ЖАҢА ТУЫЛҒАН БАЛАЛАРДЫ ТАМАҚТАНДЫРУ.

Шынайы тамақ тандыру – ең болмағ анда 1 жыл ана сү тімен тамақ тандыру. Сү т безінің дайындалу ү рдісі гипофиздің алдың ғ ы бө лігінен жә не плацентарлы лактоген гормондарының ә серінен сү т безі алвеоласының ө суі мен дамуынан. жү ктілік кезінен басталады. Туылғ аннан кейін сү ттің бө ліну ү рдісін сү т бө лінуін қ амтамасыз ететін пролактин жә не миоэпителиальды жасушаларды жиырылтатын, сү ттің сү т жолымен емізікке дейін келуін қ амтамасыздандыратын окситоцин гормондары бақ ылап отырады. Бұ дан басқ а окситоцин жатыр миометриінің жиырылуы ү рдісін жә не туғ аннан кейінгі кезең дегі инволюцияны қ амтамасыз етеді. Ана сү тінің басқ а сү ттің тү рлеріне қ арағ анда артық шылығ ы кө п.Ана сү ті баланың асқ орыту жолдарында тағ амның жақ сы қ орытылуына ә сер ететін ақ уыз, кө мірсулар, тұ здар жә не дә румендердің ара қ атынасы керекті мө лшерде дұ рыс сақ талғ ан.Ана сү тіндегі белок сиыр сү тіндегі белоктан қ арағ анда аз болғ анымен, барлық алмастырылмайтын аминқ ышқ ылдары толық жә не негізінен альбумин кө п. Ол ақ уыздар ұ сақ дисперсті болғ андық тан жең іл қ орытылады жә не кө п асқ орыту сө лдерін қ ажет етпейді. Сонымен бірге, сиыр сү тінің ақ уызы - казеин ірі дисперсті болып табылады жә не асқ азанда жалпақ қ абыршақ тү зіп асқ азанның шырышты қ абатын тітіркендіреді. Сондай-ақ, казеин жоғ ары антигенді болып табылады, ал ана сү тінің антигендік қ ұ рамы жоқ.

Майдың ана сү тімен сиыр сү тіндегі мө лшері бірдей, бірақ қ ұ рамдарымен ерекшеленеді. Ана сү тінде 9-12%(линольді, линоленді, арахидонды қ ышқ ылдар)алмастырылмайтын қ анық тырылмағ ан қ ышқ ылдар кө п, ал сиыр сү тінде ол 1-3%. Майдың сің ірілуін қ амтамасыз ететін фосфолипидтің кө п мө лшерде болуы ана сү тін бағ аландыра тү седі.

Айта кететін бір жайт, ана сү тіндегі майдың сің ірілуін қ амтамасыз ететін липаза, сиыр сү тіндегі липазадан қ арағ анда активті.

Ана сү тіндегі кө мірсу сиыр сү тіндегі кө мірсудан қ арағ анда кө п мө лшерде жә не оның негізгісі лактаза. Ол В тобының витаминінің синтезін стимуляциялайды жә не бифидобактерияның ө суін стимульдейтін олигоаминосахара ана сү тінің қ ұ рамына кіреді. Ана сү тінің бифидогенділігі сиыр сү тінен қ арағ анда 40 есе жоғ ары. Сиыр сү тінде қ ант β -лактоза тү рінде сақ талғ ан.

Ана сү тінде минеральды заттар тө мен, бірақ қ ұ рамы сапалы. Сиыр сү тінен қ арағ анда ана сү тінде Са 4 есе, ал Р 2 есе тө мен(2: 1 арақ атынасында). Са-дің сің ірілу коэффициенті ана сү тінде 60% ал, сиыр сү тінде небә рі 20%-ды қ ұ райды.

Емізуге дейінгі тамақ тандыру ана сү тінің орынбасушы болып табылады. Ол бейімделген жә не бейімделмеген болады.

Бейімделген тү рі кө бінесе сиыр сү тінің негізінде жасалады.Оны фабрикалық жолмен ө ң деп, қ ұ рамы жағ ынан ана сү тіне ұ қ састырып шығ арады.Мысалы: (Малютка, малыш, Семилак, Нутрилон, Виталон)

Бейімделмеген тү рі бө лінеді: тә тті (сиыр сү ті жә не қ осындылары А, В, С) жә не қ ышқ ыл сү тті (айран жә не қ осындылары А, В, С).

Сонымен қ атар емдік сү тті емес қ оспалар бар- соя сү ті, миндальді сү т, ашытқ ы сү ті.

Аралас тамақ тандырудың ережесі:

1.Қ осымша тамақ ты ана сү тінен кейін береді.

2.Тамақ ты қ асық пен немесе бірнеше кішкене тесіктері бар емізікпен берген дұ рыс.

3.Аралас тамақ тандыруда табиғ и тамақ тандыруғ а қ арағ анда қ осымша тамақ 2-3 апта ерте басталады.

Жаң а туғ ан нә рестенің анатомиялық -физиологиялық ерекшеліктері.

Жаң а туылғ ан нә рестені туылғ аннан кейін перзентхананың балалар бө лмесінде нә рестенің жағ дайы мен патологияны анық тау ү шін қ арайды.Бө лмедегі температура 24-26 С, баланы орайтын стө л тегіс, баланың денесі қ ұ рғ ақ болу керек.Жаң а туғ ан нә рестені қ арап тексеру температурасы 22 С-тан тө мен емес орайтын стө л немесе кувезде жү ргізеді.Нә рестені тексеру шыдамдылық, жұ мсақ тық, мұ қ ияттылық ты қ ажет етеді.Дені сау жетіліп туылғ ан нә рестеге байсалды бет келбеті тә н.Қ арап тексеру жиі қ атты эмоционалды жылаумен басталуы мү мкін.Дені сау баланың жылағ анының ұ зақ тығ ы тітіркендіргіш ә серіне адекватты байланысты (қ арны ашу, жанасу жә не ауру сезімі), тітіркендіргішті жойғ анда жылауы басылады. Ауру баланың жылауы кү шпен де ұ зақ тық пен де бағ аланады.

