Главная страница Случайная страница
КАТЕГОРИИ:
АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника
Дәріс. Химияны оқытудың мақсаттары мен міндеттері. 2 страница
|
|
10− 11 кластарда оқ ушылар қ абілетіне қ арай ө з қ алауы бойынша гуманитарлық салағ а, жаратылыс ғ ылымдарының саласына, химияны терең ү йренетін жә не т.б. салаларғ а бө лініп оқ иды.
Гуманитарлық саланы қ алағ ан оқ ушылар ү шін химиялық білім негізгі жү йелік курс дең гейінде қ алады.Жаратылыс ғ ылымдарын таң дағ андарғ а химия одан гө рі кө терің кі дең гейдің ү стіне қ осымша курстар ө тіледі.Қ осымша курстар есебінде физикалық химия, химиялық технология, агрохимия, аналитикалық химия, жә не т.б. химияның маң ызды салалары оқ ылады.Талданғ ан тұ жырымдамалардың тиімділігін кө пшілік талқ ысы жә не мектептерде ө ткізілетін байқ аулар анық тап береді.
Бақ ылау сұ рақ тары.
1. Орта мектептегі химияның тұ рақ ты бағ дарламасын сипаттап, оны ең соң ғ ы бағ дарламамен салыстыру арқ ылы ұ қ састығ ы мен айырмашылығ ын анық таң дар.
2. Химия бағ дарламасын жетілдіруге қ андай жағ дайлар ә серін тигізеді?
3. Химияның соң ғ ы бағ дарламаларын бағ дарлама− методикалық қ ұ жат деп атайтыны неліктен?
4. Орта мектептегі химия курсы мазмұ нының келешегі қ андай?
3.Дә ріс. Химияны оқ ыту ә дістері.
1.Оқ ыту ә дістері туралы тү сінік. 2.Оқ ытуә дістерінің жіктелуі. 3.Тү сіндірме− сурет бойынша тү сіндіру ә дісі. 4. Сө з – кө рнекі ә дістер тобы. 5.Сө з− кө рнекі− сарамандық ә діс 6.Іздестіру жә не зерттеудің жалпы ә дістері.
1.Химияны оқ ыту ә рекетінің мақ саты жә не мазмұ нымен таныстық.Оқ ыту ә дістері дегеніміз− белгіленген оқ у мақ сатына жету ү шін мұ ғ алімнің іс− ә рекеті мен оқ ушы іс− ә рекетінің ү йлесу тү рлері, тә сілі.
Оқ ытудың мақ саттары мен қ ұ ралдары тұ рғ ысынан алғ анда оқ ыту ә дістері «мұ ғ алімнің оқ ушыларды білім жә не білікпен қ аруландыратын, адамгершілік кө зқ арас қ алыптастыратын қ ұ ралдары мен тә сілдерінің жиынтығ ы».
Оқ ытудың мақ саты мазмұ нын игеру арқ ылы жү зеге асады: Оқ ытудың ә дістері, қ ұ ралдары, іс− ә рекеті осы мазмұ нды мең геруге бағ ытталғ ан.Бұ л тұ рғ ыдан қ арастырғ анда «химияны оқ ыту ә дістері химия ғ ылымының махмұ нымен анық талады, ө йткені ә діс дегеніміз− мазмұ нның ішкі қ озғ алысы».
2.Оқ ыту ә дістерінің жіктелуі.
Оқ ыту ә рекетінің бір бө лігі болғ анымен, оқ ыту ә дістерінің ө здері кү рделі жү йе қ ұ райды.Олар жалпы ә дістер, ә дістер тобы жә не жеке ә дістер болып ү шке жіктеледі.Ә дістер тобы одан ә рі жеке ә дістерег жіктеледі.
1. Тү сіндірме− сурет бойынша тү сіндіру− жалпы ә дістің сө з ә дістері тобына мына жеке ә дістер жатады: а) баяндау (дә ріс, ә ң гіме); ә) ә ң гімелесу; б) текспен ө здігінен жұ мыс; «Сө з ә дістері» − тарихи қ алыптасқ ан термин, оны «ғ ылыми тілге негізделген ә дістер» десе жө н болар еді, ө йткені білім жеке сө збен емес тұ тасынан алынғ ан тіл арқ ылы беріледі.
