неркәсіп нысандарын экологиялық төлқұжаттау. Экологиялық аудит. Тұрақты дамыту тұжырымдамасы.

3. Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау сапасын бақ ылау ү шін қ азіргі кезде екі негізгі терминді қ олданады.

1. Мониторинг

2. Бақ ылау

Мониторинг деп қ оршағ ан орта жағ дайының антропогенді ә сер ету арқ ылы ө згеруін бағ алайтын бақ ылау кү йесін айтады.

Мониторинг қ ұ рылысын келесідей блокторғ а бө луге болады:

Бұ л блоктар бір бірінен тікелей жә не кері байланыста. Жағ дайды бағ алау ү шін ұ йымдасқ ан бақ ылау жү йесінің мә ліметтері бойынша қ оршағ ан ортаның жағ дайы жайы мә ліметтер алуғ а болады. Екінші жағ дайда, бақ ылау арқ ылы бақ ылау жү йесінің қ ұ рылысын анық тауғ а болады. (кері байланыс)

Мониторинг жү йесін қ оршағ ан ортаның сапасын реттеуге қ олданады, ө йткені бақ ылау табиғ и ортаның жағ дайының басты, сондай – ақ бағ алау жағ дайының бағ асы қ оршағ ан ортаны қ орғ ауғ а қ олданылады.

Экологияның мониторинг жү йесі келесідей мә ліметтерді жинауы, жү йелеуі жә не талдауы тиіс:

1 – қ оршағ ан ортаның жағ дайы туралы;

2 – қ оршағ ан ортаның ө згеру себептері мен бақ ылау себептері (ә сер ету факторлары мен кө здері);

3 – қ оршағ ан ортағ а келетін зияндарды, ө згеру мү мкіндіктері жағ дай;

4 – биосфераның бар қ оры туралы;

Мониторинг жү йесінің ө зі қ оршағ ан ортаны басқ ара алмайды, алайда алынғ ан мә ліметтер мә селелерді шешуге мү мкіндік береді.

Мониторингті бірнеше топқ а бө леді:

1) Ластану масштабы бойынша;

2) Бақ ылау обьектілері бойынша;

3) Бақ ылау ә дістері бойынша;

Ластану масштабы бойынша: Дү ние жү зілік;

Аймақ тық;

Импакталы.

Глобальды мониторинг биосферада болып жатқ ан бү кіл дү ниежү зілік процестер мен ө згерістерді қ арастырады, сондай ө згеру мү мкін жағ дайларды қ арастырады.

Аймақ тық мониторинг белгілі бір жеке аймақ тардағ ы процестер мен ө згерістерді қ арастырады, яғ ни табиғ и немесе антропогенді ә сер етуден табиғ и биологиялық процестердің жә не ө згерістерді қ арастырады.

Импакты мониторинг зиянды қ ауіп тө ндіретін кө здерде орналасқ ан қ ауіпті аймақ тар мен керлерді бақ ылайды

Басты мониторинг антропогенді ә сер ету болмайтын табиғ и таза керлердің кү йін бақ ылайды (қ орық тар)

Бақ ылау обьектілері бойынша:

1. Атмосферада, гидросферада, жердегі антропогенді ө лшеу мониторингі;

2. Ластану кө здері мониторингі.

Ауаның жағ дайы, жер беті сулары, климаттық ө згерістер, жер бетінің қ асиеттері, ө сімдіктер мен жануарлар ә лемінің жағ дайы сапасы мен мө лшері моиторинг кезінде анық талады.

Бақ ылау ә дістері бойынша:

1) Авиациялық;

2) Спутникті;

3) Геофизикалық.

4) Физикалық, химиялық жә не биологиялық кө рсеткіштер бойынша мониторинг

Қ азақ стан Республикасы мониторинг басқ армасының – бірегей мемлекеттік жү йесінде біріккен. Оғ ан қ оршағ ан ортаны қ орғ ау саласы бойынша бірнеше мекемелер мен кіреді.

1) Гидрометеорлогия мен қ оршағ ан орта мониторинг бойынша мекемелер;

2) Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау министрлігі;

3) Денсаулық қ орғ ау министрлігі.

Гидрометеорлогия атмосфералық, су бетінің, қ ұ рылық тың, тең із суының, жердің, жер беті кең істігі жағ дайы мониторингін ұ йымдастырады. Бұ л мекеме атмосфера жағ дайын Қ азақ станның бірнеше қ алалары бойынша анық тап отырады. Осы постарда ө ндірістік мекемелердің бақ ылау ү шін аймақ тық мониторинг жү ргізіледі.

Оршағ ан ортаны қ орғ ау саласындағ ы халық аралық қ ызметткеттік. 14000 сериялы ИСО стандарттары негізінде қ оршағ ан ортаны қ орғ аудың экологиялық менеджменті жү йесінің ендірілу перспективалары

Дү ниежү зілік қ оршағ ан ортаны қ орғ ау бірлестігі дү ниежү зілік экологиялық тә ртіпке байланысты реттелініп отырылады. Оның негізіне дү ниежү зілік бірлестік бойынша танылғ ан принциптер мен нормалар кіреді. Осығ ан байланысты қ оршағ ан ортаны қ орғ ау саласындағ ы халық аралық қ ызметткеттік пайда болды. Олардың жұ мысының мақ саты қ оршағ ан ортаны қ орғ ау мақ сатында дү ние жү зі халық тарын біріктіріп, экологиялық мә селелерді бірлесе отырып шешуге шақ ыру. Осы негізде 14000 сериялы ИСО стандарттары енгізілді. Бұ л стандарттар негізінде қ оршағ ан орта экологиялық менеджмент жү йесі пайда болды. Бұ л ә рбір мемлекеттің қ оршағ ан ортаны қ орғ ау ү шін 14000 сериялы ИСО стандарттарына сай жұ мыс істеуіне негіздейді.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Мониторг дегеніміз не?

2. Ү кіметтің мониторингті жү ргізі саясаты қ андай?

3. Мониторнгтің қ андай тү рлері бар?

4. Экологиялық сраптама дегеніміз не?

5. Экологиялық басқ ару негіздері қ андай?

6. 14000 сериялы ИСО стандарттары дегенді қ алай тү сінесіз?

Қ олданылатын ә дебиеттер:

1.Иллорианов А.И. Экологические основы природопользования. Экология и жизнь, 2002.

2. 10. Охрана окружающей среды. Под. Ред. С.В. Белова – М.: Высшая школа, 1991.

3. Тонкопий М.С. Экология и экономика природопользования: Учебник – Алматы: Экономика, 2003.