Шала туылғ ан баланың ә лсіз айқ айы немесе болмауы неонатологтың ү рейін тудырмайды.Афониялық айқ ай реанимациялық шаралар (трахеяның жарақ аты) немесе ОЖЖ бұ зылысынан болуы мү мкін.Жаң а туылғ ан балалардың айқ айының ерекшеліктері зат алмасу бұ зылыстары мен кейбір тұ қ ымқ уалаушылық аурулар диагностикасын анық тайды.(Даун синдромында, мысық айқ айы).

Нә рестенің қ озғ алысы координатты емес сипатта.Бү гу бұ лшық етінің физиологиялық тонусының жоғ арылауы тә н.Баланың қ алпы соғ ан байланысты(флексия, эмбрионалды поза),: басы кеудеге жақ ын, қ олы шынтақ буынында бү гіліп, кеуденің бү йір бетіне жақ ын, саусақ тары жұ дырық қ а жұ мылғ ан, аяқ тары тізе жә не жамбас- сан буынында бү гілген, баланы қ ырына жатқ ызғ анда кейде басы артқ а шалқ аяды.

Тізе-тобық жә не жақ буынындағ ы тремор дені сау балағ а тә н.

Дені сау нә рестенің беті мен қ алпы босану кезіндегі ұ рық тың жағ дайына байланысты. Егер баспен келсе, беті ісің кі, кө лемді петехиялар, басы артқ а шалқ айғ ан болуы мү мкін.Жамбаспен туылса, аяқ тары жамбас-сан буынында кенет бү гілген, тізе буынында жазылғ ан болады.

Қ алыпты жағ дайда дені сау жаң а туылғ ан нә рестелерде негізгі келесі рефлекстер болады:

Ходотковый рефлекс. Нә рестенің ерніне қ ол тигізгенде ауыздың дө ң гелек бұ лшық еттері жиырылады да, ерні шү йірленеді.

Сору рефлексі. Егер баланың аузына емізікті салса, ол белсенді тү рде емеді. 1 жастың аяғ ына дейін жоғ алады.

Орбикулопальнебральды рефлекс. Орбитаның доғ асын қ олмен ұ стағ анда кө зін жұ мады. 6 айдың соң ына қ арай жоғ алады.

Бабкин рефлексі (алақ ан- ауыз). Баланың алақ анын тенорғ а жақ ын ү лкен саусақ пен басқ анда, жауап ретінде ауызын ашып, басын бұ рады. 3 айғ а қ арай жоғ алады.

Ұ стау рефлексі. Бала алақ анын ұ стағ анда саусақ тарын жұ мады. Кейде баланы сол кү йінде кө теруге болады. (Робинсон рефлексі). Бұ ндай рефлексті аяқ қ а да жасауғ а болады, табанның негізін басса, башпайдың табандық бү гілуін шақ ырады. 2-4 ай соң ына қ арай жоғ алады.

Моро рефлексі. Қ атты дыбысқ а жауап ретінде алдымен қ олын екі жақ қ а жайып, саусақ тарын жазады. Содан кейін қ олын бастапқ ы қ алпына келтіреді. 4 айғ а дейін сақ талады.

Бабинский рефлексі. Егер табанның сыртқ ы шетін штрихті тітіркендірсе, ү лкен башпайдың жазылуымен басқ а башпайдың бү гілуі болады. Екі жасқ а дейін сақ талады.

Керниг рефлексі. Арқ асына жатқ ызып аяғ ын жамбас- сан жә не тізе буынында бү геді, одан кейін аяғ ын тізе буынында жаза алмайды. 4 айдан кейін жоғ алады.

Тірек рефлексі. Дә рігер баланы арқ а жағ ынан қ олтық астынан ұ стайды да, басын сұ қ саусақ пен сү йемелдейді. Осындай тұ рғ ан қ алыпта бала аяғ ын жамбас-сан, тізе буынында бү геді де, табанымен толық тұ рады, еденде денесін тік ұ стайды, 2 айғ а қ арай жоғ алады.

Автоматты жү ру рефлексі. Тірек рефлексі қ алпында нә рестені алғ а сә л исе, автоматты тү рде қ адам жасайды. 2 айғ а қ арай жоғ алады.

Бауэр ең бектеу рефлексі. Егер баланы ішке жатқ ызса, ол бір сә т басын кө теріп, ең бектейді. Егер нә рестені табанына қ олмен тіреу қ ойса бұ л ә рекеті белсене тү седі, қ олмен қ имылдап, аяғ ын кедергіден алады. 4 айғ а қ арай жоғ алады.

Галант рефлексі. Қ ырымен жатқ ан нә рестеге дә рігер ү лкен жә не сұ қ саусақ пен паравертебральді сызық пен мойнынан жамбасына дейін жү ргізеді. Терінің тітіркенуі кеуденің доғ а тә різді бү гілуі. 4 айда жоғ алады.

