Лекция 3

Балаларда қ арапайым математикалық тү сініктерді қ алыптастыру ә дістемесінің тарихы. Ә дістеменің дамуындағ ы ең алғ ашқ ы бастамалар (ХVІІ-ХІХ ғ ғ.)

Мақ саты: Студенттерге қ арпайым математикалық тү сініктерді қ алыптастыру ә дістемесінің тарихы туралы тү сінік беру. Ә дістеменің дамуындағ ы ең алғ ашқ ы бастамалар туралы ұ ғ ымдарын қ алыптастыру.

Лекцияғ а керекті қ ұ ралдар: О қ улық тар, оқ у-ә дістемелік қ ұ ралдары

Студенттерді ойландыратын сұ рақ тар:

Қ арапайым математикалық тү сініктерді қ алыптастыру ә дістемесінің тарихы туралы қ андай басты мә селені айта аласыздар? И.Г.Песталлоцидің негізгі идеялары қ андай? Басты ой-пікірлер туралы қ андай тұ жырым жасай аласыздар?

Лекцияның жоспары:

1. Қ арапайым математикалық тү сініктерді қ алыптастыру ә дістемесінің тарихына қ ысқ аша шолу жасау.

2. Я.А.Коменский, И.Г.Песталоццидің негізгі ой-пікірлері.

3. Халық педагогикасы элементтері.

Лекцияның барысы:

Қ арапайым математикалық тү сініктерді қ алыптастыру ә дістемесі ө з дамуына ұ зақ шың далу жолынан ө тті деп айтуғ а болады. Оның қ айнар кө зі халық ауыз ә дебиеті болып табылады. Кө птеген сан алуан санамақ, жаң ылтпаш, жұ мбақ тар, мақ ал-мә телдер, нақ ыл сө здер балалардың санау дағ дысына, есептеу ә рекетіне деген қ ызығ ушылық тарын оятты, балада сан туралы алғ ашқ ы ұ ғ ымдар қ алыптаса бастады. Жаттығ улар арқ ылы баланы санауғ а ү йрету туралы алғ ашқ ы ой-пікілерді тұ ң ғ ыш баспагер Иван Федоров айтып, ол ө зінің Ресейдің алғ ашқ ы баспадан шық қ ан оқ улығ ы «Ә ліппеде» (1574) айтты.

XVII-XIX ғ асырларда балаларды арифметикағ а ү йрету ә дістемесінің мазмұ ны мен барысы туралы мә селелер Я.А.Коменский, И.Г.Песталоцци К.Д.Ушинский, Л.Н.Толстой т.б. ой-пікірлерінде айтыла бастады.

Ол дә уір педагогтары балалардың қ арапайым математикалық тү сініктерді қ алыптастыру тек жү йелі оқ ыту ә рекетінде ғ ана жү зеге асырылады депой-пікірлерін ортағ а салды. Отбасы жағ дайында да алғ ашқ ы математикалық ұ ғ ымдарын қ алыптастыру мә селелері қ олғ а алына бастады.

Ол дә уір педагогтары тек жү йелі оқ ыту негізінде ғ ана математикалық ұ ғ ымдарды мең герту мү мкіндіктері туралы баса айтты. Чех педагогы Я.А.Коменский (1952-1670) «Аналар мектебі» (1632) ұ йымдастыру барысында арифетика бағ дарламасына жә не геометрия негіздеріне алғ ашқ ы екі ондық кө лемінде сандарды мең герту (4-6 жастағ ылар) ү шін, сандарды ажырату, заттардың ә ркелкі жиындарын салыстыру, геометриялық фигураларды салыстыру, аз жә не кө п ұ ғ ымдарын табы, ө лшеудің жалпығ а ортақ ө лшемдерін оқ ып ү йрену (адым, пұ т, фент).

И.Г.Песталоцци (1746-1827), ұ лы швейуар педагог-демократ жә не бастауыш мектепте оқ ытудың негізін салушы, ол ө з заманындағ ы оқ ыту мазмұ ны туралы олардың мазмұ ндарының ө те шағ ын кө лемде жеткіліксіз дә режеде екендігін баса атап кө рсетті. Ол ұ сынғ ан қ арпайым математикалық тү сініктерді қ алыптастыру ә дістемесі жең ілден ауырғ а, қ арапайымнан кү рделіге қ арай ауысу мә селелерін қ арастырды. И.Г.Песталоццидің идеяларыкейін орта мектептерде математиканы оқ ытудың негізгі формаларына бастау бола алды. Ұ лы орыс педагог-демократ, Ресейден ғ ылыми педагогиканың негізін салушы К.Д.Ушинский (1824-1871) де мектепке дейінгі арифметиканы ү йрету мә селелері туралы нақ ты ұ сыныстар айтты. Ол балаларғ а нақ ты заттар мен жиындарды санату, азайту, қ осу амалдарын, он санының бірліктер қ ұ рамын тү сіндіру туралы айтты.

Ұ лы орыс ойшылы Л.Н.Толстой 1872 ж. «Ә ліппе» атты оқ улық жазып, оның бір бө лімін «сан жә не есептер» деп атады. Қ олданыстағ ы оқ ыту ә дістерін сынғ а ала отырып, Л.Н.Толстой балаларғ а ондық қ атарын алғ а жә не артқ а қ арай санату туралы, кейін 100 кө лемінде санату туралы, балалардың іс-тә жірибесін қ олдану, ойын барысында ә дістерін санату туралы айтты.

Балаларда сан, форма туралы ұ ғ ымдарын қ алыптастыру туралы неміс педагогы Ф.Фребель ө зінің сенсорлық тә рбие жү йесі туралы бө лімдерінде (1781-1852) жә не италья педагогы М.Монтессори (1870-1952) ө з ой-пікірлерінде баяндады.

Сенсорлық тә рбиенің қ алыптасқ ан жү йесінде арнаулы тү рде балаларды геометриялық пішіндермен, кө лем, санаумен таныстыру мә селелері қ арастырылғ ан.

Ф.Фребель «Дары» деп аталатын сан, форма, кө лем, кең істік қ атынастарды біріктіре отырып, жү зеге асыруғ а болатын кө рнекілік ойлап тапты. М.Монтессори ө зіндік тә рбие жә не Ө зін-ө зі тә рбиелеу идеяларын басшылық қ а ала отырып сан, пішін, кө лем ұ ғ ымдарын талдау, сонымен қ атар жазбаша жә не ауызша нө мірлеуге ү йрету қ ажет деп санады. Ол ү шін тү рлі моншақ тізбесін, тең гелерді т.б. қ олданды.

Алдың ғ ы қ атарлы ө ткен дә уірдегі орыс жә не шетел педагогтары мектепке дейінгі балаларды даярлаудағ ы қ арапайым математикалық тү сініктерді қ алыптастырудың маң ызын айтты. Ол уақ ытта математиканы ү йретудің бірізді ә дістемесі ә лі болғ ан жоқ. Басты екі бағ ыт – яғ ни – санды ү йрету ә дістемесі монографиялық, ә рекетті ү йрету ә дістемесі, санау арасында қ ызу тартыс болып жатты.