Айдың қозғалысы және фазасы, тұтылулар

Бұ л бө лімді оқ ытуда аспан сфералыө координаттар жү йелерін жә не Кү ннің эклиптика аспан сферасында Жер орбитасы жызық тығ ын тү зетіндігін ескерте отырып қ айталау керек. Жаң а материалды бастағ анда бірден Айдың кө рінерлік қ озғ алысын жұ лдыздар фонында эклиптика бойымен Кү ннің кө рінерлі қ озғ алысымен қ атар қ ойып қ арастырылады.

Сағ ат тілі бағ ытында Айдың кө рінерлік қ озғ алысын аспан сферасымен қ оса Айдың Жерді айнала қ озғ алысымен шатыстырмау керек. Бірінші қ озғ алыс аспан сферасының тә уліктік айналысымен тү сіндіріледі. Екінші қ озғ алыс Жү лдыздар фонында Айдың қ озғ алысын бақ ылау арқ ылы ғ ана байқ алады: қ андай да бір ақ ыт мезетінде Ай белгілі бір жұ лдыздар маң ында тұ ратын болса, бір сағ аттан кейін Ай одан 0 5-қ а сол жұ лдыздан шығ ысқ а қ арайғ ы жақ та тұ рады, ал бір тә уліктен кейін сол жұ лдыздан шығ ысқ а қ арай 13 -та тұ рады. 27, 32 тә уліктен кейін Ай сол жұ лдызғ а қ айта келеді, яғ ни бір айналым жасайды.

Ай фазалары ө згерісін тү сіндіру ү шін тә уліктің қ араң ғ ы кезең інде орындалатын қ арапайым тә жірибемен тү сіндіруге болады. Ү стел шамын электрлік шам кө зі эксперименктитор дең гейінде тұ ратындай етіп одан 2-3 м қ ашық тық та орналастырады. Қ олғ а теннис добын алып, оны қ олда алғ а соз кө теріп, доп кө лең кеге тү спейтіндей етіп ө зін айналдырады. Сонда Ай фазасына ұ қ сас доптың фазасын кө руге болады.

Ай орбитасы жер орбитасына 5 09 кө лбеген, ал Айдың кө рінерлік қ имасы 0 5, яғ ни ай орбитасы кө лбеулігінен ә лдеқ айда кіші. Сондық тан егер жаң а ай жә не толық ай Ай тү йіндерінен қ ашық та болатын болса, онда Ай кө лең кесі Жерден тыс кетеді де, Айдың ө зі жер кө лең кесіне тү спейді. Бұ ндай жағ дайда тұ тылу болмайды.

Ай фазалары ауысу периоды 29, 53 тә улік екендігіне назар аударатын болсақ, синодтық ай ұ зақ ьығ ы сидерлік ай ұ зындығ ынан ү лкендігі Айдың Жерді айналу бағ ыт мен Жердің Кү нді айналу бағ ыттары қ арама-қ арсы болса онда синодтық ай жұ лдызды айдан қ ысқ а болар еді.