2. Сө з− кө рнекі ә дістер тобына жататын жеке ә дістер: а) кө рнекі қ ұ ралдарды кө рнекі кө рсете отырып баяндау; ә) кө рнекі қ ұ ралдарды кө рнекі кө осете отырып ә ң гімелесу; б) текст жә не кө рнекі қ ұ ралдармен ө здігінен жұ мыс;
3. Сө з− кө рнекі− сарамандық ә дістер тобына:
А) оқ ушылардың ү лестіріліп берілген материалдармен жұ мысы;
Ә) химиялық тә жірибелер орындау;
Б) қ ұ ралдар қ ұ растыру, модельдер жасау;
В) жазбаша жә не графикалық жұ мыстар орындау жатады;
Химия ғ ылымының зерттеу ә дістерін химияны оқ ытуғ а қ олданғ анда оқ ыту ә дістерін бақ ылау, химиялық эксперимент, модельдеу, суреттеу, теориялық тү сіндіру, теориялық болжаулар ә дістері деп жіктейді.
3.Тү сіндірме− сурет бойынша тү сіндіру ә дісі.
Бұ л – ертеден қ олданылып келе жатқ ан, кең таралғ ан ә діс.Мұ ның мә нісі: мқ ғ алім білімді дайын кү йінде береді, оқ ушылар оны қ абылдап, қ айта жаң ғ ыртып, ұ қ сас жағ дайда қ олданады.Бұ л ә діс деректі жә не теориялық материалдарды баяндау ү шін, қ ұ ралдарды жә не ө ндірістік қ ондырғ ыларды ссипаттау, қ ұ былыстардың мә нін тү сіндіру ү шін барлық кластарда қ олданылады.
Тү сіндірме− иллюстративті жалпы ә дістің сө з ә дістері тобын толығ ырақ қ арастырамыз.
Ауызша баяндау. Методикалық ә дебиеттерде ауызша баяндауды шартты тү рде монологтық (ә ң гіме, дә ріс), диалогтық (ә ң гімелесу), аралас (ә ң гімелесу элементі бар ә ң гіме не дә ріс) деп ү шке жіктеледі.
Ә ң гіме. 10− 25 минутқ а созылатын қ ысқ а мерзімді баяндау.Оқ у материалының мазмұ нына қ арай суреттеу, тү сіндіру немесе мә селе тұ рғ ысынан сипатты болуы мү мкін.Оның қ ұ рылымы ү ш бө ліктен тұ рады: кіріспе, баяндау жә не қ орытынды.
Кіріспе бө лімге кіретіндер: мә селе қ ою, баяндаудың мақ сатын жә не маң ызын тү сіндіру арқ ылы оқ ушылардың ынтасын жә не ық ыласын тудыру.
Баяндау бө лімі: жоспарғ а сә йкес ретімен баяндау.
Қ орытынды бө лімде баяндалғ ан материал қ орытылады жә не жү йеге келтіріледі.
Дә ріс. Ә ң гімеден айырмасы ұ зақ мерзімді (30− 40 минут) баяндауғ а жатады, жоғ арғ ы кластарда жиі қ олданылады.Орта мектеп реформасында, жаң ашыл мұ ғ алімдер іс− тә жірибесінде, кейінгі методикалық ә дебиеттерде дә ріске кө бірек кө ң іл бө лінеді, оның тиімділігі нақ тылы дә лелденген.
Ә ң гімелесу. Диалогтық баяндауғ а жатады.Ә дістің мә ні – мұ ғ алім сұ рақ тар қ ояды да, оқ ушылар жауап қ айтарады, сондық тан кейде сұ рақ − жауап ә дісі деп те аталады.Баяндалғ алы отырғ ан материалдың кейбір мә селелері оқ ушыларғ а бұ рынғ ы кластардан, басқ а пә ндерден, ө мірден жә не т.б. таныс болғ анда қ олданылады.Мұ ғ алім мен оқ ушы іс− ә рекетінің сипаты жә не мақ сатына қ арай бұ л ә діс хабарлама, эвристикалық жә не бақ ылау, қ орытынды ә ң гімелесу ә дістері деп жіктеледі.Ә ң гімелесу мұ ғ алімнің шеберлігін жә не сезімталдығ ын қ ажет ететін кү рделі ә діс.
