқ тамғ а келмеген. Имам ә т-Тахауи екі шә кірттің пікірін қ олдап, сонымен пә туа берсе, имам ә с-Сә рхаси Ә бу Ханифаның пікірін қ олдағ ан.

Оғ ан дә лел ретінде тө мендегі хадистерді келтірген:

Ә бу Һ урайрадан (Аллаһ оғ ан разы болсын), Аллаһ елшісі (с.а.с.): «Мұ сылманғ а қ ұ лы жә не жылқ ысы ү шін зекет парыз емес», – деген.

Ә бу Ханифа бұ л хадистердегі жылқ ыны мініске арналғ ан жылқ ы деп тү сіндірген. Сондық тан «кө лік ретінде пайдаланғ ан жылқ ығ а зекет берілмейді» деген пікірді қ олдағ ан.

Зекет берілуі парыз емес категорияғ а қ ызметке не соғ ысқ а арналғ ан жылқ ы ғ ана кіреді деген ижтиһ адты айтуғ а негіз болғ ан дә лелдер бар. Мысалы, Тооуус: Ибн Аббастан: «Жылқ ыдан зекет беріле ме?», - деп сұ радым. Ол: «Аллаһ жолындағ ы соғ ыс жылқ ысына зекет берілмейді», - деді.

2.жү кті жә не емізетін жә не қ арт кісінің рамазан айында ораза тұ туының ү кімі не? Оларғ а не уә жіп етіледі? - жү кті немесе бала емізетін ә йел білікті мұ сылман дә рігердің нұ сқ ауымен немесе ө мірдегі тә жірбиесіне сай, ө з денсаулығ ы не нә рестесі ү шін қ орық са, бұ л мерзімде ораза ұ стмауына рұ қ сат етіледі. Алайда қ азасын ө теу парыз. Анас ибн Мә ли Пайғ амбардың (сс.а.с): «Шындығ ында, ү стем ә рі ұ лы Аллаһ жолаушы ү шін ораза мен жарты намазды тү сірді. Сол секілді жү кті ә йелдің жә не бала емізетін ә йелдің мойнынан да оразаны тү сірді» деп айтқ анын жеткізген. Ораза ұ стауғ а шамасы келмеген жандарғ а фидия беру – уә жіп. Бұ лар ауруларының айығ уы ү міт етілмеген жандар мен ораза ұ стауғ а шамасы жетпеген қ арт кісілер Олар оразаның орнына ә рбір кү ні ү шін бір кедейді тамақ тандырады. Фидияны ақ шалай беруге де болады. Бір кедейді отыз кү н таң да жә не кешке тамақ тандыру немесе алпыс кедейді бір кү н таң ертең яки кешке тамақ тандыру жеткілікті. Қ ұ ранда Аллаһ Тағ ала «Ораза ұ стауғ а шамасы келмейтіндер бір жарлының тамағ ын тө лесін», 348 – дейді. Ибн Аббас бұ л аят жайлы былай дейді: «Аят – кә рі адамдар ү шін тү скен. Оразаны ө теу – парыз». Дегенмен кейбір қ ариялар жоқ -жітікті тамақ тандыруғ а шамасы келмесе, Аллаһ тан кешірім тілейді. «Аллаһ адамғ а кө тере алмай- тын жү кті бермейді» Бақ ара, 2/186.3

