Химияны оқыту барысында оқушылардың ақыл-ойын дамыту.

Орта мектептерде химияны оқ ытудың мақ саттары. Жеке оқ у пә ндерінің мақ саты қ оғ амның мектеп алдына қ ойғ ан ә леуметтік талабы бойынша анық талады. Ол мақ сат-ә р жақ ты жетілген, ө з ісіне сенімі кү шті, қ оғ амдағ ы тү бірлі ө згерістерді жү зеге асыруғ а қ абілетті кісіні тә рбиелеу. Бұ л мақ сатқ а жету ү шін мектеп жас ө спірімдері табиғ ат, қ оғ ам жә не адам жә не оның ең бегі туралы білім жү йесімен қ аруландырады, ақ ыл-ой адамгершілік, эстетикалық, дене тә рбиесін береді, ғ ылыми жә не ізгілік кө зқ арастарының, қ абілеттерінің барынша дамуына қ ажетті жағ дайлар жасайды. Мектеп жасө спірімінің бойына азаматтық борыш, елі мен жері ү шін жауапкершілік қ асиеттерді сің іреді, шығ армашылық пен ең бек етуге, ө зін-ө зі басқ аруғ а ә зірлейді.

Осы жалпы мақ сатқ а сә йкес ә р пә ннің алдына ғ ылым негіздерінен білім беру, тә рбиелеудегі жинақ ты тә сілді жү зеге асыру, оқ ушыларды ә р жақ ты дамыту мақ саттарыда қ ойылады. Химия пә ні де оқ ушыларғ а табиғ ат туралы жә не технологиялық білім беру, олардың бақ ылау, қ абылдау, тү сіну жә не ойлау қ абілетін дамыту мақ саттарын кө здейді.

Бұ л мақ саттар химияны оқ ыту барысында одан ә рі салаланып жү зеге асады, олар;

1. Химия ғ ылымының негізін оқ ушыларғ а игерту арқ ылы ү здіксіз білім алуғ а, сарамандық істерге араласуғ а ә зірлеу, политехникалық дайындық беру;

2. Химия зертханасында, ө ндірісте, табиғ атта жә не кү нделікті ө мірде байқ алатын сапалық ө згерістерді бақ ылауғ а жә не тү сіндіре білуге ү йрету;

3. Химиядан алғ ан білімді басқ а пә ндерден алғ ан біліммен байланыстырып табиғ ат туралы ғ ылыми материалистік кө зқ арас қ алыптастыру;

4. Заттармен, қ ұ ралдармен, кө рнекі қ ұ ралдармен жұ мыс істей білудің біліктері мен дағ дыларын игерту;

5. Білім, білік жә не дағ дыны оқ у барысында, ө мірде қ оғ амғ а пайдалы ең бекте қ олдана білуге ү йрету;

6. Оқ ушыларды білім мен білік алу инициативасына, дербестікке жә не табандылық қ а тә рбиелеу;

7. Оқ ушылардың химияғ а қ ұ штарлығ ын жә не қ абілеттілігін дамыту, кә сіптік бағ дар беру.

Химия пә нінің мақ саттары ә р сыныптың химия курсында, олардың жеке тақ ырыптарында, тақ ырыптар бойынша ө ткізілетін сабақ тарда нақ тыланады.

Химияны оқ ытудың ә дістемесінің міндеттері. Оқ ытудың мақ саты дегеніміз–жорамал нә тижесі, ол оқ ытудың міндеттері арқ ылы жү зеге асады. Орта мектепте химиядан берілетін білімнің мазмұ ны химия ғ ылымының даму дә режесін ескеріп, дидактикалық талаптарғ а сай таң дап алынады жә не химия ғ ылымының негізі деп аталады. Химияның негізі ү ш салалы білімнен тұ рады. Олар: заттар туралы ілім; химиялық теориялар мен заң дар жө ніндегі білі; химиялық ө ндіріс туралы білім.

Химиядан орта білім берудің бірінші міндеті–химияның жаратылыстану ғ ылымдарының арасындағ ы алатын орнын кө рсету (2-сызбанұ сқ аны қ араң ыз).