Оқ улық пен жә не басқ а кітаптармен жұ мыс. Қ азіргі педагогиканың жә не мектеп реформасының негізгі талабы− оқ ушыларды оқ и білуге ү йрету, оларда оқ у ең бегінің жалпы жә не ә р пә н ү шін арнайы біліктері мен дағ дыларын қ алыптастыру.Осындай оқ у біліктерінің ішіндегі ең маң ыздысы – кітаппен жұ мыс істей білу.Оқ улық пен жұ мыс істеу ә дісі жаң а материалды игеру, алынғ ан білімді бекіту, қ олдану жә не тексеру ү шін пайдаланылады.
4. Сө з – кө рнекі ә дістер тобы.
Кө рнекі қ ұ ралдарды кө рнекі кө рсету арқ ылы баяндау. Химияны оқ ыту барысында алуан тү рлі кө рнекі қ ұ ралдар пайдаланылады, олар 5 топқ а жіктеледі: 1) заттар мен ә рекеттер (заттар, қ ұ ралдар, қ ұ былыстар); 2) кө лемді кө рнекі қ ұ ралдар (макеттер, нақ пішіндер); 3) бейнелеу кө рнекі қ ұ ралдары (суреттер, картинкалар, плакаттар, диапозитивтер, фильмдер); 4) графикалық кө рнекі қ ұ ралдар (сызбанұ сқ алар, диаграммалар); 5) символикалық кө рнекі қ ұ ралдар;
Білімнің кө зі осы кө рнекі қ ұ ралдар болып табылатын ә дістер –кө рнекі ә дістер, ал сө збен тү сіндірілетіндері –сө з ә дістері деп аталады.
5.Сө з− кө рнекі− сарамандық ә діс.
Бұ л ә дістің мә ні− оқ ушылардың сарамандық іс –ә рекетін тиімді ұ йыдастыру.Бұ ғ ан жататындар: оқ ушылардың эксперименті, (зертханалық жұ мыстар, сарамандық тә жірибелер), химиялық есептер шығ ару жә не жаттығ улар орындау, кітаппен жұ мыс, графикалық жұ мыстарды орындау.Мұ ның бә рі оқ ушылардың ө здігінен жұ мыс істейтін жұ мыстары, оны жаппай, топпен жә не жеке тү рде ұ йымдастыруғ а болады.
Оқ ушылардың эксперименті –заииар мен химиялық реакцияларды таң ып білудің негізгі қ ұ ралы.Ол арқ ылы оқ ушылар заттардың қ ұ рылысы мен қ асиеттерінің арасындағ ы тә уелділікті, заттардың генетикалық байланысын, химиялық қ ұ былыстардың мә нісін тү сінеді, сарамандық біліктер мен дағ дылар алады.
Зертханалық жұ мыстардың мақ саты – жаң а білім алу, ө тілетін оқ у материалын саналы тү рде игеру, сондық тан олар жаң а материалды оқ ып − ү йрену сабақ тарында жасалады.
Химияның сарамандық жұ мыстары оқ ушылардың білімін нығ айтумен бірге эксперименттік біліктер мен дағ дылар қ алыптастырады.
6.Іздестіру жә не зерттеудің жалпы ә дістері.
Іздестіру ә дістері мә селе қ ою, жорамал ұ сыну, оны текскру жә не қ орытынды жасаудағ ы оқ ушылардың белсенділігінің артуымен сипатталады.Оғ ан мә селені баяндау, эвристикалық ә ң гімелесу, кө рнекі қ ұ ралдарды зерттеу ә дісімен кө рнекі кө рсету, оқ ушылардың ө здігінен істейтін тә жірибн жұ мыстары, кітаппен жұ мыс, т.б. жатады.