Парес рефлексі. Нә рестені ішке жатқ ызып саусақ пен омыртқ а ө сіндісімен қ ұ йымшақ тан мойынғ а дейін жү ргізеді.Ол кеуденің, аяқ -қ олдың бү гілуі, басын, жамбасын кө теру, зә р жіберу, дефекация, жылайды. Бұ л рефлекс ауру сезімін тудырады, сондық тан ең соң ынан жасағ ан дұ рыс.4 айында жоғ алады.

Лабиринтті тоникалық рефлекс. Басын кең істікте ө згертуді шақ ырады.Арқ асына жатқ ан балада мойын, арқ а, аяқ бү гу тонусы жоғ арылайды.Егер ішіне жатқ ызса жазылу тонусы жоғ арылайды.

Мойынның симметриялық тоникалық рефлексі. Арқ асына жатқ ан нә ресте басының бү гуі ә лсіз болады, қ олдың бү гу, аяқ тың жазу тонусы жоғ арылайды.

Мойынның ассимметриялық тоникалық рефлексі. Арқ асына жатқ ан нә рестенің басын иегі иығ ына жететіндей жатқ ызады.Аяқ -қ ол тонусы тө мендеп, қ арама-қ арсы аяқ -қ ол тонусы жоғ арылайды.1 жаста жоғ алады.

Ландаудың жоғ арғ ы рефлексі. Нә рестені ішіне жатқ ызады да, басын кө теріп денесінің жоғ арғ ы жағ ын қ олымен сү йемелдеп осы қ алыпта ұ стайды.4 айда жоғ алады.

Ландаудың тө менгі рефлексі. Ішке жатқ ызғ анда нә ресте аяғ ын бү гіп кө тереді. 5-6 айда жоғ алады.

Қ арапайым мойындық, тұ лғ алық рефлекстер. Басын бір жақ қ а бұ рғ анда, денесіде сол жақ қ а қ арай бұ рылады. Бірақ бір уақ ытта емес, алдымен кеуде бө лігі, содан кейін жамбасы.Бұ л рефлекстер туылғ анда болады, 5-6 айғ а қ арай ө згереді.

Тізбекті мойын, кеуделік рефлекстер. Иығ ын бұ рғ анда кеудесі мен аяғ ы да сол жақ қ а бұ рылады, бірақ 1 уақ ытта емес.Жамбас бө лігінің бұ рылуы да кеудесін сол жақ қ а ө згертеді.6-7 айда қ алыптасады.

Нә рестенің беті туу кезіндегі ұ рық тың қ алпына байланысты, 7 жұ п нервінің параличіне байланысты ассимметриялы болуы мү мкін. Нә рестенің бас сү йегі бетіне қ арағ анда ү лкендеу болады. Шала туылғ ан балада бас сү йек формасы гидроцефалиядағ ыдай, бас миының интенсивті ө суі тә н. Кө бінде жіктері бітпеген, ү лкен ең бек ашық 1-2 см., жіктері ажыраң қ ы немесе бір –біріне шығ ынқ ы – дискомплектация. Бұ л босану процесіне байланысты. Босану ерекшелігіне байланысты бас формасы ә р тү рлі, долихоцефальді – алдынан артынан шығ ың қ ы, брахиоцефалды – жоғ ары қ арай шығ ың қ ы немесе дұ рыс емес формада. Бастың қ алыпты формасы ө мірінің алғ ашқ ы аптасында қ алыптасады. Ең бегінің шығ ың қ ы болуы бас ішілік қ ысым, менингит, гидроцефалияга байланысты. Сусызданғ анда ең бегі тө мен тү седі. Дені сау жетілген балада басының ө лшемі 33-32 – 37-38 см болады. Кө зі бірінші кү ні ү немі жұ мулы. Кө зі ө здігінен ашылып жабылады, лабиринтті рефлекстің кө рінуі. Кө з қ арашығ ы бірнеше аптадан кейін симметриялы болады. Қ арашығ ының диаметрі 3 мм аспайды. Склерасы ақ тү сті. Шала туғ ан баланың склерасы кө гілдір, жұ қ а болуына байланысты. Склера қ ою кө к тү сті болса остеогенездің бітпегенін кө рсетеді. Даун синдромы кезінде бұ ршақ та Брашфил дағ ы, тұ збен бұ рыш себілгендей кө рінеді.

Субконъюктивальды қ ан қ ұ йылу – майда капиллярдың жарылуы. Жиі босану жарақ аты салдарынан болады.

Ө мірінің алғ ашқ ы кү ні ө здігінен нистагм байқ алады (кө з алмасының ұ сақ амплитудалы тартылуы) «кү н кіру» симптомы. Назогастралды зонд кө мегімен мұ рын жолдарын тексеру, хоана атрезиясы жоқ тығ ын анық тау ү шін. Мұ рын қ анаттарының ісінуі респираторлы дистресс синдромын кө рсетеді.

Ауыз қ уысында жұ мсақ, қ атты таң дайды тексеру, жырық жоқ тығ ын анық тау ү шін. Ауыз қ уысының тү бінен ранула байқ ауғ а болады, ө здігінен емсіз жойылады. Жұ мсақ, қ атты таң дайда кисталар болуы мү мкін, Эпштейн маржаны бұ л патологияны білдірмейді, ө здігінен жойылады. Қ осымша 1: 4000 бірінде кездеседі, оны алып тастау қ ажет.

Мұ рын мен ауыз қ уысындағ ы алқ ызыл бө лінді ө ң еш атрезиясын білдіреді.
Тері тү сі эритематозды полицитемия, гипероксиида кездеседі. Сарғ аю –билирубин денгейі қ анда 85, 5 мкмоль/л балада патология жә не 24 сағ атқ а дейін ол гемолитикалық ауру, сепсис, қ ұ рсақ ішілік инфекцияны білдіреді, сонымен қ атар физиологиялық болуы мү мкін. Терінің бозғ ылт тү сті болуы анемия, асфиксия, шок немесе артериалды ө тістің функциясы бұ зылғ анда болады.