2 – сызбанұ сқ а. Заттар жә не олардың кездесу тү рлері

Ә р тү рлі кү рделілену сатысындағ ы заттарды, олардан тү зілетін табиғ и жә не жасанды денелерді жаратылыстану ғ ылымы зерттейді. Химия солардың бірі ретінде заттардың бір-біріне айналу ө згерістерін атом-молекулалық дең гейде қ арастырады, ө зінің зерттеу зерзаты жағ ынан физика мен биологияның арасында орналасады. Бұ лармен физикалық химия, ядролық химия, геохимия, биохимия, т.б. ғ ылымының жү йесін тү зеді.

Химиядан орта білім берудің екінші міндеті – пә наралық байланысты жү зеге асыру. Химия заттардың химиялық қ асиеттерін зерттеу жә не тү сіну саласында физиканың ә дістері мен теориялық кө зқ арастарын пайдаланады. Жер туралы ғ ылымдар (геология, минерология жә не т.б.) минералдар мен тау жыныстарының ө згерістерін олардың қ ұ рамына кіретін заттар дең гейінде қ арастырып, тү сіндіруге тырысады. Организмдердегі тіршілік ә рекеттерінің мә нін физика мен химияның заң дылық тарына сү йене отырып молекулалық биология зерттейді. Бұ л ғ ылымдар арасындағ ы байланыстар алуан тү рлі, яғ ни аитылғ андармен ғ ана шектелмейді. Химияны оқ ыту барысында келтірілген сызбанұ сқ ағ а сә йкес осы ғ ылымдар арасындағ ы ө зара байланыстың мә нін ашып кө рсету керек.

Химиялық орта білім берудің ү шінші міндеті – табиғ аттың тұ тастығ ы, онда жү зеге асасатын қ ұ былыстардың бір-бірімен байланыстылығ ы, шарттылығ ы жө ніндегі ғ ылыми кө зқ арас қ алыптастыру. Ө лі табиғ атты қ ұ райтын минералдар мен тау жыныстары, тірі табиғ атты қ ұ райтын организмдердің денесі заттардан тұ рады. Заттардың ө зі жү зге жуық химиялық элементтердің атомдарынан, ал атомдар санаулы ғ ана қ арапайым бө лшектерден тұ рады.

Химиядан орта білім берудің тө ртінші міндеті – орта мектептегі химияның негізіне кіретін заттар туралы оқ у материялын іріктеу. Қ азір ү ш милоннан астам заттар белгілі, олардың саны ү здіксіз артуда. Осы миллондағ ан заттардың ішінен қ айсысын жә не қ андай дә режеде ө ту қ ажеттігін шешу – аса жауапты міндеттердің бірі. Заттар туралы білім ұ ғ ымдардан тұ рады, олардың негізгілері – химиялық элемент, химиялық реакция, химиялық ө ндіріс.

Химиядан орта білім берудің бесінші міндеті-химия курсын қ ұ райтын ұ ғ ымдар жү йесін, ә р жү йеге кіретін жеке ұ ғ ымдарды анық тау, олардың оқ ылу ретін белгілеу.

Заттар мен ұ ғ ымдар теориялық кө зқ арастар тұ рғ ысынан іріктеп алынады. Олардың бірі теорияны ө туге ә зірлеу ү шін, екіншісі – бекіту ү шін, ү шіншісі теорияның негізінде оқ ып ү йрену ү шін қ ажет. Мә селен, заттардың қ асиеттерін, оның атом–молекулалық қ ұ рылысын, сондай-ақ элементтердің қ асиеттерін тү сіну ү шін атом қ ұ рылысын, периодтық заң мен периодтық жү йені білуі керек.

Химиядан орта білім берудің алтыншы міндеті – орта мектепте оқ ылатын теориялардың мазмұ нын, дең гейін жә не орнын негіздеу. Теориялық білім деректі материялдарды сұ рыптау, тү сіндіру жә не болжау, ұ ғ ымдарды анық тау міндеттерін атқ арады.

Химиядан орта білім берудің жетінші міндеті – орта мектептегі химия ғ ылымының негізіне кіретін ө ндірістік материялдарды анық тау арқ ылы оқ ушылардың политехникалық ә зірлігін арттыру. Бұ л негізді жү зеге асыру ү шін химия ө ндірістерімен жә не олардың ғ ылыми негіздерімен таныстыру, технологиялық негізгі ұ ғ ымдарды қ алыптастыру, қ алаулы қ асиеттері бар ө німдерді, бағ алы синтетикалық материялдарды ө ндірудегі, қ алдық сыз технология жасаудағ ы химияның мә нін кө рсету, химиямен байланысты мамандық тарғ а кә сіптік бағ дар жасап, ең бек тә рбиесін жү зеге асыру керек.

