Морган-Эфрусси заңы. Тұқымқуалаушылықтың хромосомдық теориясын түсіндіріңіз

Тұ қ ым қ уалаушылық тың негізі болып есептелетін гендердің хромосомаларда топтасуы, ал гендер болса, ө з кезегінде нуклеотидтік тириплеттерге ыдырайтын организм белоктардың соң ғ ы информатид ретінде қ олданылуы жә не жекелеген рефлекстердің нерв қ ызметімен байланыстылығ ы, осының бә рі биологиялық ақ параттардың дискреттілігін (ү здіксіз) кө рсетеді. Нақ ты экспрессия жағ дайындағ ы биологиялық ақ параттардың дискреттілігі мен ү здіксіздігі даму процесінің ақ параттық детерминациясы мен организмнің қ ызметінде бір мезгілде кө рініс табады. Бұ л процестің жеке жақ тарын гендік, геномдық жә не геномү стілік (эпигенетикалық) детерминация қ ұ райды. Организмнің кез келген себепке байланысты туындайтын белгілері осы жақ тардың байланыстылығ ымен анық талады, бұ л биологиялық ақ параттардың дискреттілігі мен ү здіксіздігінің бірлігі ретінде кө рінеді.Бейімдеушілік дискреттілік қ асиеттерінің айтылуы– тұ қ ым қ уалаушылық тың хромосомдық теориясының жасалуы мен ДНК табиғ атының анық талуы нә тижесінде мү мкін болады. Бұ л табиғ аттағ ы ірі кезең дерге Томас Ханта Морган (1866-1945) мен оның мектебінің зерттеулері жатады. Басқ а жағ ынан алып қ арағ анда организмнің белгілері бойынша ген ә серінің биохимиялық табиғ атын зерттеу –генетиканың биологиялық дамуыменбайланыстылығ ын анық таудың алғ ы шарты болады, ө йткені онсыз биологиялық ақ параттардың ү здіксіздігінің мә нін ашу мү мкін емес еді. Биохимиялық процестердің генетика тарихынан бақ ыланатындығ ын алғ аш зерттегендердің бірі Борис Эфрусси болды. Оның жұ мыстары белгілі бір заттар тү зілуінің бақ ылану процесі геннің морфологиялық белгілерімен тығ ыз байланысты болатындығ ын кө рсетті. Дискреттік заң мен биологиялық ақ параттардың ү здіксіздігі немесе Морган-Эфрусси заң ы зерттеудің осы екі бағ ытын анық тайды. Бұ л бағ ыттар биологиялық ақ параттардың молекулалық клеткалық жә не организм дең гейіндегі ү зіліссіздік пен дискреттіліктігінен туатын қ азіргі генетика мен жеке-дара даму биологиясын қ алыптастырады. Генетикалық ақ параттардың дискреттілігі жекеленген гендер ә рекетінің кө рінісін реттеуде ұ рпақ тар ажырауындағ ы бастапқ ы формалардың альтернативтік белгілерінің комбинациясынан байқ алады. Дегенмен генетиканың даму барысында бір ген бірқ атар белгілерді анық тап алатындығ ы, ал ө з кезегінде бір белгіні анық тауғ а бірнеше гендер қ атысатындығ ы белгілі болды. Бұ л гендік детерминация концепциясын толық тыруғ а бағ ытталғ ан генетикалық ақ параттардың ү зіліссіздігінің қ асиетінің мә нін кө рсететін біртіндеп геномдық детерминацияның алғ ы шарты болды. Егер жекеленген ген гү лдің тү сін анық тайтын болса, онда осы гендік детерминациясын іске асыру ү шін аз дегенде кө рсетілген гү л ө сімдік онтогенезінің процесінде қ алыптасатындығ ын ұ мытпау керек. Мұ ның ө зі кө птеген гендер ә рекетінің геномдық жә не сол сияқ ты экологиялық ақ параттар онтогенезіне сырттан енетін геномү стілік детерминациялық кө рініс. Геномдық детерминация идеясы тә уелсіз белгілердің мозайкалық қ осындысынан тұ ратын организм туралы қ арапайым ұ ғ ымғ а қ арсы қ азіргі генетиканың маң ызды принциптері болып саналады. Кейбір генетикада қ алыптасқ ан дә стү рлі кө зқ арастар геномү стілік (эпигенетикалық) немесе фенотиптік детерминациясы геном мен геннен бө ліп қ арайды. Мұ ндай бө ліп қ араушылық дұ рыс емес. Ө йткені, генетикалық ақ параттар организмге оның жеке-дара дамуы барысында тү сетін экологиялық ақ параттармен қ атар жү зеге асырылады. Детерминация фактілерін зерттеу жұ мыстарымен байланысты генотип пен фенотип ұ ғ ымдарын жеке-дара қ арау кезінде кө птеген биологтар организм дамуын абсолюттендіріп жібермеу керектігі жө нінде қ орытындығ а келеді. Теориялық биология заң дарының арасындағ ы басқ а да ө зара байланыстылық тан басқ а Морган-Эфрусси заң ының Дриш заң ымен жартылай сабақ тастығ ын атап ө ткен жө н, ө йткені биологиялық ақ параттардың ү здіксіздігі организмнің біртұ тастығ ынан кө рініс табады. Биологиялық ақ параттар дискреттілігіне келсек, оның қ асиеті эволюция заң ынан басқ а, гендер мен басқ а да ақ параттар кодталғ ан қ ұ рылымдық элементтерге ажырағ ан биохимиялық заң дармен ұ штасып жатады. Сонымен, Морган-Эфрусси заң ы жай ғ ана эмпиризмдік қ орытындылау ғ ана емес, қ андай да бір себептермен теориялық биология заң дарының логикалық салдары да болып табылады.

31..Биологиядағ ы белгісіздіктің салдары дегенді қ алай тү сіндіресіз? Мысал келтірің ізЕң бірінші белгісіздік деген сө здің мә нін тү сіндірер болсақ, белгісіздік бұ л қ андай да бір процесстен кейін болатын салдарлардың қ андай болатынын білмеуіміз десек болады. Белгісіздік бұ биологиялық эволюциядағ ы басты проблемалардың бірі. Биологиядағ ы белгісіздік салдарына мысал келтірер болсақ, қ андайда бір ағ заның тіршілік барысында немесе кө бею барысында оның клеткаларына химиялық байланыстар тү рінде немесе иондаушы саулелер тү рінде клеткасына мутантты заттардың кіруінен немесе т.б жағ дайлар салдарынан шақ ырылғ ан мутациянын айтсақ болады. Бұ ндай жағ дайда сол ағ заның қ алыпты генетикалық материалы бұ зылады, яғ ни бұ ган дейінгі дұ рыс жү ріа жатқ ан процесс реті бұ зылады жә не бұ л оның еркінен тыс журді. Бұ нымен айтайын дегенім қ андайда бір ағ за болсын немес жү ріп жатқ ан процесс болсын оның ертең гі даму барысында не болатыны белісіз болады. Кейде бұ лар қ алыпты жү реді ал кейде осындай сыртқ ы факторлар асерінен бұ зылысқ а тү седі.