Цианоз: а) орталық (тер, ерін, тілдің цианоздық тү сі) – туа біткен жү рек ақ ауы мен ө кпе ауруларына байланысты болуы мү мкін, б) перифериялық (тері тү сі цианозды, ерін мен тілі қ ызғ ылт) – метгемоглобинемия симптомы, в) акроцианоз (тек табан мен қ ол ұ шы терісінің цианозы) – қ алыптыда тек жаң а туғ ан нә рестеде немесе суық тағ ан жағ дайда болады. Егер акроцианоз кеш мерзімде де сақ талса, гиповолемия ә серінен дамығ ан перифериялық қ ан айналым бұ зылысы туралы ойлауғ а болады.Ол кө бінесе жарақ аттық тууғ а ә келеді – «қ ызғ ылт тү стегі цианоз» немесе «цианоздық тү стегі қ ызғ ылт тү с»- адекватты емес оксигенация, вентиляция немесе полицитемия; - Арлекин симптомы (терінің қ алыпты тү сі мен қ ызарғ ан аймағ ының арасын анық шекаралайтын анық сызық тың болуы- персистирленген фетальді қ ан айналымның нә тижесін кө рсетеді, аорта коарктациясы)- сызық баланың басынан ішіне дейін жү руі мү мкін; - «мраморлы сурет» - суық тау, гиповолемия, инфекция ә серінен дамиды. Ол перифериялық қ ан айналым бұ зылысына ә келеді.

Терінің қ ыртысты аймағ ында бө ртпелер болуы мү мкін – милиария, ол тер бездерінің бітелу ә серінен болады. Мынадай тү рде кездесуі мү мкін:

1) Беткей жұ қ а қ абатты везикулалар, 2) топтасқ ан эритематозды папулалар, 3) эритематозды емес пустулалар.Ө мірдің алғ ашқ ы аптасында немесе туылу кезінде маң дайда, кеуде торында, қ ол аяқ та бө ртпелердің пайда болуы транзиторлы неонатальді пустулярлы меланозғ а тә н. Жаң а туғ ан нә рестелерде жиі басында акне кездеседі.(бастың неонатальді пустулезі).Жаң а туылғ ан баланың кеуде торы – бө шке тә різді формада болады.Тынысы беткей, 40-60 мин жиілікте, диафрагмальді. Мұ рын жолдарының тар болуына байланысты емізгенде, жылағ анда, мазаланғ анда балада тез ентікпе дамиды, мұ рынның шырышты қ абатының ісінуі байқ алуы мү мкін. Жаң а туылғ ан балада тынысы бронховезикулярлы болады. Ал шала туылғ ан балада тынысы лабильді жә не жиі болып келеді. Жү рек. Жаң а туылғ ан балада кеуде торының формасының ә ртү рлі индивидуальді болуына байланысты жү рек шекарасын анық тау қ иын болып келеді. Жү рек тондары таза, анық естіледі. Қ алыптыда жаң а туылғ ан балаларда жү ректің жиырылуы 140-160 соғ /мин. Пульсті радиальді, иық артериясы, табан артериясынан пальпациялауғ а болады. Жаң а туылғ ан балада іші дө ң геленген формада, тынысқ а белсенді қ атысады. Артық тамақ тануда, инфекциялық ауруларда, іштің кебуі байқ алады. Дені сау балада пальпацияда іші жұ мсақ, терең пальпацияғ а оң ай келеді. Кө птеген жаң а туылғ ан балаларда бауыры қ абырғ а доғ асынан 2 см ғ ана шығ ың қ ы болады.Кө кбауырын қ абырғ а доғ асы шетінен пальпациялауғ а болады.Жыныс мү шелерін қ арау. Дені сау, мерзіміне жетіп туылғ ан ұ л балаларда жұ мыртқ а ұ мағ а тү скен. Жыныс мү шесі мен ұ маның ү лкеюі адреногенитальді синдромның пайда болуын кө рсетеді. Мерзіміне жетіп туылғ ан қ ыз балаларда ү лкен жыныс еріндері кіші еріндерін жауып тұ рады. Шала туылғ ан қ ыздарда жыныс еріндерінде ө згеріс болады. Деліткінің ұ лғ аюы баланың жынысын анық тауда шатастырады. Жаң а туылғ ан нә рестелерді қ арау. Клиникалық зерттеу – палатада 22 С температурада, табиғ и жарық бар жә не емізуден кейін 30 мин кейін бастайды. Дә рігердің қ олы жылы болуы тиіс.