Химиядан орта білім берудің сегізінші міндеті – табиғ атты аялай білуге баулу; химияны жә не химия ө неркә сібін ө ркендетуге байланысты ауаның, судың жә не топырақ тың ластануын болдырмау; минералды тың айтқ ыштарды, ө сімдіктерді қ орғ айтын заттарды пайдаланудың тиімді жә не тиімсіз жақ тарын білу; соң ғ ы кезге дейін химияны тек қ ана мадақ тайтын сың аржақ тылық ты қ ойып, оның табиғ атқ а, организмдерге жә не адам денсаулығ ына тигізетін қ олайсыз ә сері жө нінде екі жақ ты ақ иқ ат пікір тудыру.

Химиядан орта білім берудің тоғ ызыншы міндеті – оқ ушылардың таным ә рекетін жандандыру, білім мен білік алудағ ы белсенділігін арттыру.

Химиядан орта білім берудің оныншы міндеттері – оқ ушыларғ а химияның ғ ылыми тілін жетік мең герту; химиялық ә дебиеттермен жұ мыс істей білудің біліктері мен дағ дыларын қ алыптастыру; сө йлей білуге, ө з ойын анық, дә л, жү йелі жә не дә лелді жеткізе білуге ү йрету; химияның ө зіне ғ ана тә н тілдік қ ұ ралдарын, химиялық символиканы, наменклатурасын жә не терминалогиясын жетік білдіру; олардың мағ ынасы мен қ ұ рылысын нақ тылы тү сініп, қ олдана білуге ү йрету.

Оқ ушыларда ғ ылыми кө зқ арас қ алыптастыру. Химияның жаратылыстану пә ндерінің бірі ретіндегі міндеті оқ ушыларда қ оғ ам, табиғ ат жә не олардағ ы адамның орны туралы ғ ылыми кө зқ арас қ алыптастыру екені айтылды. Жеке адамның ғ ылыми кө зқ арасының қ ұ рам бө ліктеріне жататындар: жалпы тү рдегі білім мен біліктер жү йесі, оны обчективті дү ниені тү сіне білуге пайдалануы, ғ ылыми білімнің ақ иқ аттығ ына жә не қ олдау тиімділігіне шү бә сіз сенуі, асқ ақ мұ раты мен негіздерінің болуы жә не іс жү зіне асыра білуі.

Ғ ылыми кө зқ арас жеке пә ндерден алғ ан білімнің қ орытылуынан туады. Дү ниеге кө зқ арас тудыратын білімді қ орытындылаудың ү ш дең гейі бар Олар философиялық дең гей, жаратылыстану ғ ылымының дең гейі жә не жеке ғ ылымдық дең гей. Осы дең гейлерге сә йкес дү ниенің философиялық, жалпы ғ ылымдық жә не жеке ғ ылымдық бейнелері қ алыптасады.

Химия материяның нақ тылы бір тү рі–заттарды жә не материя қ озғ алысының химиялық формасы–заттардың сапалық ө згерісін зерттейтін ғ ылым. Химияны ү йренгенде заттар мен қ ұ былыстар туралы білімді жалпылап қ орыту арқ ылы оқ ушыларда табиғ аттың химиялық белгісі қ алыптасады.Химиядан алғ ан нақ тылы білімді басқ а жаратылыстану ғ ылымдарынан берілген біліммен ұ штастыру нә тижесінде табиғ аттың жалпы ғ ылыми бейнесі пайда болады. Дә лірек айтқ анда табиғ аттың химиялық бейнесі дегеніміз – химиялық жалпы білімнің қ оғ амдық пә ндерден алғ ан біліммен бірігуі, біртұ тас ой-пікірге, сенімге айналуы.

Ғ ылыми білімді сатылап қ орытындылаудың нә тижесінде оқ ушыларда. Ғ ылыми кө зқ арас йдеяларының мынадай жү йесі қ алыптасуы тиіс; дү ниенің материялығ ы жә не бірлігі, материяның шексіздігі жә не мә ң гілігі, қ ұ былыстардың ө зара шарттастығ ы, қ озғ алыс материяның тіршілік тә сілі екені, материя қ озғ алыстары тү рлерінің байланыстылығ ы; таным – объективті дү ниенің адам санасында бейнеленуі екені; дү ниені танып білуге болатыны; танымның шексіздігі.

