Дәрістің тезисі. Иммундық жүйеге, организмді сыртқы ортадан түсетін немесе организмде пайда болатын генетикалық бөгде жасушалардан немесе

Иммундық жү йеге, организмді сыртқ ы ортадан тү сетін немесе организмде пайда болатын генетикалық бө где жасушалардан немесе заттектерден қ орғ айтын тіндер мен ағ залар жатады. Иммундық жү йенің ағ залары иммунокомпетентті жасушаларды, бірінші кезеке лимфоциттерді онымен қ атар плазмоциттерді ө ндіріп, оларды иммундық ү рдіске қ осады. Генетикалық бақ ылауды бірге қ ызмет атқ аратын Т- жә не В- лимфоциттер, макрофагтардың қ атысуымен іске асырады.

Иммундық жү йеге қ азіргі кө зқ арас бойынша лимфоидты қ атарғ а жататын жасушаларды ө ндіретін ағ залар жатады. Бұ л ағ залардың ұ лпасы лимфодты тіннен тү зілген, олардың қ ұ рамына ретикулярлық тіннің ілмектерінде орналасқ ан лимфоциттердің, плазмоциттердің, макрофагтардың жә не басқ а да жасушалардың морфологиялық -қ ызметтік кешені кіреді. Иммундық жү йенің орталық жә не шеткі ағ заларын ажыратады. Орталық ағ заларғ а жілік майы (жілік кемігі) мен тимус жатады. Жілік майында оның бастапқ ы жасушаларынан В-лимфоциттер (бурсатә уелді) тү зіледі.

Айырша безде, жілік майынан келіп тү скен бастапқ ы жасушалар Т-лимфоциттерге (тимустә уелді) айналады. Осы лимфоциттердің екі тү рі қ анғ а тү сіп иммундық жү йенің шеткі ағ заларына: таң дай, тіл, жұ тқ ыншақ, тү тік бадамшаларына; ас қ орыту, тыныс алу, несеп-жыныс жү йелері ағ заларының қ абырғ асында орналасқ ан жекеленген жә не шоғ ырланғ ан лимфа тү йіншелеріне; лимфа тү йіндеріне жә не кө кбауырғ а келіп, иммундық қ ызметін жү зеге асырады.

Лимфа жү йесі тамырлар жү йесінің бө лігі болып табылады жә не оның веналық бө лігінің қ ызметін толық тырады. Оның қ ұ рылысында венамен ұ қ састығ ы бар: қ ақ пақ тары, лимфаның тіндерден жү рекке ағ уы. Лимфа жү йесінің қ ұ рамына: тіндердегі лимфа капиллярлары, ағ за ішіндегі жә не ағ за сыртындағ ы лимфа тамырлары, лимфа тү йіндері жә не веналық бұ рышқ а (ішкі мойындырық мен бұ ғ анаасты веналарының ө зара қ осылатын жері) барып қ ұ ятын ірі лимфа тамырлары (сабаулар мен тү тіктер) кіреді. Лимфаның қ ұ рамы қ анның плазмасына ұ қ сас болады. Лимфамен бірге ағ залар жә не тіндерден, су мен онда еріген заттар жә не қ ан капиллярларына сің іріле алмайтын зат алмасуының қ алдық тары, табиғ и бө где заттар, ісік жасушалары, бактериялар, шаң -тозаң дар ерітінділері шығ арылады. Лимфа тамырларының ағ залардан шығ ып веналық бұ рышқ а баратын жолдарында лимфа тү йіндері орналасқ ан, олар иммундық жү йеге жатады: барьерлік-фильтрациялық қ ызмет атқ арады жә не лимфоциттер ө ндіреді.

Жануарлардың ө сімдіктерден негізгі айырмашылығ ы олардың қ оршағ ан ортағ а қ имылдау арқ ылы бейімделуі болып табылады. Дененің қ имылы тірек-қ имыл аппараты арқ ылы іске асады, ол ө з алдына ағ залардың ү ш жү йесінен тұ рады: 1) сү йектерден, 2) олардың қ осылыстарынан, жә не 3) бұ лшық еттерден жә не олардың қ осалқ ы тетіктерінен. Филогенез ү рдісі барысында сү йек қ осылыстарының 2 тү рі дамыды: алғ ашқ ысы – қ имылдары шектелген тұ тас қ осылыстар жә не кейінгісі – ү здікті қ осылыстар (буындар), оларда қ озғ алыс кө лемі ауқ ымды болып келеді. Бұ л қ осылыстардың аталғ ан екі тү рінің аралығ ында, қ осылыстардың ө тпелі тү рі – ү здіксіздерден ү здіктілерге жә не керісінше – жартылай буын, симфиз дамиды.