Сыртқ ы қ арап тексеру.Мерзіміне жетіп туылғ ан балаларда белсенді мимика, қ атты эмоциональді жылау болады. Дені сау баланың бет келбеті, қ алпы туу кезіндегі ұ рық тың жағ дайына байланысты. Бет келбеті: «аурулы» - жаң а туылғ ан баланың кө бінде кездеседі,»қ орық қ ан» кө зқ арас – субарахноидальді қ ан қ ұ йылуларда болады. Баланың жылауы кү шімен қ атар ұ зақ тығ ы жә не модуляциясы мен бағ аланады. Ә лсіз жылау шала туылғ ан балаларда кездеседі, трахея интубациясы мен ОЖЖ-ң зақ ымдалуынан афония дамиды. Ол субдуральді гематома, ми қ арыншаларына қ ан қ ұ йылу, жә не ауыр соматикалық ауруларда кездеседі.Қ озғ алыс белсенділігі ОЖЖ мен соматикалық аурулары бар балаларда ә лсіз болады. Сыртқ ы қ арап тексеру жү йесіне – рефлекторлық қ озғ алыстығ ы бойынша келесі белгілерді бө луге болады: бала мазасызданғ анда қ ол ұ шы мен тө менгі жақ тың ә лсіз дірілі мен кө рінеді. Бұ лшық ет тонусы. Қ арап тексеру кезінде бұ лшық ет тонусының ә лсіз болуы шала туылғ ан балалар мен ә лсіз балаларғ а тә н. Мерзіміне жетіп туылғ ан балаларда бұ лшық ет тонусының ә лсіз болуы ауыр ө ткен гипоксиямен, субдуральді қ анқ ұ йылу, жедел бү йрекү сті безінің жеткіліксіздігі, гипогликемия, ацидоз, тұ қ ым қ уалаушылығ ы бар екендігімен тү сіндіріледі. Бұ лшық ет тонусының жоғ арылауы субарахноидальді қ ан қ ұ йылу, ірің ді менингит, билирубинді энцефалопатияда кө рінеді. Бұ лшық ет тонусын денесін горизонтальді жағ дайда ұ стай алуы мен»солғ ын иық» симптомы арқ ылы бағ аланады. Егер баланың басы «иық қ а тү сіп кетсе» - бұ л бас миының белгілі аймақ тарының ишемиясын кө рсетеді. Бұ лшық ет тонусының бұ зылуы келесі патологиялық қ алыптарда кездеседі:»бақ а» қ алпы – қ олы, денесін алыстатады, аяқ тары жамбас астауынан кең ашылғ ан, тізе буыны бү гілген болып келеді. Бұ л қ алып терең шала туылғ ан балаларда жедел бү йрек ү сті безінің жеткіліксіздігі мен басішілік қ ан қ ұ йылуды кө рсетеді. Опистотонус – бұ л қ алып экстензор бұ лшық ет тонусының бірден жоғ арылауымен байланысты. Бұ л қ алып ірің ді менингит, билирубинді энцефалопатияғ а тә н. «Фехтовальщик» қ алпы- басы иығ ына бұ рылғ ан, қ ол иық тары қ айтарылғ ан кү йде, қ олы басқ а бетке бұ рылғ ан, ал келесі қ олы шынтақ буынынан бү гілген, басы ә лсіз қ айырылғ ан, аяқ тары тізе буынынан бірден қ айтарылғ ан жә не тығ ыз ішіне бекінген. Бұ л қ алып ірің ді менингитте дамиды. Гемитип бойынша ассимметрия қ алып – баланың бір жағ ының аяқ қ олы физиологиялық қ алыпты, ал екінші жағ ы ұ штары тө мен бұ лшық ет тонусымен: параплегия типі бойынша, монотип бойынша – қ озғ алыс белсенділігі тө мендейді. Бұ л ОЖЖ-ң зақ ымдануынан дамиды. Табанның патологиялық қ алпы- вагусты қ ою – аяқ ұ шынан табанның медиальді бағ ытта бұ зылуы; вагусты қ алып – аяқ ұ шының ө сінен табанның латеральді бағ ытта ө згеруі. Бұ л ө згерістер ортопедиялық патологиямен байланысты. Ө кшелік қ алып- табанды сыртқ а қ арай қ айырылуы. Қ ұ рсақ ішілік дамуының ерекшеліктері дене салмағ ының ө згеруіне де тә н. Диабеттік фенопатиясы бар балаларда айқ ын макросомия кө рінеді. Дене салмағ ының тө мен болуы жү ктіліктің екінші кезең інің ауыр гистозында жү кті ә йелдің дұ рыс тамақ танбауынан болады. Қ ұ рсақ ішілік даму кезіндегі патологиялық ө згерістерге дизэмбриогендік стигма да дамиды. Дені сау баланың терісі нә зік, эластикалық, жұ мсақ болып келеді. Оның қ ұ рғ ақ болуы тері безінің функциясының тө мендеуі болуына байланысты. Терісін қ арап тексеруде: ақ -сары нү ктелер байқ алады. Ол емді қ ажет етпейді. Телеангиоэктазиялар – қ ызыл –кө к тү сті қ ан тамырлық дақ тар мұ рын қ абырғ асында, қ абақ та, мойынның артқ ы бетінде кездеседі. Олар қ олмен басқ анда кетіп қ алады, сонымен гемангиомадан ажыратылады. Дені сау баланың тері тү сі туылғ аннан соң алғ ашқ ы минуттарда жалпы цианоз, акроцианоз, периоральді цианоз болады. Ал бірнеше сағ аттан соң тері қ ызғ ылт тү ске айналады. Шала туылғ ан балаларда -1-1, 5 аптағ а созылады. Ө мірдің 2-3 тә улігінің соң ында 60-70 % жуық балаларда тері тү сі иктериялық ө ң ге ө теді.Тері тү сінің патологиялық ө згерулері. Айқ ын кө рінетін цианоздың 3 себебі бар:

А) орталық - асфиксияда, қ ұ рсақ ішілік жарақ атта, жұ лын миының мойындық бө лігінің жарақ атында, ОЖЖ зақ ымдауымен жү ретін қ ұ рсақ ішілік инфекцияда дамиды.

Б) ө кпелік генез- пневмонияда, пневмопатияда, диафрагмальді жарық, ө кпе эплазиясында дамиды.