Оқ ушылардың жас ерекшеліктеріне, ө тілетін материялдың мазмұ ны мен теориялық дең гейіне, пә н аралық байланыстың кү рделенуіне қ арай дү ниетанымның қ алыптасуы бірнеше кезең де жү зеге асады.

Бірінші кезең де, бейорганикалық химия курсын ө ткенде, заттар мен химиялық реакциялар мен байланысты жеке кө зқ арастар химиялық ұ ғ ымдар дең гейінде, химиялық терминдер арқ ылы қ алыптасады. Заттардың қ асиеттері сезім мү шелері арқ ылы қ алыптасады. Заттардың қ асиеттері сезім мү шелері арқ ылы бө лінеді жә не қ ұ рамы мен қ ұ рылысына тә уелді болады. Заттар ү здіксіз ө згеріске ұ шырайды, біркақ ізсіз жойылмайды, бір зат екінші затқ а айналады. Бұ л айналулар кезінде затты қ ұ райтын бө лшектер–молекулалар бұ зылады, ал атомдар сақ талады. Физикадан алғ ан біліміне сү йеніп, атомдардың кү рделі бө лшек екні, қ ұ рылысындағ ы қ айшылық тар туралы пікір туындайды. Заттармен химиялық реакциялардың жіктелуін, олардың арасындағ ы генетикалық жә не себеп-салдар байланыстарын ө ткенде қ арамақ арсылық жеке мен жалпының шарттастығ ы, санның сапағ а ауысуы туралы кө зқ арас орнығ ады.

Д.И.Менделеев ашқ ан периодтық заң мен периодық жү йені қ арастырғ анда химиялық элементтердің барлық кө рсеткіштерінің жү йедегі орнымен сипатталатыны, бір–біріне айналатыны жә не жойылмайтыны туралы тү сінік қ алыптасады. Периодтылық табиғ аттың ақ иқ ат заң дарының бірі екеніне, оның ашылмағ ан элементтерді болжауғ а мү мкіндік бергеніне жә не олардың расталғ анына оқ ушылардың кө зі жетеді. Бұ дан соң химиялық элементтердің топтарын, топшаларын, жеке элементтерді жә не олардың қ осылыстарын ө ткенде ө тілген заттар мен теорияларды басшылық қ а алып, заттардың қ асиеттерін, реакция нә тижелерін болжай білуге ү йренеді.

Екінші кезең – органикалық химияны ө туге байланысты. Бұ л кезең де оқ ушылар заттардың сан алуандылығ ы, олардың электрондық жә не кең істіктегі қ ұ рылысына тә уелді екені, органикалық заттардың тү зілуі, реакциялары, қ асиеттерінің жалпы заң дылық тарғ а бағ ынатыны, ешқ андай «тіршілік кү шінің» витализм жоқ екені жө нінде тү сінік алады. Ө лі табиғ ат пен тірі табиғ аттың бірлігіне кө з жеткізеді, химия мен биологияның пә н аралық байланыс нығ аяды.

Ү шінші кезең орта мектеп ү шін қ орытынды курс – жалпы химияны ө ткенде жү зеге асады. Жалпы химия курсында заттардың қ ұ рылысы, химиялық реакциялар, металлдар мен бейметаллдар туралы оқ ушылардың білімі терең дететіліп, бір жү йеге тү сіріледі, қ орытылып жалпыланады. Жаратылыстану пә ндерінен жә не қ оғ амтанудан алғ ан философиялық біліммен ұ штастырылады. Химиялық ұ ғ ымдар қ алыптасқ ан дү ниетаным философиялық ұ ғ ымдар дә режесіне дейін кө теріледі.