Ү здіксіз қ осылыстар: 1) фиброздық қ осылыстар, 2) синхондроздар жә не 3) синостоздар деп аталатын 3 топқ а бө лінеді.

Ә рбір буында: 1) буындық беттерді, 2) буындық қ апшық ты жә не 3) буындық қ уысты ажыратады.

Буындарда қ озғ алыс негізгі ү ш біліктердің (фронталдық, сагиталдық жә не вертикалдық) айналасында іске асады. Буынның жіктелуі: 1) буын беттерінің санына байланысты; 2) буын беттерінің пішініне байланысты жә не 3) қ ызметтеріне байланысты жү ргізіледі.

Кө лденең жолақ ты бұ лшық еттер тірек-қ имыл аппаратының белсенді бө лігі болып табылады, олар сү йектерге бекіп, оларды қ озғ алысқ а келтіреді, денедегі қ уыстардың қ абырғ аларын қ ұ растыруғ а қ атынасады, кейбір ішкі ағ залардың қ ұ рамына кіреді (жұ тқ ыншақ, ө ң ештің жоғ арғ ы бө лігі, кө мей), кө здің қ осалқ ы ағ заларының қ ұ рамына кіреді (кө з алмасының сыртқ ы бұ лшық еттері), дабыл қ уысындағ ы есту сү йекшелеріне ә сер етеді.

Бұ лшық етті талшық тар бұ лшық еттің ортаң ғ ы бө лігі – қ арыншаны, venter, тү зеді. Оның екі жағ ында сің ірлер орналасқ ан. Бұ лшық еттердің біртұ тас жіктеуі жоқ. Бұ лшық еттерді адам денесінде орналасуына байланысты, пішіні бойынша бұ лшық ет талшық тарының бағ ытталуы бойынша, қ ызметтері бойынша, буындарғ а қ атынасы бойынша, кө лемі байланысты жіктейді.Бұ лшық еттер жиырылғ ан кезде ө здерінің қ ызметін қ осалқ ы аппараттың қ атысуы арқ ылы іске асырады. Оларғ а шандырлар, сің ірлердің қ ынаптары, синовиалдық қ аптар жә не бұ лшық еттік шығ ыршық тар жатады.

Ә дебиеттер:

1. А.Р.Рақ ышев. Адам анатомиясы-I, II том, 2004.

2. А.Р.Рақ ышев. Адам анатомиясының атласы- I, II том, Алматы: Кітап; 2006.

3. Жұ мабаев У., Ә убә кіров Ә.Б., Досаев Т.М. ж.т.б. Адам анатомиясы атлас. I, II, III, IV том Астана: Фолиант, 2005.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Тыныс алук ағ заларының қ ұ рылысының негізгі жоспарын сипаттаң ыз?

2. Мұ рынның қ ұ рылысы мен бө лімдерін сипаттаң ыз?

3. Кө мейдің орналасуы мен қ ұ рылысын сипаттаң ыз?

4. Кең ірдектің орналасуы мен қ ұ рылысын сипаттаң ыз?

5. Ацинус дегеніміз не?

6. Ө кпенің қ ұ рылысын сипаттаң ыз?

7. Ө кпенің шекараларын атаң ыз?

8. Аралық дегеніміз не?

9. Плевралық синустарды атаң ыз?

10. Плевралық қ уыс дегеніміз не?

11. Иммундық жү йе ағ заларының жіктелуін айтың ыз?

12. Сү йек майының қ ұ рылыс ерекшелігі қ андай?

13. Иммунитеттегі Т- жә не В- лимфициттердің қ ызметі?

14. Айырша без, оның адам организміндегі маң ызы мен қ ұ рылыс ерекшелігі туралы айтың ыз?

15. Кө кбауырдың адам организміндегі маң ызы мен қ ұ рылыс ерекшелігі?

Кредит