1.мә сіге жә не наскиге мә сіх тарту ү кімі не? Мерзімі жә не шарттары - Дә рет алғ ан адам егер аяғ ында мә сісі болса, аяқ ты жуудың орнына мә сісін мә сіх етеді. Мә сіх – аяқ тың ұ шынан жоғ ары қ арай су қ олымен сү рту. Мә сіге мә сіх ету мә селесі бізге Пайғ амбарымыздан жеткен. Хазіреті Ә ли (р.а.) Пайғ амбарымыздың (с.а.у.) мә сісінің ү стіне мә сіх тартқ анын кө ргенін айтады. Сафуан ибн Ассал (р.а.): «Аллаһ Елшісі бізге дә рет алып, мә сі киген кезімізде егер жолаушы болсақ ү ш кү н, тұ рғ ын болсақ бір кү н бір тү н бойы мә сіх тартуымызды жә не мейлі кіші, мейлі ү лкен дә рет ү шін оны шешудің қ ажеті жоқ екенін, тек жү ніп болғ ан кезде ғ ана шешуімізді ә мір етті»85, – деген. Мә сіге мә сіх тартудың парыз болғ ан мө лшері – ә р аяқ тың алдың ғ ы жағ ындағ ы мә сінің ү стіне қ олдың ү ш саусағ ының ені жә не ұ зындығ ының ө лшеміндей. Ал мә сіхті саусақ тарын ашық ұ стап, аяқ саусақ тарынан жоғ ары қ арай қ онышына дейін тарту – сү ннет. Муғ ира ибн Шуғ бә (р.а.): «Аллаһ Елшісі мә сіге мә сіх етті. Оң қ олын – оң мә сісінің ү стіне, сол қ олын – сол мә сісінің ү стіне қ ойып, жоғ ары қ арай бір рет мә сіх тартты». Сонымен қ атар, мә сіге су тө гу, ылғ ал матамен сү рту жә не мә сінің еніне қ арай яки қ онышынан бастап сү ртуге де болады. Бірақ бұ л сү ннетке томпақ нә рсе. Мә сінің табанына мә сіх етілмейді. Мә сіге мә сіх тарту шарттары - 1. Мә сілер аяқ жуылғ аннан кейін киілуі керек. Сахаба Муғ ира: «Аллаһ Елшісімен бірге болғ ан кезімде ол дә рет алды. Сол кезде мен оның мә сілерін шешуге ың ғ айланып едім: «Тимей-ақ қ ой, ө йткені, мен оларды дә рет бар кезде кидім деді» – деп риуаят етті.

2. Мә сілер аяқ тың жуылуы парыз болғ ан жерлерін жауып тұ руы керек. Яғ ни, аяқ ты тобық тарымен бірге жауып тұ руы лә зім.

3. Аяқ қ а киілген мә сі кем дегенде 5, 5 км-ден артық жол жү руге шыдайтындай болуы керек.

4. Мә сінің бү тін болуы шарт. Ханафи мә зһ абында жең ілдік қ ағ идасына сай аз жері ғ ана жыртылғ ан тесік мә сіге мә сіх тартуғ а болады. Бірақ тесік аяқ тың кіші саусағ ының ө лшемімен ү ш саусақ тан артық болмауы керек. Жә не бір мә сідегі жыртық жерлері бірігіп, кіші ү ш саусақ тың кө леміндей болса, мә сіге мә сіх тартылмай- ды. Бірақ екі мә сінің жыртығ ын қ осып, ү ш саусақ тың кө лемінен асты деп ү кім беруге болмайды.

5. Мә сілердің ө здігінен тұ ра алатындай болуы. Жә не сырттағ ы суды дереу ішке тартып алатындай болмауы керек. Шұ лық қ а мә сіх тартуғ а болмайды. Бірақ шұ лық қ алың болып, онда жоғ арыда айтылғ ан ерекшеліктер болса, мә сі ретінде саналады. Ханафи

мә зһ абы бұ ғ ан рұ қ сат берген. Мә сіге мә сіх тарту мезгіліне келсек, тұ рғ ынғ а – бір кү н, бір тү н, яғ ни 24 сағ ат, ал жолаушығ а – ү ш кү н, ү ш тү н. Мә сіхтің уақ ыты – мә сіні дә рет алып киген соң, алғ аш рет дә рет бұ зылғ ан сә ттен басталады. Яғ ни, мә сіні киген кезден бастап емес, дә рет бұ зылғ аннан басталады. Мә селен, таң ертең сағ ат жетіде дә рет алып, мә сің ізді

кидің із делік. Содан сағ ат екіде дә ретің із бұ зылды. Міне осы сағ ат екіден сіздің жиырма тө рт сағ аттық мә сіхтік мерзімің іздің уақ ыты басталады.