Зерттеу ә дісінде қ ойылғ ан мә селені шешкенде оқ ушылардың дә йектілігі арта тү седі.Ү лестіріліп берілетін материалдармен жұ мысты, химиялық тә жірибелерді ө здігінен орындайды, қ ұ ралдар қ арастырады, модельдер жасайды, графикалық жұ мыстар жә не т.б. орындайды.Оқ ушылар ә р зерттеудің жоспарын жасап, соғ ан сә йкес іс –ә рекеттерді жү зеге асырады.Кейде мә селені ө зі қ ойып, қ алай шешудің гипотезасын ұ сынады, оны тексерудің жолдарын анық тайды.Ол ү шін ғ ылыми, оқ у жә не анық тама ә дебиеттермен байсалды жұ мыс істейді.
Бақ ылау сұ рақ тары
1. Оқ ыту барысында сызбанұ сқ ағ а сү йеніп, химияны оқ ыту ә дістерінің мә нің тү сіндірің дер.
2. Химияны оқ ыту ә дістерінің жіктелуін кесте арқ ылы (жалпы ә діс, ә дістер тобы, жеке ә дістер) жазың дар.
3. Баяндау ә дістерінің салыстырмалы сипаттамасын келтірің дер.
4. Сө з− кө рнекі ә дістермен оқ ыту қ ұ ралдарының байланысы қ андай? Кө рнекі кө рсетулерге қ ойылатын талаптардың сызбанұ сқ асын сызып, сипаттап берің дер.
5. Оқ ушылар экспериментінің тү рлерін салыстырып сипаттаң дар.
6. Эвристикалық ә дістердің ерекшелігі неде?
7. Зерттеу ә дістерінің мә нін тү сіндірің дер.
4.Дә ріс. Химияның тілі− оқ ыту қ ұ ралы.
1. Химия тілі жә не оның маң ызы.
Методикалық ә дебиеттерде оқ ыту қ ұ ралдарына табиғ и объектілер жә не олардың алуан тү рлі бейнелері, оқ у жоспары, бағ дарламалар, оқ улық тар мен оқ у қ ұ ралдары, мұ ғ алімге арналғ ан методикалық ә дебиеттер жатқ ызылады.Осылардың соң ғ ылары химияның тілімен жазылады да, алғ ашқ ылары тіл арқ ылы білім кө зіне айналды.
Білім− сананың қ ызметі, ол бақ ыланатын, зерттелетін объектіге айналу ү шін тіл арқ ылы берілуі керек.Сонымен, химиялық тіл дегеніміз химиялық білімді тіркейтін, сақ тайтын, бірден –бірге жеткізетін арнайы таң балар жү йесі.
Химия тілінің бір− ірімен тығ ыз байланысты ү ш бө лігі бар. Химиялық тілдің бірінші бө лігі –ғ ылыми терминологиясы, жеке терминдер мен терминдер жү йесінен тұ рады. Химиялық терминдер− ғ ылыми ұ ғ ымдардың атаулары.Химиялық элемент, атом, зат жә не химиялық реакция ұ ғ ымдары анық талғ аннан кейін ғ ана химия ғ ылым ретінде қ алыптасты.
Химиялық тілдің екінші бө лігі− химиялық номенклатура, заттарды атаудың белгілі негізге сү йенетін арнайы жү йесі.Ол кә дімгі жә не жү йелік, ұ лттық жә не халық аралық номенклатура химиялық символикағ а негізделеді.
Химиялық тілдің ү шінші бө лігі− химиялық символика, химиялық таң ба, формула жә не тең деуден қ ұ ралады.Оқ улық тарда, кейбір методикалық ә дебиеттерде химиялық тілге символика ғ ана жатқ ызылып келді.Химиялық символика− халық аралық шартты тіл, заттар мен қ ұ былыстарды белгілеудің ең қ ысқ а жә не тиімді қ ұ ралы.Жү йелік номенклатура жә не химиялық символика ұ лттық тілдің қ ұ рамына кірмейді, ө зінше дербес қ олданылады.
Химиялық тіл мектептегі химияны оқ ыту барысында жан− жақ ты дидактикалық қ ызмет атқ арады.Химиялық тіл арқ ылы оқ ушыларғ а жаң а білім беріледі.