В) кардиальді- туа пайда болғ ан жү рек ақ ауы кө к тү сті, персистелген, артериальді ағ ыс. Бет цианозы кіндік бауынің бала мойнына оралып қ алғ анында дамиды.Ол бірнеше тә улікке созылуы мү мкін. Акроцианоз жә не дистальді цианоз – дені сау балаларда бө лімшенің температурасы ө згергенде, ерте неонатальді кезең де дамиды. Тұ рақ ты периоральді цианоз туа пайда болғ ан кардиогенді патологияда кездеседі.

Цианоз: а) орталық (тер, ерін, тілдің цианоздық тү сі) – туа біткен жү рек ақ ауы мен ө кпе ауруларына байланысты болуы мү мкін, б) перифериялық (тері тү сі цианозды, ерін мен тілі қ ызғ ылт) – метгемоглобинемия симптомы) акроцианоз (тек табан мен қ ол ұ шы терісінің цианозы) – қ алыптыда тек жаң а туғ ан нә рестеде немесе суық тағ ан жағ дайда болады.

Сыртқ ы қ арап тексеру.Мерзіміне жетіп туылғ ан балаларда белсенді мимика, қ атты эмоциональді жылау болады. Дені сау баланың бет келбеті, қ алпы туу кезіндегі ұ рық тың жағ дайына байланысты. Бет келбеті: «аурулы» - жаң а туылғ ан баланың кө бінде кездеседі,»қ орық қ ан» кө зқ арас – субарахноидальді қ ан қ ұ йылуларда болады. Баланың жылауы кү шімен қ атар ұ зақ тығ ы жә не модуляциясы мен бағ аланады. Ә лсіз жылау шала туылғ ан балаларда кездеседі, трахея интубациясы мен ОЖЖ-ң зақ ымдалуынан афония дамиды. ОЛ субдуральді гематома, ми қ арыншаларына қ ан қ ұ йылу жә не ауыр соматикалық ауруларда кездеседі.Қ озғ алыс белсенділігі ОЖЖ мен соматикалық ауррулары бар балаларда ә лсіз болады. Сыртқ ы қ арап тек серу жү йесіне – рефлекторлық қ озғ алыстығ ы бойынша келесі белгілерді бө луге болады: бала мазасызданғ анда қ ол ұ шы мен тө менгі жақ тың ә лсіз дірілі мен кө рінеді. Бұ лшық ет тонусы. Қ арап тексеру кезінде бұ лшық ет тонусының ә лсіз болуы шала туылғ ан балалар мен ә лсіз балаларғ а тә н. Мерзіміне жетіп туылғ ан балаларда бұ лшық ет тонусының ә лсіз болуы ауыр ө ткен гипоксиямен, субдуральді қ анқ ұ йылу, жедел бү йрекү сті безінің жеткіліксіздігі, гипогликемия, айидоз, тұ қ ым қ уалаушылығ ы бар екендігімен тү сіндіріледі. Бұ лшық ет тонусының жоғ арылауы субарахнойдальді қ анқ ұ йылу, ірің ді менингит, билирубинді энцефалопатияда кө рінеді. Бұ лшық ет тонусын денесін горизонтальді жағ дайда ұ стай алуы мен»солғ ын иық» симптомы арқ ылы бағ аланады. Егер баланың басы «иық қ а тү сіп кетсе» - бұ л бас миының белгілі аймақ тарының ишемиясын кө рсетеді. Бұ лшық ет тонусының бұ зылуы келесі патологиялық қ алыптарда кездеседі:»бақ а» қ алпы – қ олы, денесін алыстатады, аяқ тары жамбасастауынан кең ашылғ ан, тізе буыны бү гілген болып келеді. Бұ л қ алып терең шала туылғ ан балаларда жедел бү йрек усті безінің жеткіліксіздігі мен басішілік қ ан қ ұ йылуды кө рсетеді. Опистатонус – бұ л қ алып экстензор бұ лшық ет тонусының бірден жоғ арылауымен байланысты. Бұ л қ алып ірің ді менингит, билирубинді энцефалопатияғ а тә н. «Фехтовальщик» қ алпы- басы иығ ына бұ рылғ ан, қ ол иық тары қ айтарылғ ан кү йде, қ олы басқ а бетке бұ рылғ ан, ал келесі қ олы шынтақ буынынан бү гілген, басы ілсіз қ айырылғ ан, аяқ тары тізе буынынан бірден қ айтарылғ ан жә не тығ ыз ішіне бекінген. Бұ л қ алып ірің ді менингитте дамиды. Гемитип бойынша ассимметрия қ алып – баланың бір жағ ының аяқ қ олы физиологиялық қ алыпты, ал екінші жағ ы ұ штары тө мен бұ лшық ет тонусымен: параплегия типі бойынша, монотип бойынша – қ озғ алыс белсенділігі тө мендейді. Бұ л ОЖЖ-ң зақ ымдануынан дамиды. Табанның паталогиялық қ алпы- вагусты қ ою – аяқ ұ шынан табанның медиальді бағ ытта бұ зылуы; вагусты қ алып – аяқ ұ шының ө сінен табанның латеральді бағ ытта ө згеруі. Бұ л ө згерістер ортопедиялық паталогиямен байланысты. Ө кшелік қ алып- табанды сыртқ а қ арай қ айырылуы. Қ ұ рсақ ішілік дамуының ерекшеліктері дене салмағ ының ө згеруіне де тә н. Диабеттік фенопатиясы бар балаларда айқ ын макросомия кө рінеді. Дене салмағ ының тө мен болуы жң ктіліктің екінші кезең інің ауыр гистозындаң жү кті ә йелдің дұ рыс тамақ танбауынан болады. Қ ұ рсақ ішілік даму кезіндегі патологиялық ө згерістерге дизэмбриогендік стигма да дамиды. Дені сау баланың терісі нә зік, эластикалық, жұ мсақ болып келеді. Оның қ ұ рғ ақ болуы тері безінің функциясының тө мендеуі болуына байланысты. Терісін қ арап тексеруде: ақ -сары нү ктелер байқ алады. Ол емді қ ажет етпейді. Телеангиоэктезиялар – қ ызыл –кө к тү сті қ ан тамырлық дақ тар мұ рын қ абырғ асында, қ абақ та мойынның артқ ы бетінде кездеседі. Олар қ олмен басқ анда кетіп қ алады, сонымен гемангиомадан ажыратылады. Дені сау баланың тері тү сі туылғ аннан соң алғ ашқ ы минуттарда жалпы цианоз, акроцианоз, периоральді цианоз болады. Ал бірнеше сағ аттан соң тері қ ызғ ылт тү ске айналады. Шала туылғ ан балаларда -1-1, 5 аптағ а созылады. Ө мірдің 2-3 тә улігінің соң ында 60-70 % жуық балаларда тері тү сі иктериялық ө ң ге ө теді.Тері тү сінің патологиялық ө згерулері. Айқ ын кө рінетін цианоздың 3 себебі бар:

