Азақстан Республикасының халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің қазіргі жағдайы.

Қ азіргі ә леуметтік қ орғ ау жү йесінде толық ынтымақ тастық жә не мемлекеттік институттардың қ атысу дең гейі басым да, ынталандыру дең гейі тө мен.
Мү гедектігіне, асыраушысынан айрылуына байланысты, жұ мыссыздығ ы мен жасы бойынша ә леуметтік қ орғ ау жү йесі толық ынтымақ тастық қ ағ идасына негізделген. Қ азақ станның барлық азаматтары ө мірдегі қ атерлі жағ дайлар туындағ ан кезде ең бек ү лесіне жә не жү йеге қ осқ ан жарнасына қ арамастан, бірдей дең гейде мемлекеттік жә рдемақ ылар алады. Азаматтың ең бек ү лесі ынтымақ тастық ты зейнетақ ы жү йесінде ішінара ғ ана ескеріледі. Ә леуметтік тө лемдерді есептеудің экономикалық негізделген нормативтері мен ең бекақ ы жү йесінде ө зара байланыс болмауының салдарынан жұ мыс істейтін халық тың табыс дең гейі мен ә леуметтік тө лемдер арасындағ ы тиісті байланыс болмай отыр. Нә тижесінде, жұ мыс істейтін халық тың бір бө лігі ә леуметтік ең бек ү лесі болмағ ан азаматтардың да алатын ә леуметтік жә рдемақ ы мө лшерінен де аз жалақ ы алады.

Ең беккерлер, яғ ни ресми жұ мыс істейтін азаматтар қ атерлі жағ дайғ а тап болғ ан кезде жү йедегі жарнасына қ арай қ осымша қ орғ ау дең гейімен қ амтамасыз ететін шектеулі ынтымақ тастық қ а негізделген жү йе жоқ.
Жинақ таушы зейнетақ ы жү йесі – қ артайғ ан шақ тағ ы қ амсыздандырудың қ атысушылар арасында ынтымақ тасусыз, жинақ тау қ ағ идасына негізделген жү йеге қ атысуғ а пә рменді ынталандыратын бірден бір тү рі.

Азаматтардың жекелеген санаттарына заң намағ а сә йкес мемлекеттің қ аражаты есебінен ә леуметтік кө мек кө рсетіледі.

Қ олданылып жү рген заң намада ә леуметтік қ атерлер туындағ ан жағ дайда ерікті сақ тандыруды жү зеге асыру кө зделген, ол бірқ атар факторларғ а байланысты тиісті дең гейде дамымай отыр.

Ә леуметтік қ орғ ау жү йесінің негізгі қ аржыландыру кө зі мен жалпы реттеушісі мемлекет болып табылады. Біздің еліміздегі тә жірибемізде мемлекет басқ аратын жү йедегі халық тың қ амтылу дең гейі жоғ ары жә не ә кімшілік шығ ыстар тө мен, ал жеке меншік институттары қ атысатын жү йеде халық ты қ амтудың тө мендігі мен ә кімшілік шығ ыстар жоғ ары болатыны халық аралық тә жірибедегі тұ жырыммен дә лелденіп отыр. Жинақ таушы зейнетақ ы жү йесін қ оспағ анда, ә леуметтік қ орғ ау жү йесінде ынталандыру дең гейі тө мен.

Ә леуметтік қ орғ ау жү йесінің тиімділігін шектейтін негізгі кемшіліктері мыналар:
1) жетілдірілмеген заң нама: ә леуметтік саланы реттейтін заң нама, ә леуметтік қ атерлер мен тө лемдерге негізделмей, кө біне ә леуметтік тө лемдер тү рлері бойынша қ алыптастырылғ ан, сондық тан кү рделі жә не анық емес;
2) ә ділдігі жеткіліксіз жә не ынталандыру дең гейі тө мен: ә леуметтік жә рдемақ ылар алу қ ұ қ ығ ын іске асыру кезінде салық аудармайтындардың алдында салық ты тө леп, азаматтық борышын атқ арып жү рген ең беккерлердің артық шылығ ының болмауы;

3) айқ ындық тың жеткіліксіздігі: дербес сә йкестендіру жү йесі немесе жә рдемақ ыларды алу мен бө лу процесін қ адағ алау ү шін дерекқ ордың қ алыптасу сатысында болуы.

Қ олданылып жү рген жү йені сақ тау қ ызмет ету параметрлерінің нашарлауына жә не ә леуметтік қ орғ ау міндеттерін шешу мү мкіндігінің тө мендеуіне апарып соғ ады.