Химиялық тіл оқ ушыларғ а тә рбие берудің жә не оларды дамытудың ең тиімді қ ұ ралы.Заттар мен қ ұ былыстардың шарттастығ ын, олардың арасындағ ы себеп− салдар байланысын ашу, тікелей кө зге тү спейтін мә нін тү сіндіру арқ ылы химиялық тіл оқ ушыларда ғ ылыми кө зқ арас қ алыптастырады.Химияның қ оғ ам ө міріндегі маң ызын, экологиялық мә нін тү сінуге мү мкіндік береді.
2.Химиялық тілдің оқ ыту қ ұ ралдары жү йесіндегі орны жә не атқ аратын қ ызметі.
| Тіл− қ исындық қ ұ ралдар | Бағ дарлама, оқ улық, оқ у қ ұ ралдары, басқ а кітаптар |
| Химиялық эксперимент | Кө рнекі қ ұ ралдар, техникалық қ ұ ралдар |
Кестеде келтірілген оқ у қ ұ ралдары тікелей немесе жанама тү рде химияның тілімен байланысады.Тіл− қ исындық қ ұ ралдарғ а қ ұ рылым формулалары, терминдер, символдар жә не номенклатуралық атаулардың қ атысуымен жасалғ ан қ ұ рылым− қ исындық сызбанұ сқ алар жатады.
Химияның бағ дарламалары, оқ улық тары, оқ у қ ұ ралдары, мұ ғ алімдер мен оқ ушыларғ а арналғ ан басқ а кітаптар ғ ылыми тіл арқ ылы жазылғ ан.
Кө рнекі қ ұ ралдардың, мә селен кестелердің, диаграммалардың, суреттердің, фильмдердің жә не т.б. тү сініктемелері ғ ылымның тілі арқ ылы жазылады.Олардың ә рқ айсысынан алынатын ғ ылыми ақ парат тілдік қ ұ ралдар арқ ылы жү йеге келтіріледі.
3.Химиялық тілді қ алыптастырудың теориялық негіздері.
Жалпы ғ ылыми тілдің, оның ішінде химия тілінің ә р жақ ты тү сінігі бар.Философиялық жағ ынан алғ анда, ғ ылыми тіл− ғ ылыми білімнің біліну тү рі, білім− мазмұ нғ а, тіл− тү рге жатады.Мазмұ н мен тү р арасында диалектикалық байланыс бар.Білім ү здіксіқ ө сіп молайып отырады, тіл жеке бө лікті тұ рақ ты қ алпында қ алады.
Таң балар туралы ілім− семиотика химиялық тілдің таң балары ү ш жағ ынан қ арастырады.
Біріншісі− химиялық тілдің сө з мә ні, таң баның бейнелейтін объектіге қ атынасын кө рсетеді.Химиялық символикада таң бамен атом, формуламен заттың қ ұ рамы, тең деумен химиялық реакция белгіленеді.Олардың ә рқ айсысы ө здері бейнелейтін объектілері жө нінде кө птеген ғ ылыми мағ лұ маттар береді.
Химиялық тілдің екінші жағ ы− прагматика, таң баның таным барысындағ ы пайдасын зерттейді.Химия саласында жинақ талғ ан қ оғ амдық тә жірибенің ұ рпақ тан− ұ рпақ қ а берілуіндегі таң балар жү йесінің мә нін қ арастырады.Химиялық тілдің оқ ыту барысындағ ы пайдаланылуы да осы салағ ы жатады.
Химиялық тілдің ү шінші жағ ы – синтаксисі, таң балардың қ ұ рылысын жә не бірігу ережелерін қ арастырады.Химиялық терминдердің жасалу модельдері, химиялық формулалар мен тең деулерді қ ұ растыру, химиялық тең деулерге коэффициенттер қ ою, жү йелік номенклатураның негіздерін анық тау химиялық тіл синтаксисінің міндеттеріне жатады.
Ә р таң ба ө зінің мағ ынасы арқ ылы ә сер етеді, мағ ынасыз таң ба болуы мү мкін емес. Таң баның мағ ынасы дегеніміз− денотаты жө нінде білдіретін ақ параты.
4. Мектептің химия курсындағ ы тіл туралы білімнің мазмұ ны жә не оны игеруге қ ойылатын талаптар.
