Дәріс. Химияны оқытудың мақсаттары мен міндеттері. 4 страница

9. Химия ө ндірісіне ұ йымдастырылатын бір топсеруенннің жоспарын жасаң дар.

10. Сабақ тар жү йесін жетілдіруге мұ ғ алімдердің қ осқ ан ү лесі жө нінде білетіндерің ді баяндап берің дер.

11. Сабақ тарда оқ ушылардың ө здігінен істейтін жұ мыстарының тү рлерін жә не мазмұ нын баяндап берің дер.

7.Дә ріс. Химияны оқ ытудың жеке мә селелері. Химияның алғ ашқ ы

ұ ғ ымдарын қ алыптастыру методикасы.

1.Химияның алғ ашқ ы ұ ғ ымдарымен таныстырудың міндеттері мен маң ызы.

Қ андай ғ ылым болмасын бір− бірімен тығ ыз байланысты ұ ғ ымдар жү йесінен тұ рады, оларды жетік тү сінбейінше, ғ ылымның мазмұ нын игеру мү мкін емес.Орта мектептегі химияның курсы да аса маң ызды алғ ашқ ы ұ ғ ымдарды қ арастырудан басталады.

Тақ ырыптың білім берудегі міндеттеріне мыналар жатады.

7− кесте. Химиялық элемент, зат жә не химиялық реакция ұ ғ ымдарының сипаттамалары.

1. Химия пә ні, зат, химиялық элемент, химиялық реакция, химиялық символика туралы алғ ашқ ы ұ ғ ымдарды қ алыптастыру.

2. Алғ ашқ ы ұ ғ ымдарды қ алыптастырудың теориялық негізі болатын атом− молекулалық ілімнің қ ағ идаларын саналы мең герту; олардың тұ рғ ысынан заттардың қ асиеттерін, химиялық реакциялардың механизмін тү сіндіру.

3. Қ ұ рам тұ рақ тылық заң ын, масса сақ талу заң ын саналы игерту, қ олдана білуге, атом− молекулалық ілім тұ рғ ысынан тү сіндіре білуге ү йрету.

4. Эксперименттік біліктер қ алыптастыру: химия зертханасында жұ мыс істеу ережелерімен, қ ауіпсіздік техникасымен таныстыру, қ ыздыру аспаптарымен, зертханалық штативпен, реактивтермен, ыдыстармен, т.б. жұ мыс істей білуге баулу.

Тақ ырыпты оқ ытудың тағ ы бір міндеті− химия пә нін оқ ытудың мазмұ ны мен ә дістеріне енгізілген кейінгі ө згерістерді ескеру.Бұ рыннан қ олданылып келе жатқ ан Ю.В.Ходаков, Д.А.Эпштейн, П.А.Глориозов оқ улығ ымен бірге жаң адан ұ сынылғ ан Г.Е.Рудзитис, Ф.Г.Фельдман оқ улығ ының мү мкіншіліктерін жете пайдалану.

2.Химия пә ні.

Оқ ушылардың пә нге деген пікірін тудыруда алғ ашқ ы сабақ тардың маң ызы зор.Методикалық ә дебиеттерде химияның пә нін анық тайтын алғ ашқ ы сабақ та екі тү рлі қ ателік жіберілнтіні айтылғ ан.Біріншісі оқ ушылардың химияғ а қ ызығ ушылығ ын тудыру ү шін бірнеше қ ызық ты тә жірибелер кө рсетіледі, бірақ олардың мә ні тү сіндірілмейді.Екіншісі химияның халық шаруашылығ ындағ ы маң ызын мұ ғ алыі тә птіштеп айтуғ а тырысады.Ғ ылымның ө зін білмей тұ рғ ан оқ ушығ а, оның маң ызын кең ейтіп, айтудың да қ ажеті шамалы.

Алғ ашқ ы сабақ та химияның жаратылыстану ғ ылымына жататыны, заттарды зерттейтіні жә не заттардың қ асиеттері туралы ұ ғ ым қ алыптастыру жеткілікті.

Осыдан кейін химияғ а заттар жә не олардың бір− біріне айналуын зерттейтін ғ ылым деген анық тама беріледі.

3.Таза зат жә не қ оспа ұ ғ ымдары.

Заттардың қ асиеттерін зертттеу таза зат жә не қ оспа ұ ғ ымдарына ә келеді.Оқ ушыларғ а кү нделікті тұ рмыстан жә не табиғ аттану пә ндерінен белгілі қ оспалар еске тү сіріледі.Қ атты заттардың қ атты заттардағ ы, қ атты заттардың сұ йық тағ ы ерімейтін жә не еритін, сұ йық тың сұ йық тағ ы еритін жә не ерімейтін қ оспалары кө рсетіледі.Соның нә тижесінде оқ ушылар ә р қ оспа ең кемі екі заттан тұ ратынын, оның біреуі негізгі зат, екіншісі қ осымша деп аталатынын біледі.

Оқ ушылар «заттардың ө згерісі», «қ ұ былыс», «физикалық жә не химиялық қ ұ былыс», «айналу» терминдерімен белгіленетін жалпы ұ ғ ымдардың ара қ атынасын тү сіну арқ ылы химиялық реакция ұ ғ ымына келеді.Мұ нда анық таусыз енгізілетін ұ ғ ым− ө згеріс арқ ылы қ ұ былыс туралы тү сінік беріледі.Заттардың кез келген ө згерістері қ ұ былыс деп аталады, ол екі тү рлі: физикалық қ ұ былыстар жә не химиялық қ ұ былыстар.Химия оқ улық тарында жаң а заттар тү зілмейтін ө згерістер физикалық қ ұ былыстар деп аталатыны талас тудыруда.

