Дәрістің тезисі. Несеп ағзалары жұп безді ағза – бүйректерден және несепті жинап, шығаратын ағзалар – несепағар

Несеп ағ залары жұ п безді ағ за – бү йректерден жә не несепті жинап, шығ аратын ағ залар – несепағ ар, насепқ уық, несеп шығ аратын ө зектен тұ рады.

Бү йрек – несеп тү зетін, іш қ уысының артқ ы қ абырғ асында орналасқ ан, ұ лпалық (паренхималық), экскреттік ағ за.

Бү йрек келесі қ абық тармен қ апталғ ан: талшық ты (фиброзды) қ апшық, майлы қ апшық жә не бү йрек шандыры.

Бү йректі ө з орнында ұ стап тұ ратын бекіткіш аппаратына келесі қ ұ рылымдар жатады:

- бү йрек орны (m.psoas major, m. guadratus lumborum, m. transversus abdominis жә не кө кет);

- іштің ішкі қ ысымы;

- бү йрек қ апшық тары;

- бү йрек аяқ шасы (тамырлары);

Бұ л бекіткіш аппарат ә лсіз болғ анда бү йректің тө мен тү суі («кезбе бү йрек») мү мкін.

Бү йректің морфологиялық -қ ызметтік бірлігі – нефрон болып табылады.

Несептің бү йрек паренхимасынан бү йрек тостағ аншаларына ө туін реттейтін, несептің тостағ аншалардан несеп ө зекшелеріне кері ө туіне кедергі жасайтын – бү йректің форникалды аппараты. Форникалды аппарат дегеніміз - бү йрек бү ртігінің негізін қ оршап тұ рғ ан кіші тостағ аншаның проксималді бө лігі (кү мбез). Кү мбез қ абырғ асында m.sphincter fornicis, m. levator fornicis, m. spiralis calycis, m. longitudinalis calycis, нервтер мен қ ан жә не лимфа тамырлары орналасқ ан. М. levator fornicis пен m. longitudinalis calycis кү мбез қ уысын кең ейтіп (диастола), несеп жиналуына жағ дай тудырса, m.sphincter fornicis пен m. spiralis calycis тарылтып (систола), оны несептен босатады.

Бү йрек тостағ аншалары, тү бек, несепағ ар бү йректің экскреттік бө лігін қ ұ райды.

Экскреттік тармақ тардың ү ш тү рі кездеседі (М.Г.Привес):

1. Ұ рық тық (эмбриондық) тү рі– тү бек тікелей кішкене тостағ аншаларғ а қ ұ яды; ү лкен тостағ аншалар болмайды;

2. Феталдық тү рі – ү лкен жә не кішкене тостағ аншалар тікелей несепағ арғ а ашылады; тү бек болмайды;

3. Жетілген тү рі. Бұ л тү рінде экскреттік тармақ тардың барлық 4 компоненті де болады; кішкене, ү лкен тостағ аншалар, тү бек, несепағ ар.

Бү йректің сегменттік қ ұ рылысы. Бү йректе 4 тү тікті жү йе бар: артерия, вена, лимфа тамырлары, бү йрек ө зекшелері. Осығ ан байланысты хирургиялық мақ сатта бү йректе 5 сегментті ажыратады: жоғ арғ ы, алдың ғ ы жоғ арғ ы, алдың ғ ы тө менгі, тө менгі, артқ ы сегменттер.

Несепағ ар – тү бек пен несепқ уық ты жалғ астырып тұ ратын тү тікті ағ за.

Несепқ уық – сыйымдылығ ы 500-700 мл болатын несеп жиналатын қ уысты ағ за.

Ә йелдің несеп шығ аратын ө зегі – несепқ уық тан басталып, қ асағ а симфизінің тө менгі жағ ынан сыртқ а ашылатын тү тікті ағ за.