Жаң а бағ дарламада оқ ушылардың жеке кластарда алуғ а тиісті білімі мен біліктеріне қ ойылатын негізгі талаптар бес салағ а топтастырылатыны айтылды.Соның бірі –химиялық тілді игеруге қ ойылатын талаптар, негізінен химиялық символиканы қ амтиды.
1− талап. Оқ ушылар элементтердің химиялық символдарын білуі тиіс.Оқ ушылар символдың жасалу тарихы, мағ ынасы жә не пайдаланылуы туралы мағ лұ мат алады.Химиялық символ элементті, атомдар молін жә не бір атомды таң балайды, олар туралы кө птеген сапалық жә не сандық мә ліметтер береді.Оқ ушылар ә р таң баның таң басына ауыса білуі керек.
2− талап. Оқ ушылар химиялық формулалар мен тең деулердің мағ ынасын тү сіндіре білуі керек.
3− талап. Валенттілікке сү йеніп, екі элементтен тұ ратын қ осылыстардың формулаларын қ ұ растыра білу.Бұ л талап оқ улық та жә не методикалық ә дебиеттерде жеткілікті баяндалғ ан дә стү рлі тә сілдермен іске асырылады.
4− талап. Металдардың жә не қ ышқ ыл қ алдық тарының валенттіліктері бойынша негіздердің жә не тұ здардың химиялық формулаларын қ ұ растыра білу.Мұ нда гидроксотоптың бір валентті, қ ышқ ыл қ алдығ ының валенттілігі металмен орын алмастыратын сутегіне тә уелді екенін есте сақ тау жеткілікті.
5− талап. Оксидтер, негіздер, қ ышқ ылдар жә не тұ здарды атай білу.
6− талап. Электрон қ абаттарындағ ы электрон сандарын кө рсетіп, атом қ ұ рылысының сызбанұ сқ асын сыза білу.
7− талап. Қ осылыстың формуласы бойынша элементтің тотығ у дә режесін анық тай білу.Тотығ у дә режесі валенттілікпен қ атар қ олданылатын ұ ғ ым.Ол теріс электрлік ұ ғ ымымен тығ ыз байланысты.Тотығ у дә режесі кез келген қ осылысты шартты тү рде иондардан тұ рады деп есептегенде ә р атомғ а тиесілі заряд шамасымен анық талады.Бос кү йіндегі жә не жай зат қ ұ рамындағ ы атомның тотығ у дә режесі нө лге, иондық қ осылыстарда иондар зарядына тең болады.
8− талап. Ө тілген тотығ у− тотық сыздану реакцияларының негізінде электрон балансын жазып, химиялық тең деу қ ұ ру.Оқ ушылар атомдардың электрон беру жә не қ осып алу мү мкіндігін дә л басып анық тап, тотық тырғ ыш, тотық сыздандырғ ыш, тотық у ә рекеті жә не тотық сыздану ә рекеті ұ ғ ымдарын жете мең геріп, тотығ у дә режесі ұ ғ ымын пайдалана білу керек.
9− талап. Келтірілген талаптарғ а сә йкес оқ ушылардың химиялық тіл туралы алғ ан білімі 9− сыныпта нығ аяды.Бұ л класта жаң адан қ осылатын талап қ ышқ ылдардың, сілтілердің жә не тұ здардың диссоциациялану тең деулерін, ө тілген жә не соларғ а ұ қ сас реакциялардың толық жә не қ ысқ артылғ ан иондық тең деулерін қ ұ ра білу.
5. Химиялық тілді саналы мең геру жә не пайдалана білу жағ дайлары.
Орта мектептегі химияның мазмұ ны тіл арқ ылы баяндалып, оқ ыту қ ұ ралдары мен ә дістері тілге негізделетіндіктен, оқ ыту барысында мұ ғ алім мен оқ ушы ең бегінің ү йлесуін тіл мен сө йлеу арқ ылы кө рсетуге болады.
Ә леуметтік тә жірибе болып табылатын білім мұ ғ алімнен оқ ушығ а заттар мен қ ұ былыстар жә не оларды тү сіндіретін тіл жә не сө йлеу арқ ылы беріледі.Бұ л ә рекет бірімен− бірі тығ ыз байланысты жү реді, сондық тан оқ ушылар химиялық тілді мең гереді, содан соң химия тілі арқ ылы заттар мен қ ұ былыстар жө ніндегі білімді игереді деп шартты тү рде ғ ана айтуғ а болады.