Тө ртінші кезең де бейорганикалық химиядан, органикалық химиядан жә не жалпы химиядан алғ ан білімді қ орытындылағ анда ә рбір химиялық ұ ғ ым диалектикалық ұ ғ ым ретінде қ арастырылады. Диалектика табиғ ат пен қ оғ ам дамуының жалпы заң дарын қ арастыратындық тан, химия саласындағ ы ө згерістер мен даму осы заң дылық тарғ а бағ ынатыны нақ тылы мысалдармен тү сіндіріледі. Затқ а материяның нақ тылы бір тү рі, реакцияғ а қ озғ алыстың химиялық формасы деген анық тама беріледі. Зат ү здіксіз ө згерістің бір буыны ретінде қ арастырылып, оның ө ткені, қ азіргісі жә не болашағ ы жө нінде қ орытынды жасалады. Заттардың химиялық қ асиеттері жү йелілік негізгі тұ рғ ысынан ішкі қ айшылық тар жә не сыртқ ы жағ дайдың ә сері борйынша тү сіндіріледі. Мә селен, бір элементтің S^-2, S0, S⁺⁴, S⁺⁶ тотығ у дә режелеріндегі атомдардың алғ ашқ ысы – тотық сыздандырғ ыш, соң ғ ысы оғ ан қ арама-қ арсы тотық тырғ ыш, ортасындағ ылары реакция жағ дайына қ арай ә рі тотық тырғ ыш, ә рі тотық сыздандырғ ыш қ асиет кө рсетеді. Бұ л заң дылық басқ а химиялық элементтерде қ айталанады.

Ғ ылым айналамыздағ ы ақ иқ ат дү ниені тү сіндіріп қ ана қ оймайды, оны адамның игілігіне сай ө згертіп, ө ндіруші кү шке айналдыруда. Химияның ғ ылым ретіндегі негізгі міндеті – адамғ а аса қ ажетті қ асиеттері бар заттар ө ндіру. Сондық тан химия ауыр индустрияның ең маң ызды саласына айналды, оның жетістіктері де аз емес.

Біздің елімізде химия ө неркә сібін жедел ө ркендетуге ә рдайым жете кө ң іл бө лінуде, бұ л саладағ ы жетістіктер ә рқ ашан оқ ушыларды мақ таныш сезімге бө лейді. Осығ ан орай тә рбие беру мақ сатында мынадай мә селелерге баса назар аударғ ан жө н: табиғ и шикізаттарды іздеу жә не тиімді пайдалану тә сілдерінің дамуы; химия ө німдерін ө ндіру қ арқ ынының ө суі; саны мен сапасының артуы; халық шаруашылығ ының тү рлі салаларында қ олдану ү лесінің молаюы; химияның ө зге ө ндіріс салалларымен ұ штастырылуына жә не табиғ аттың табыс кө здерін тиімді пайдаланудағ ы мә ні; Қ азақ стан химия ө неркә сібі мекемелерінің (Ақ тө бе хром қ осылыстары, Жамбыл кү кірт қ ышқ ылы жә не фосфор тың айтқ ыштары, Шымкент дә рі-дә рмек жасау, Қ останай жасанды жібек, Қ арағ анды кокс-химия зауыттары т.б.) салынуы жә не ө ркендеуі, негізіне химиялық ә рекеттер жататын металлургияның дамуы; бұ л ө ндіріс орындарындағ ы негізгі мамндық тарды, адамдардың қ ажырлы ең бегімен қ оса, химия ө неркә сібін мысалғ а алып, ғ ылыми техникалық прогрестің жаң а табиғ аттарымен таныстыру, табиғ атты қ орғ ау жә не экологиялық тә рбие беру шараларын жү зеге асыру, химия ғ ылымы мен ө неркә сібінің дамуына қ омақ ты ү лес қ осқ ан ғ алымдардың ең бектерін баяндау арқ ылы интернациональдық жә не патриоттық тә рбие беру.

Химияны оқ у барысында оқ ушылардың ақ ыл-ойын дамыту. Білім жә не тә рбие берумен бірге химияны оқ ытудың тағ ы бір аса маң ызды міндеті оқ ушылардың ақ ыл-ойын дамыту.

Педогогикалық теориялардың тұ рғ ысынан қ арағ анда дамыту оқ ыту дең гейінің жә не қ арқ ынының кө терің кі болуына, соларғ а сә йкес оқ ушылардың таным ә рекетінің белсенділігіне тә уелді болады. Мұ ның мә нісі – оқ ушылардың білім алудағ ы «ең таяу биігі» кө рініп тұ руы, оғ ан жету жолында бойына біткен қ абілеті мен кү ш жігерін аямай, ең бек істеуі тиіс деген сө з.

Психологиялық жағ ынан алғ анда дамыту білімді игеру мен жаң ғ ырту, таныс жә не жаң а жағ дайда қ олдана білу, логикалық ойлануды қ алыптастыру болып табылады.