Бір заттардан екінші жаң а заттар тү зілетін ө згірістер химиялық қ ұ былыстар делінеді, оларды басқ аша химиялық реакциялар деп атайды.

Сонымен, ө згеріс пен қ ұ былыс тең мағ ыналы жалпы ұ ғ ым, физикалық жә не химиялық қ ұ былыстар солардан туындайтын екінші сатыдағ ы ұ ғ ымдар.Дегенмен химияның аударма ең бектерінде ө згеріс пен химиялық реакция арасындағ ы сатылау айырмасы, кейде ескерілмейді.Химиялық қ ұ былыс, химиялық айналу жә не химиялық реакция бірінен бірі ажыратуғ а болмайтын тең мағ ыналы ұ ғ ымдар.

Оқ ушылар химиялық реакциялардың жү ргенін сыртқ ы белгілеріне қ арап біледі, оларғ а жататындар: тұ нбаның тү зілуі жә не еруі, газдың тү зілуі мен сің ірілуі, тү стің пайда болуы немесе ө згеруі, жылу мен жарық тың бө лінуі мен сің ірілуі.

Химиялық реакциялар заттардың кө зге кө рінбейтін ұ сақ бө лшектерінің арасында жү реді.Реакцияның механизмі осы бө лшектердің ө згерісін ескеретін атом− молекулалық теория тұ рғ ысынан тү сіндіріледі жә не химиялық тең деулер арқ ылы ө рнектеледі.Химиялық тнң деу зат массасының сақ талу заң ына сү йеніп жазылады, химиялық реакцияны сандық жә не сапалық жағ ынан сипаттайды.

4.Заттың қ ұ рылысы туралы алғ ашқ ы ұ ғ ымдардың қ алыптасуы.

Химиялық қ ұ былыстар кезінде оқ ушылар реакцияғ а кіріскне бастапқ ы заттардың жә не реакциядан шық қ ан ө німдердің соң ғ ы заттардың қ асиеттерін тікелей бақ ылайды.Заттың осы кезге дейін қ алыптасқ ан эмпирикалық ұ ғ ымдары теориялық ұ ғ ымдар дә режесіне дейін кө теріледі.Заттың қ ұ рылысын тү сіндіретін ең қ арапайым кө зқ арас − атом− молекулалық іліммен таныстырылады.Бұ л таныстыру методикалық жағ ынан ү ш тү рлі шешімін тапты.

Біріншісі− химия ғ ылымының даму қ исынына жә не эксперименттік дә режеге сә йкес алдымен эквивалент ұ ғ ымынан атомдық масса ұ ғ ымына, содаң сон атомның ө зіне кө шу арқ ылы жү зеге асырылды: эквиваленттік масса− атомдық масса− атом.Бұ л методикалық шешім орта мектепке арналғ ан алғ ашқ ы оқ у қ ұ ралдарында ғ ана пайдаланылды.

Екіншісі− химияның тұ рақ ты оқ улық тарында ұ дайы қ олданылып келеді.Заттар молекулалардан, молекула атомдардан тұ рады дейтін кө зқ арасқ а сә йкес: айырылу реакциясы − молекула− атом сызбанұ сқ асы бойынша методикалық ә дебиеттерде, мектеп сарамандығ ында айырылу реакциясының мысалы ретінде сынап оксидінің айырылуы қ арастырылды.

Ү шінші шешм Н.С.Ахметов, Л.М.Кузнецованың 7− класқ а арналғ ан байқ аудағ ы оқ улығ ында кездеседі.Мұ нда химиялық алғ ашқ ы ұ ғ ымдар тақ ырыбында атом ұ ғ ымы тә жірибеге сү йеніп енгізілмейді.Химиялық элементті анық тау ү шін, дайын ұ ғ ым есебінде пайдаланылады.

Тағ ы бір методикалық ізденулерді зат туралы алғ ашқ ы ұ ғ ымдар жү йесі қ алыптасуының атом− молекулалық дең гейі қ анағ аттандырмайды.Атом, химиялық элемент, валенттік ұ ғ ымдарын бірден электрондық теория тұ рғ ысынан беру керек деп есептейді.Бұ л саладағ ы ө здерінің тә жірибесін ортағ а салады.

Бақ ылау сұ рақ тары

1. Химияның алғ ашқ ы ұ ғ ымдарын екі жү йе бойынша жіктеп, сызбанұ сқ а сызың дар: а) зат ұ ғ ымдарының жү йесі; ә) химиялық реакция ұ ғ ымдарының жү йесі;

2. Химияның пә німен таныстырғ анда пә наралық байланыс қ алай жү зеге асады?

3. Таза зат жә не қ оспа ұ ғ ымдары қ алай қ алыптастырылады?

4. Заттардың қ асиеттерімен танысуғ а арналғ ан зертханалық жұ мыстың жазбаша нұ сқ ауын ә зірлең дер.

5. Заттың ө згерістері туралы ұ ғ ымдар жү йесін сатылары бойынша сипаттап, химиялық реакция ұ ғ ымына анық тама берің дер.

6. Атом, химиялық элемент, жай зат жә не кү рделі зат ұ ғ ымдары арасындағ ы ө зара байланысты кө рсетің дер, оларды анық таудағ ы методикалық тә сілдерді сипаттаң дар.

7. Мольғ а байланысты ұ ғ ымдардың бірінші тақ ырыпқ а кө шірілу себептерін қ алай тү сінесің, олардың басқ а ұ ғ ымдармен байланыстарын кө рстеің дер.

8. Алғ ашқ ы ұ ғ ымдардың қ алыптасуындағ ы атом− молекулалық ілімнің жетекші ролін сипаттаң дар.