Наскиге мә сіх тарту – пайғ амбардан жеткен хадистерге сү йеніп, бү кіл ғ алымдар шұ лық қ а мә сіх тартуғ а болады деген. Бірақ олар мә сіх тартуғ а болатын шұ лық тың қ андай болуы керек екендігі жө нінде ә ртү рлі пікірлер ұ станғ ан. Кейбір ғ алымдар «кез-келген матадан, жү ннен немесе теріден тоқ ылғ ан, шұ лық атаулының барлығ ы мә сіх тартуғ а болады» дейді. Ал кө пшілік ғ алымдар Пайғ амбардың заманында жә не орта ғ асырларда мұ сылмандар киген шұ лық тардың сипаттарын қ амтығ ан шұ лық тарғ а ғ ана мә сіх тарту дұ рыс деп санайды. Олар шұ лық қ а мә сіх тарту ү шін шұ лық тө мендегідей сипаттарғ а ие болуы керек деп есептейды:

1. Аяқ тың тү сін кө рсетпейтін қ алың болуы;

2. Мә сіх тартқ ан кезде қ олдың суының теріге ө тпеуі;

3. Аяқ қ а бойлаусыз ө зі тұ руы. Яғ ни киген кезде байлауды қ ажет етпейтін болуы;

4. Жү руге жарамды болуы керек.

Шұ лық тың қ алғ ан ү кімдері мә сінің ү кімдері секілді.

2.намаздың рү кіндері мен шарттары. Дә лел – Намаздың сыртқ ы парыздары- Намаздың дұ рыстығ ы оның сыртқ ы жә не ішкі парыздарының тү гелдей қ атысуына тә уелді. Демек, оларсыз кез келген намаз дұ рыстық таппайды. Намаздың заттық болмысын ішкі парыздары қ ұ райды.

Намаздың сыртқ ы парыздары-1. Уақ ыттың кіруі. Намаз уақ ытының кіруімен мұ сылманғ а сол намазды атқ ару парыздығ ы міндеттеледі. Аллаһ тағ ала: ﴿ إ «Расында, намаз мү индерге белгілі уақ ыттарымен парыз етілді» 1, –«ан-Ниса» сү ресі: 103 деген. Намаздың дұ рыстығ ы ү шін – уақ ыттың кіргені

2. Кіші жә не ү лкен дә ретсіздік тү рлерінен (жү ніп, етеккір жә не нифас кү йлерінен) тазару. Дә ретсіздік кү й мү лде намазғ а жібермейді. Сондық тан намазғ а кіру ү шін дә ретті болу парыз.

Тазару рә сімі кіші дә ретсіздіктен дә рет алу, бойдә ретсіздіктен ғ ұ сыл қ ұ йыну арқ ылы, ал су табылмағ ан жағ дайда таяммум арқ ылы орындалады. Аллаһ тағ ала Қ ұ ран Кә рімде: «Ей, иман келтіргендер! Намазғ а тұ рар кездерің де беттерің ді жә не қ олдарың ды шынтақ тарғ а дейін жуың дар, бастарың а мә сх тартың дар жә не аяқ тарың ды тобық тарғ а дейін! Егер жү ніп болсаң дар, толық тазаланың дар! Егерде науқ ас не сапарда болсаң дар, не біреулерің іш босатып келсе, не ә йелдерің е жанассаң дар, сө йтіп сә тінде су таппағ ан болсаң дар, таза жер қ ыртысына таяммум алың дар да беттерің е жә не қ олдарың а мә сх тартың дар!» 1, 1 «ал-Маида» сү ресі: 6

– деген. Сонымен қ атар Аллаһ тың елшісі: «Тазалық сыз намаз қ абыл етілмейді» 2, – деп айтқ ан. Яғ ни дә ретсіз не ғ ұ сылсыз деген мағ ыналарды білідіреді.

4. Ә уреттің жабылуы. Ислам мұ сылман ерге де, ә йелге де, мейлі намазда болсын, мейлі намаздан тыс болсын, ә уреттерін жауып жү руін парыз етті. Аллаһ тағ ала Қ ұ ран Кә рімде: «Ей, Адам балалары! Ә р мешіт ү шін зейнеттенің дер!»1, 1 «ал-Ағ раф» сү ресі: 31 – деген. Бұ л аяттағ ы «мешіт» сө зі намазды да қ амтып, ә р намаз ү шін киінің дер деген мағ ынаны білдіреді.

Ер кісінің ә уреті- Ер кісінің ә уретіне кіндік пен тізе аралығ ы жатады. Аллаһ елшісі: «Сендердің біреулерің қ ұ лын не даяшысын ү йлендірсе, оның ә уретінің еш жеріне қ арамасын! Расында, кіндігінен тө мені тізелеріне дейін ә уреті саналады» 2, – дегенін есіткен.