Ә дістемелік ә дебиеттерде оқ ушылардың дамуы химиялық білімнің мазмұ нына байланысты химиялық эксперимент жасағ анда, сан жә не сапа есептерін шығ арғ анда жә не мә селелерді оқ у кезінде жү зеге асатыны баяндалғ ан.

Оқ ушылардың ойлау қ абілетін қ амтамасыз етуде теориялар мен заң дардың маң ызы зор. Ю.В.Ходоковтың ең бегінде (заттардың қ ұ рылысы жә не химиялық қ ұ былыстар туралы негізгі ұ ғ ымдарды қ алыптастыру барысында) оқ ушылардың логикалық ойлауын дамытудың мазмұ нына мыналар жатқ ызылады; бақ ылағ ан нә рселерін салыстыру арқ ылы ұ қ састығ ы мен айырмашылығ ын анық тай білу; нә рсені ой жү зінде жеке бө ліктерге жіктеу (анализ), оларды қ айтадан біріктіру арқ ылы (синтез) нә рсенің тұ тас кү йін жә не жеке бө ліктерінің арасындағ ы байланысты танып білу, нә рселердің елеулі қ асиеттерін елеусіздерінен ажыратып, бө ле білу; бақ ылаулардан жә не жеке деректерден тиісті қ орытынды жасап, дұ рыстығ ын тексере білу; ө з ойын анық жә не жү йелі баяндауғ а ү йрену.

М.В.Зуева бұ л ойлау тә сілдерін ә дістемелік жағ ынан жү зеге асырудың мә селелерін нақ ты мысалдармен талдады.

Оқ ушылардың ақ ыл-ой білім мен білікті игеру барысында дамиды. Жеке сыныптар бойынша теориялық жә не деректі материялдардан, химиялық тілден, химиялық эксперимент жасаудан, сан есептерін шығ арудан қ алыптасатын білім мен біліктердің тізбегі мемлекеттік бағ дарламада кө рсетілген.

Оқ ушылардың ой-ө рісі алғ ан білімнің мазмұ ны мен ауқ ымынан, іске жарата білуінен айқ ын кө рінеді. Мұ ның ү ш дең гейі бар. Бірінші дең гейі – алғ ан білімді еске тү сіріп, қ айта жаң ғ ырту. Бұ л білімді мұ қ ият қ абылдап, жадында ұ стай білуінен аң ғ арылады. Екінші дең гейі – алғ ан білімді оның қ алыптасуына ұ қ сас жағ дайда қ олдана білу. Мұ нда білімді қ айта жаң ғ ырта отырып, тасымалдау жә не іске жарату жү зеге асырылады. Ү шінші дең гей – алғ ан білімді бұ рын кездеспенген жаң а жағ дайда қ олдана білу. Бұ л жаң а жағ дайды бұ рынғ ымен жақ ындастыратын, байланыстарды ашатын ойлау тә сілдерін жү зеге асыруды қ ажет етеді.

Білім алу мен оны қ олдану ү рдісінде жү зеге асатын ойлау тә сілдері; салыстыру, анализ, синтез, жіктеу, жү йеге тү сіру, себеп-салдар байланысын ашу, қ орыту жә не жалпылау. Бұ л бір-бірімен ұ штасып жү зеге асырылғ анда ақ ыл-ой ә рекетінің негізгі тә сілдері деп аталады. Мә селен, нә рселер мен қ ұ былыстарды салыстырудан қ орытынды жасалады. Жалпылау кезінде елеулі белгілері таң далып, жү йеге тү сіріледі, қ орытынды жасалып, мысалдармен нақ тыланады. Қ орытындылауда себеп-салдар байланысы, жіктелуі, жеке бө ліктерінің арасыындағ ы ө зара байланысы ашылады.

Оқ ушылардың ақ ыл-ой ә рекетін қ алыптастыру химияның алғ ашқ ы сабақ тарынан басталып, біртіндеп дамытылады. Ол ү шін ә р тақ ырыпқ а лайық сұ рақ тар, жаттығ улар мен тапсырмалар ә зірленеді. Осы орайда білімді бір жү йеге келтіру жә не қ орытындылау сабақ тарының маң ызы зор. Бұ л сабақ тарда ақ ыл-ой ә рекетінің айтылғ ан тә сілдерін қ олдану арқ ылы оқ ушылар материялды жаң а қ ырынан кө руге ү йренеді, жеке бө ліктерінің арасындағ ы ө зара байланысын тауып, алғ ан білімді қ олдана білуге дағ дыланады.