Химияда тө рт таң балар жү йесі қ олданылады: заттар мен қ ұ былыстардың сыртқ ы белгілері, сө з таң балар, символдар жү йесі жә не номенклатуралық таң балар.Тұ рақ ты ғ ылыми ақ парат осы жү йелердің бірінен екіншісіне ауысып отырады.Оның ауысу бағ ыты оқ ыту барысында таң балардың қ олданылу ретіне байланысты.Оқ ыту тиімді болу ү шін ә р нақ тылы жағ дайда пайдаланылу ретін дә л анық тауы керек.
6.Химиядан қ азақ ша терминдердің қ алыптасуы жә не оқ ытылуы.
Қ азақ мектептерінде химияны оқ ыту ғ ылыми тілі арқ ылы еркшеленеді.Бұ л тіл химия оқ улық тарын, оқ у методикалық ә дебиеттерін орыс тілінен аудару жә не қ олтума ең бектер жазу ү стінде қ алыптасты.Химия тілінің негізгі бө лігі− қ азақ ша химияның терминдері қ азіргі дә режесіне жеткенге дейін бірнеше кезең нен ө тті.
1920− 1930 жылдарда С.Т.Сазонов, В.Н.Верховский жә не П.П.Лебедов жазғ ан химия оқ у қ ұ ралдарын қ азақ тіліне аударғ анда жеті жылдық мектеп кө леміндегі химия терминдері қ алыптасты.
1930− 1950 жылдарда В.Н.Верховский мен Л.А.Смаргонский жазғ ан химияның тұ рақ ты оқ улық тарында бірсыпыра теориялық жә не технологиялық тың материалдар ең гізіліп, терминдер саны бұ рынғ ыдан анағ ұ рлым артты.Бұ ларды аударуда ө ткен кезең дегі тә жірибе пайдаланылды, айтылып ө ткен қ ателіктер тү зетілді.Қ азақ сө здерінен баламасы табылмағ ан интернационалдық терминдер орыс тіліндегі жазылуы мен айтылуын сақ тап қ абылданды.Кө птеген жаң а нақ кө шірмелер жасалып, қ азақ тың байырғ ы тө л сө здері терминдік мағ ынағ а ие болды.
1950− 1990 жылдарда химия мен химияны оқ ыту методикасынан орта жә не жоғ ары оқ у орындарына арналғ ан бірнеше оқ улық тар мен оқ у қ ұ ралдары, химияның орысша− қ азақ ша сө здіктері басылып шық ты, химия тілін зерттеу жұ мыстарының нә тижесі жарық кө рді.Химия терминдерінің саны мен сапасы артып жоғ ары білімнің ауқ ымын қ амтитын дә режеге жетті.
Химия саласындағ ы ғ ылыми ақ параттың қ аулап ө суіне байланысты химия тілін ұ дайы жетілдіру жә не оны оқ ытудың тиімді ә дістерін іздестіру кү н тә ртібіне тү спейтін кү рделі мә селе.
Бақ ылау сұ рақ тары
1. Химияның ғ ылыми тілі дегеніміз не, ол қ андай бө ліктерден тұ рады?
2. Химия тілін тү сінудің ғ ылыми негіздері қ андай?
3. Оқ ыту қ ұ ралдарының ішінде химия тілінің алатын орны?
4. Химиялық символиканы игеруде оқ ушылардың білімі мен білігіне қ ойылатын талаптар қ андай?
5. Химиялық номенклатураның тү рлері жә не олар оқ ыту барысында қ алай пайдаланылады?
6. Химиялық тіл туралы білім қ алыптасуының қ андай теориялық негіздері бар?
7. Химия тілінің оқ у− тә рбиелік маң ызы қ андай?
8. «Химиялық алғ ашқ ы ұ ғ ымдар» тақ ырыбындағ ы негізгі ұ ғ ымдардың атауларын теріп жазып, олардың арасындағ ы белгілі байланыстарды сызбанұ сқ а тү рінде кө рсетің дер.
9. Химиялық символика мен химиялық номенклатура арасында қ андай байланыс бар?