Азақстан Республикасының Конституциясы – адамның құқығы мен бостандығының кепілі

Қ азақ стан Республикасының Конституциясы – Қ азақ стан Республикасының ата заң ы. Ағ ымдағ ы Конституция 1995 жылы 30 тамыз кү ні жалпыхалық тық Референдум негізінде қ абылданды жә не 5 қ ыркү йек кү ні ө з кү шіне енді. Конституция 9 тараудан, 98 баптан тұ рады.

Конституция мемлекеттік қ ұ рылыстың қ ұ қ ық тық негізін қ алыптастырушы қ ұ жат болып табылады. Ол мемлекеттілік тетік, қ оғ амдық, саяси институттар ретінде қ ызметтің негізі боларлық принциптерін орнық тырды, адам мен азаматтың конституциялық мә ртебесін белгіледі, экономикалық қ ұ рылыстың негіздерін айқ ындады. Бұ л тә уелсіз Қ азақ станның қ абылдағ ан екінші конституциясы. Алдың ғ ы конституция 1993 жылы 28 қ аң тарда қ абылданғ ан болатын.

Қ азақ стан Республикасының Конституциясы 1995 жылы 30 тамызда қ абылданды.

1995 жылы 30 тамызда республикада бү кілхалық тық референдум ө тті, нә тижесінде Қ азақ станның жаң а Конституциясы қ абылданды. Дауыс беру еліміздің қ алалары мен ауылдарындағ ы 10253 сайлау учаскелерінде жү рді. Бұ л Конституцияның 1993 жылғ ы Конституциядан айырмашылығ ы оның мазмұ нының сапасында еді. Жаң а Конституцияғ а алғ аш рет азаматтың қ ұ қ ығ ына қ атысты ғ ана емес, адам дү ниеге келген сә ттен одан ажырамас қ ұ қ ық тарына да қ атысты нормалар енді. Ол бойынша Қ азақ стан Республикасының Президенті саяси жү йенің басты тұ лғ асы болып табылады, билік тармақ тарынан жоғ ары тұ рады. Бұ л президенттік басқ ару жү йесіндегі мемлекетке сай келеді. Парламент туралы конституциялық бө лім ө згерістерге ұ шырады.

1995 ж. желтоқ санда екі палаталы (жоғ арғ ы палаталы – Сенат, тө менгі палаталы – Мә жіліс) Парламентке сайлау ө ткізілді.

Қ азақ стан Республикасының Конституциясы ең жоғ ары қ ұ ндылық ретінде адам, оның ө мірі, қ ұ қ ық тары мен бостандық тары деп бекітті. Бұ л қ ағ ида демократиялық мемлекеттің қ ызметі мен оның халық аралық - қ ұ қ ық тық міндеті. Конституцияда бекітілген жеке тұ лғ аның қ ұ қ ығ ы оны жү зеге асыру мен қ орғ аудың тиімді механизмін қ ұ руды болжайды. Адам қ ұ қ ығ ы, оны сақ тау мен кепілдік беру бү гінгі таң дағ ы маң ызды мә селелердің бірі. Адам қ ұ қ ық тарын сақ таудың шындық жағ дайы- демократияның маң ызды кө рсеткіші, оның кемеліне келуі мен руханилығ ының белгісі. Қ азақ стан Республикасы Президентінің 2010 жылғ ы «Жаң а онжылдық – жаң а экономикалық Ө рлеу – Қ азақ станның жаң а мү мкіндіктері»атты халық қ а жолдағ ан жолдауында Стратегиялық жоспарын іске асырудың базалық шарттары экономиканы жаһ андық қ алпына келтіруге дайындау жә не оның сыртқ ы сынақ тарғ а тұ рақ тылығ ын арттыру ү шін біртұ тас ү ш міндеттінің бірі: сенімді қ ұ қ ық тық орта қ алыптастыруды жалғ астыру екендігі айтылғ ан.