Еркектің несеп шығ арғ ыш ө зегі – несепқ уық тан жыныс мү шесі басындағ ы сыртқ ы тесікке дейін созылатын несеп жә не шә ует ө тетін тү тікті ағ за.

Дамуы: несеп-жыныс ағ заларының дамуы бір-бірімен тығ ыз байланысты.

Несеп-жыныс ағ заларының дамуына қ атысатын бірнеше морфологиялық қ ұ рылымдар бар: бү йрекалды, біріншілік бү йрек, парамезонефральдық тү тік. Несеп ағ заларының ақ ырғ ы тү зілуі: біріншілік бү йректердің орнына тұ рақ ты бү йрек, метанефрос тү зіледі.

Даму ақ аулары: тамырлардың кү мбез қ абырғ асына жақ ын орналасуынан, бұ л жерде оң ай қ ан кетіп, қ ан несепке араласады (пиеловеналық рефлюкс), бұ л инфекцияның ө туіне жағ дай жасайды.

Еркек жыныс ағ залары ішкі жә не сыртқ ы болып бө лінеді.

1. Сыртқ ы жыныс ағ заларына жыныс мү шесі, ұ ма жатады.

2. Ал ішкі жыныс ағ заларына атабез, атабез қ осалқ ысы, шә ует шығ аратын тү тік, шә ует қ уық шасы, шә ует шылбыры, қ уық асты безі жатады.

Ә йел жыныс ағ залары да ө з кезегінде екіге бө лінеді.

1. Сыртқ ы жыныс ағ залары: ә йелдің жыныстық аймағ ы, деліткі;

2. Ішкі жыныс ағ залары: анабездер, жатыр, жатыр тү тіктері, қ ынап, анабез қ осалқ ылары;

Сыртқ ы жыныс ағ заларының дамуы. Жыныс ағ заларының ақ ырғ ы дамуы клоака тұ сындағ ы ө згеріспен байланысты. Клоака жарғ ағ ы оны екіге бө леді: алдың ғ ы, несеп-тікішектік қ ойнау жә не артқ ы, тікішектік қ ойнау. Жыныс саң ылауының алдың ғ ы жағ ында жыныс тө мпешігі, жыныс қ атпарлары, жыныс буылтығ ы орналасқ ан.

Ә йел организмінде жыныс тө мпешігінен деліткі дамиды, ал еркектерде жыныс тө мпешігі ө те қ атты дамып еркектің жыныс мү шесіне айналады. Жыныс қ атпарлары ә йелдерде жыныс ернеуіне айналады. Еркектерде жыныс буылтық тарынан ұ ма дамыса, ә йелдерде ү лкен жыныс ернеулері дамиды.

Ішкі жыныс ағ заларының дамуы. Жыныс бездері ұ рық та ІҮ аптада эпителии бастамасынан дамиды. Ү -ші аптада несеп-жыныс қ атпарларын қ ұ райтын Вольф жә не Мюллер тү тіктері дамиды. Ү ІІ-ші аптада аталық, аналық бездер жә не басқ а да жыныс ағ залары дами бастайды.

Ә дебиеттер:

1. А.Р.Рақ ышев. Адам анатомиясы-I, II том, 2004.

2. А.Р.Рақ ышев. Адам анатомиясының атласы- I, II том, Алматы: Кітап; 2006.

3. Жұ мабаев У., Ә убә кіров Ә.Б., Досаев Т.М. ж.т.б. Адам анатомиясы атлас. I, II, III, IV том Астана: Фолиант, 2005.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Бү йрек даму барысында қ андай кезең дерден ө теді?

2. Бү йректің морфологиялық - қ ұ рылымдық бірлігі не?

3. Бү йректің даму барысындағ ы аномалиялар?

4. Жыныс ағ залары қ алай бө лінеді?

5. Жыныс ағ заларында болатын аномалиялар?

6. Жалғ ан жә не шынайы гермофродитизмді қ алай тү сінесіз?