А) орталық - асфиксияда, қ ұ рсақ ішілік жарақ атта, жұ лын миының мойындық бө лігінің жарақ атында, ОЖЖ зақ ымдауымен жү ретін қ ұ рсақ ішілік инфекцияда дамиды.

Б) ө кпелік генез- пневмонияда, пневмопатияда, диафрагмальді жарық, ө кпе еплазиясында дамиды.

В) кардиальді- туа пайда болғ ан жү рек ақ ауы кө к тү сті, персистелген, артериальді ағ ыс. Бет цианозы кіндік бауының бала мойнына оралып қ алғ анында дамиды.Ол бірнеше тә улікке созылуы мү мкін. Акроцианоз жә не дистальді цианоз – дені сау балаларда бө лімшенің температурасы ө згергенде, ерте неонатальді кезең де дамиды. Тұ рақ ты периоральді цианоз туа пайда болғ ан кардиогенді патологияда кездеседі.

Аяқ тағ ы цианоз бен кейбір ісінулер жаң а туылғ ан балаларда кө п жағ дайда мық ын аймағ ындағ ы зақ ымдалу мен жұ лынның зақ ымдалуы кезінде болады. Ал бө лектенген жоғ арғ ы бө ліктің, яғ ни қ олдың цианозы қ олдың босану уақ ытында кө лденең орналасуынан болады.

Жаң а туылғ ан баланың басы брахицефалды, долихоцефалды немесе дұ рыс емес кө лемді болуы мү мкін. Қ алыпты жағ дайда жаң а туылғ ан баланың басының кө лемі кеуде торынан 1-2 см ү лкендеу жалпы кө лемі 34-37 см қ ұ райды. Жаң а туылғ ан баланың басының кө лемін қ айта туылғ анының 3 кү ні ө лшейді, ө йткені осы уақ ыт аралығ ында ісінулер қ айтады.

Кө зін тексерту. Жаң а туылғ ан баланың кө зін тексеру қ иын, себебі кө зі жұ мулы болады. Алғ ашқ ы қ арағ анда кө зінде баланың орналасуын ө згерткенде қ исық сызық бар нистагм кө рінеді. Перинатальды ОЖЖ зақ ымдалуынан келесі паталогиялар пайда болуы ық тимал: птоз, экзофтальм, тұ рақ ты қ иғ аш нистагм қ ылилық, Грефе симптомы, «кіріп бара жатқ ан кө з», тоқ тап қ алғ ан взор, қ уыршақ ты кө з, кө з алмасының қ озғ алып туруы.

Ауыздың шырышты қ абатын тексеру. Тү сі ашық қ ызғ ылт, қ ұ рғ ақ (шамалы сө л бө лінеді). Кей ауытқ уларда ақ дақ тар кө рінеді.Жоғ арғ ы ерні хейлосхиз ал қ атты таң дайы палатосхиз.

Кеуде торын зерттеу. Формасы бө шке тә різдес, тө менгі апертурасы дұ рыс емес, қ абырғ аларының қ иғ аш орналасуы. Кеуде торы симметриялық, тө менгі бө лігі тыныс алуғ а қ атысады. Тыныс алу мен жү рек соғ ысын стетоскоптың кө мегімен тү нгі ү йқ ы уақ ытында есептейдітыныс алуы - 40-60 рет 1 минутына, жү рек соғ ысы 140-160 рет 1 минутта, АҚ Қ -50/80 80/50 мм.с.б. бұ л есептеулер 60 секунд бойы жү ргізіледі, ө йткені бұ л есептеулер лабильді.

Кеуде торының пальпациясы. Бұ ғ ана сү йегінің сынығ ы кезінде ісіну, крепитация жә не мозоль байқ алады. Кеуде торының регидтілігі ө кпе ауруларына тә н(пневмония, пневмопатия) кейбір даму аномалияларына тә н (диафрагмалді жарық).

Жаң а туылғ ан баланың ө кпесінің перкуссиясын алақ анғ а жатқ ызып, қ олтығ ынан ұ стап турып ортаң ғ ы саусақ пен жасайды перкуторлы дыбыстың қ ысқ аруы, тұ йық талуы жә не қ ораптық дыбыс ө кпенің инфекциялық немесе инфекциалық емес зақ ымдалуына тә н.