Жалпы, адам қ ұ қ ығ ын қ орғ ап, бостандығ ын ардақ тау азаматтардың лайық ты ө мір сү ріп, бай-рақ атты тұ рмыс кешуіне ахуал қ алыптастыру– ә лемдік қ ауымдастық қ а кө шін ұ ластырғ ан Қ азақ станның алдына қ ойғ ан асыл мұ раты.

Сонымен қ атар конституциялық қ ұ қ ық тар, бостандық тар мен міндеттерді жү зеге асыру объективтік жә не субъективтік факторлардың бірлігіне де байланысты. Демократиялық қ оғ ам қ ұ ру жолындағ ы Қ азақ стан ү шін аталғ ан мә селені шетелдік тә жірибені қ олдана отырып шешу тиімдірек екені сө зсіз. Қ азақ стан Республикасының халық аралық байланыстары, мемлекет азаматтарының шетел азаматтарымен арасындағ ы қ арым-қ атынасы бұ л тә жірибеге ә серін тигізіп қ ана қ оймайды, сонымен бірге оғ ан ылғ и да жол ашуды кө здеп отырады.

Адам қ ұ қ ығ ы – қ азіргі замандағ ы ө зекті мә селелердің бірі. Мемлекет те, партия да, жеке лауазымды тұ лғ а да емес, жеке қ арапайым адам ө зінің қ ұ қ ық тары мен бостандық тары арқ ылы кез келген қ ызмет ортасында болуы керек. Адамның негізгі қ ұ қ ық тары мен бостандық тарына қ ол сұ ғ ылмайды жә не ол адамның туғ ан сә тінен бастап ө зіне тиесілі.

Кез келген адам мен азамат негізгі қ ұ қ ық тар мен бостандық тарды пайдалана алады. Демократиялық қ ұ қ ық тық мемлекеттің заң дылық тары адам мен азаматтың қ ұ қ ық тары мен бостандығ ының тең дігіне, яғ ни оның ұ лтына, нә сіліне, жынысына, тіліне, мү ліктік жә не қ ызметтік жағ дайына қ арамастан кепілдік береді, тілдік, діндік, ұ лттық, нә сілдік, ә леуметтік белгілеріне қ арамастан оның қ ұ қ ық тарына шек қ оюғ а тыйым салынады.

Адам қ оғ амы мың дағ ан жылдар бойы – сонау кө не дә уірден қ азіргі заманғ а дейін ә леуметтік нормалар арқ ылы басқ арылып келді. Сондық тан жеке адамның қ ұ қ ығ ы мен бостандығ ы туралы теорияның мың дағ ан жылғ а созылғ ан тарихы жә не мол тә жирибесі бар.

Адам қ ұ қ ығ ы – тарихи, табиғ и, объективтік қ ұ былыс. Сондық тан ә леуметтік норма ә р уақ ытта даму процесінде болады. Ә леуметтік норма адам қ оғ амымен бірге дамып, бірге ө згеріп, бірге ө мір сү ріп келеді. Қ оғ ам дамып, нығ айып, жақ сарғ ан сайын ә леуметтік норма да дамып, нығ айып жақ сарады, оның ә ділеттік, бостандық, демократиялық шең бері де, кең істігі де молаяды, кү рделенеді.

Жалпы, адам қ ұ қ ығ ын қ орғ ап, бостандығ ын ардақ тау азаматтардың лайық ты ө мір сү ріп, бай-рақ атты тұ рмыс кешуіне ахуал қ алыптастыру- ә лемдік қ ауымдастық қ а кө шін ұ ластырғ ан Қ азақ станның алдына қ ойғ ан асыл мұ раты. Қ азақ стан Республикасы адам қ ұ қ ық тарын қ орғ ау саласында оң қ адамдар жасауда. Біздің республикамыз келешекте де адам қ ұ қ ығ ы жө ніндегі айтулы халық аралық, экономикалық, ә леуметтік жә не саяси пактілерге қ осуғ а бет бұ рып, ү немі басты назарда ұ стауғ а кепілдік береді.