Прычыны схільнасці мовы да альтэрнатыўных пазначэнняў, моўныя рэсурсы і маўленчыя рэалізацыі лексічнай аманіміі. Тыпы амонімаў.

Хм, не совсем поняла этот вопрос… вернее, первую его часть. Может, это подойдёт…

Аманімія – супадзенне розных моўных адзінак, значэнні якіх не звязаны адно з адным. Амонімы – словы, якія маюць рознае лексічнае значэнне, але супадаюць у напісанні або гучанні.

Амонімы, якія ўжываюцца ў сучаснай беларускай мове, утварыліся ў выніку:

Страты сэнсавай сувязі паміж асобнымі значэннямі мнагазначных слоў: такт (музыкальная адзінка) – такт (пачуццё меры), сказ (від апавядання) – сказ (сінтаксічная адзінка).

Пераходу слоў з адной часціны мовы ў другую: дзяжурны па школе (назоўнік) – дзяжурны вучань (прыметнік), елі марожанае (назоўнік) – марожанае мяса (прыметнік).

Гукавога супадзення розных слоў:

· спрадвечна беларускіх і запазычаных: бор¹ “хваёвы лес”, бор² “хімічны элемент” з лац. borax, бор³ “стальны свердзел для зубалячэбных аперацый” з ням. Bohrer.

· Запазычаных з розных моў: акцыя¹ “дзеянне, накіраванае на дасягненне мэты” з лац. actio, акцыя² “каштоўная папера” з франц. action.

· Запазычаных з адной і той жа мовы: крона¹ “вянец, карона; вяршыня” з ням. Krone, крона² “грашовая адзінка Чэхіі, Швецыі, Нарвегіі” з ням. Krone.

Аманімія – пашыраная і заканамерная моўная з’ява. Гукавое супадзенне розных слоў – натуральны працэс, які тлумачыцца тым, што гукаў у мове параўнальна нямнога, а слоў вялікая колькасць. Моваведы па-рознаму ацэньваюць аманімію. Існуе погляд на амонімы як на непажаданыя, непатрэбныя словы, якія ўскладняюць разуменне сказанага, прыводзяць да блытаніны. Таму амонімы часам лічаць “хворымі словамі”, а саму аманімію адмоўнай з’явай. У сапраўднасці ж значэнні амонімаў і мнагазначных слоў, як і кожнага іншага слова, выяўляюцца ў кантэксце, дзе слоўнае акружэнне дапамагае зразумець семантыку слова і не перашкаждае дакладнаму разуменню думак у працэсе моўных зносін.

Амонімы выкарыстоўваюцца як выразны стылістычны сродак для стварэння яркіх вобразаў, дасціпных жартаў, каламбураў, а таксама гумарытычных і сатырычных твораў.

Амонімы бываюць унутрымоўнымі і міжмоўнымі.

Унутрымоўныя:

Ø Лексічныя амонімы (амалексы) належаць да адной і той жа часціны мовы і супадаюць паводле гучання і напісання ва ўсіх уласцівых ім граматычных формах або толькі ў асобных, і ў сувязі з гэтымі асаблівасцямі маюць дзве разнавіднасці. Поўныя лексічныя амонімы супадаюць ва ўсіх граматычных формах (арфа ¹ “струнны музычны інструмент”, арфа ² “сельскагаспадарчая машына для ачысткі зерня”). Няпоўныя амонімы супадаюць толькі ў некаторых граматычных формах: пара ¹ “два аднолькавыя прадметы або дзве асобы супрацьлеглага полу”, пара ² “вада ў газападобным стане” (няма множнага ліку)

Ø Марфалагічныя амонімы (амаформы) маюць аднолькавае гучанне і напісанне ў адной або некалькіх формах той самай або розных часцін мовы.

Вечарам – прыслоўе

Вечарам – назоўнік адзіночнага ліку, мужчынскі род, творны склон.

Ø Фанетычныя амонімы (амафоны) – словы, якія аднолькава гучаць, але па-рознаму пішуцца.

Грыб – грып, код – кот, род – рот.

Ø Графічныя амонімы (амографы) – розныя паводле значэння словы, якія аднолькава пішуцца, але маюць розны націск і не супадаюць у вымаўленні.

мУка – мукА, кАса – касА, Атлас – атлАс.

Міжмоўныя амонімы аднолькава гучаць у розных мовах, але маюць рознае лексічнае значэнне.

Качка (рус.) – гайданка падчас руху судна, вагона.

Качка (бел.) – вадаплаўчая птушка.

Слоўнік амонімаў – В. Д. Старычонак.