Ө кпенің барлық бө лігінде тыныс алу пиуриялық, яғ ни дем алуының жә не демшығ аруының 1/3- 1/2 бө лігі естіледі. Шала туылғ ан нә рестелердің ө мірінің алғ ашқ ы кү ндері тыныс алуы ә лсіз болады.(ө кпенің ателектазы). Тыныс алуының ә лсіреуі экстрапульмональді ө згеістерге тә н (мұ рын жолдарының жің ішкелігі, мұ рынның шырышты қ абатының Ж РВИ кезіндегі ісінуі немесе реанимациалық шаралар жү ргізгендегі зақ ымдалулар) немесе тыныс алу жолдарының аномалиялары мен аурулары кезінде. Жаң а туылғ ан балалардың ө мірінің алғ ашқ ы кү ндері сырылдың естілуі сау нә рестелерде де болады.(себебі ө кпесінде қ ұ рсақ ішілік сұ йық тық тың қ алуы). Кө п сақ талғ ан сырылдар аспирациалық синдромның бар екенін дә лелдейді. Ө мірінің жалғ асында сырылдың болуы патология туралы айтады. Тыныс алу жиілігінің бұ зылуы қ ысқ а мерзімдік апноэнің белгісі. Ұ сақ қ а созылғ ан апноэ цианозбен жә не тыыстың тоқ тауымен кө рінеді 6-10 сек кө п).

Жү рек тоны анық. Жү ректің жиырылуы 100 рет 1 минутта-брадикардия, 160 тан жоғ ары 1 минутына - тахикардия. Жү рек тонының бә сең деуә мен естілмеуә қ ұ рсақ ә шә лә к ауыр гипоксияғ а байланысты, миокардтың инфекциялық зақ ымдалуы, жү ректің туа біткен ақ ауына тә н. Ө мірінің алғ ашқ ы кү ніндегі систолалық шуыл туа біткен жү рек ақ ауына тә н болмауы да мү мкін.Систолалық шулдың 3-5 кү ндері болуы, жоғ арулауы мен арқ асының акселярлық бө лігіне берілуі туа біркен жү рек ақ ауы туралы айтады.

Жаң а туылғ ан нә рестенің ішінің кө лемі дө ң геленген, тынысалу актіне белсенді қ атысады. Ішінің желденуі артық тамақ тандырғ анда (жасанды тағ ам), сонымен қ оса тө менгі ішек ө ткізгіштігі синдромына, некротикалық энтероколита, перитонитке, сепсиске, пневмонияғ а, қ ұ рсақ ішілік инфекцияғ а тә н. Ішінің тө мен тү суі тө менгі ішектерінің ө ткізгіштігінің бұ зылуына, сусыздануғ а тә н. ішінің ассимертиялығ ы диафрагмалық жарық қ а тә н (ісінген), ішпердесінің алдың ғ ы бө лігінің аномалияларына тә н, алдың ғ ы ішпердесінің тү сінің ө згеруі (жылтыр, ашық қ ызғ ылт тү сті) ішперденің патологияларына тә н.

Іші жұ мсақ, пальпацияланады, еркін жатқ анда іші терең пальпацияланады. Алдың ғ ы ішпердесі эластикалық. Алдың ғ ы ішпердесінің пастоздығ ы шала туылғ ан балаларда, алдың ғ ы ішперденің қ абынуларында, склередермада, бү йрек аномалияларына тә н. Кіндік қ алдығ ы ө мірінің 4-7 кү рдері тү седі. Кіндік жарасы қ ұ рғ ақ жә не таза. Гиперемия, шырышты-ірің ді бө лінділер амфолит туралы айтады. Ортаң ғ ы бұ ғ ана сызық пен бауры қ абырғ а доғ асынан 2 см шығ ып турады. Бауыр ұ лғ аюы перинатальды инфекцияғ а, ауыр асфексияғ а, туа біткен жү рек ақ ауына кейбір сарғ аюларда болады. Ұ йқ ы безі қ абырғ а доғ асында пальпацияланады. перинатальды инфекцияларда спленомегалия, тұ қ ым қ уалайтын микросфероцитозда байқ алады. Шала туылғ ан балаларда кө бінде оң бү йрегі оң ай пальпацияланады. Ішектің аускультациясы кезінде перистальтикасының бұ зылуы ауыр асфиксиямен, қ ұ рсақ ішілік инфекцияамен, бастың ішіндегі қ ан кетумен қ осарланып жү реді.

Жыныс мү шелерін тексеру. Ұ л балаларда жұ мыртқ асы умағ а тү сіп турады, ал қ ыздарда ү лкен жыныс еріндері кіші жныс еріндерін жауып турады; шала туылғ ан ұ лдарда жұ мыртқ асы умасына тү сіп турмайды. Умасы ұ лғ аюы мү мкін (уманын водянкасы, жарық пен дифференциадық диагностика жасайды). Қ ыздарда айқ ын клитордың гипертрафиясы тексеруді қ ажет етеді.

Жамбас буының тексеру. ОЖЖ зақ ымдалуында, дисплазияда, Маркс симптомы оң болғ анда, бұ лшық ет тонусынаң тө мендеуі шала туылу, жұ лын зақ ымдалуында ә лсіреуі байқ алады.

Тексерулерді анық тап болғ ан соң неонатолог тағ ы бір рет барлық манипуляцияларғ а жауапты, терморегулятордың қ алыптылығ ын, соматикалық жә не неврологиялық қ алыпын, адаптацияның динамикасын тексереді. Уақ ытылы ә рі дұ рыс жү ргізілген тексерулер аурыдың алдын алып, дү рыс ем жү ргізуге ө з септігін тигізеді.