Тақырып №3.

Дә ріс тезистері:

Микроорганизмдер генетикасы. Адам организмінің микрофлорасы. Дисбактериоз. Микроорганизмдердің санитарлы-кө рсеткіштер.

Мақ саты:

Микроорганизмдардың тұ қ ымқ уалағ ан аппараты туралы қ ұ растыруды осы тақ ырыптың зерттеулерi тү пкi мақ сатпен бiлiмдердiң студенттерiнде, инфекция ауруларын диагностика ү шiн олар бактериялық торшаның қ ұ былмалылығ ы, типтеу, мә н қ ағ идалары туралы ұ сыныс беруге болыптабылады; гендік инженерияның генотиптеу жә не оның аурулар диагностикасындағ ы ролі.

Дә ріс тезистері:

Генетика – ө згергіштік пен тұ қ ымқ уалаушылық ты зерттейтін ғ ылым.
Ген – ДНҚ молекуласының фрагменті, бір белоктың синтезін қ адағ алайды.
Гендердің микроб қ оспасы генотип деп аталады. Тұ қ ымқ уалаушылық – воспроизведение у потомков признаков предков.

Микроб генотипі генетикалық картада lac, sac, col деп жазылады.

Гендердің жиынтығ ы генотип деп аталады. Сыртқ ы кө ріністерінің қ асиеттерінің жиынтығ ы фенотип деп аталады.Фенотипті ө згергіштер Lac, Sac, Col деп белгіленеді.

Микроорганизмдердің ө згергіштігі – ә р тү рлі факторлардың ә серінен қ асиеттерінің ө згеруі. Микроорганизмдердің бір немесе бірнеше белгілерінің фенотиптік ө згеруі модификация деп аталады. Олар ДНҚ -ң ө згерістерімен сипатталмайды, сондық тан белгілі бір уақ ыттан соң жойылады.

Мутация – белгілі бір қ асиеттің ө згеруі мен тұ қ ым қ уалайтын ДНҚ молекуласының біріншілік ө згерістері. Оларғ а жататындар – рекомбинациялар(коньюгация, трансформация, трансдукция).

-Делеция – тү сіп қ алуы (геннң немесе оның бө лігінің)

-Инверсия – ДНҚ -ның бір бө лігінің 180 -^{0-қ а} бө лінуі

-Дупликация – нақ ты бір бө лімінің қ айталануы

-Трансформация – гендердің ауысуы

Генетикалық рекомбинация – гендердің бактериялар арасындағ ы алмасуы мен екі қ ұ рылымда бекітілген: донор (беру) жә не реципиент (қ абылдап алушы).

Коньюгация-жынысстық пилилер аркылы генетикалық материал басқ а бактериалды жасушағ а ө тіп, хромосомағ а бекиді.

Трансформация-оқ шауланғ ан ДНҚ аркылы генетикалық материалды донордан реципиентке берілуі. Трансдукция-ә лсіз фаг арқ ылы генетикалық материалдың донордан реципиентке берілуі (арнайы емес, арнайы, абортивті)

Ветеринарлық жә не тағ ам ө неркә сібінде Денсаулық Сақ тау органдарында жаң а антибиотиктер шығ ару осы кү нге дейін маң ызды мә селе болып келе жатыр. Антибиотиктер биотехнологияның ө німнің жә не фармацевтикалық препараттардың негізінде қ олданылатын заттар болып табылады. Қ азіргі жағ дайдағ ы қ олданылатын гормональды препараттар (инсулин, соматотропин жә не т.б.) биоло­гиялық белсенді заттар (интерлейкиндер, интерферондар, қ анның плазминоген активаторы, антигемофильді фактор жә не т.б.), гендік-инженериялық вакциналар (суббірліктік, пептидтік, «векторлық»), моноклональды антиденелер негізіндегі диагностикумдар, нуклеиндік қ ышқ ылдардың детекциясы ү шін тест-жү йелержә не т.б.

Фитопрепараттар ө німінің қ олданылуы ө сіп барады (алкалоидтар, гликозидтер, стероидтар, эфир майлары жә не т.б.), микробтық ферменттер (стреп- токиназа, урокиназа, супероксиддисмутаза; ә р-тү рлі амилаза жә не протеаза), полидекстрандар.

Нуклеоид – ДНҚ молекуласының екі жіпшелі сақ иналы молекуласы, цитоплазмада орналасатын, жә не бактериялардың ө мірлік генетикалық ақ паратын сақ тайды.

Плазмидалар– тұ қ ымқ уалаушылық тың хромосомадан тыс факторы.

Экологиялық микробиология iшiнде микробты бiрлестiктердiң қ атынасы, сонымен бiрге микроорганизмдар жә не биотоп сонымен бiрге тұ рып жатқ ан макроорганизмдардың арақ атынасы ү йренедi. Биотоп - микробтардың мекендеуiн орта. Биоценоз - (биотоппен) мекендеудi бiртұ тас орта сабақ тас ә ртү рлi тү рлердiң популяцияларының жиынтығ ы.

Бір биотопта мекендейтін популяцияның тү раралық қ атынастары кү рделі, ә ртү рлі жә не тұ рақ сыз. Келесі тү рлері ажыратылады:

- нейтрализм – популяциялар не ө ркендетуші, не басушы ә сер кө рсетпейді

- симбиоз – популяциялар ө здерінің ү лесіне шешеді, ө зара тә уелділіктің дең гейін ә лсізден (қ атынасу) толық қ а (мутуализм) дейін тү рлендіреді.

- Мутуализм - симбионттар бір – бірінің тіршілік қ ызметтерін толық тырып отырады;

- Комменсализм – “арамтамақ тық ”, иесінің рационында мә ні жоқ тағ амдық қ алдық тармен қ оректенетін микроорганизмдер

- Конкуренттілік (антагонизм) – бір популяцияның екіншісінің тіршілік сиымдылығ ын басуы

- Паразитизм – бір популяция (паразит) ө з ү лесі ү шін басқ асына зиян (иесінің) келтіретін тү рішілік байланыс

Мекен ететін орталарына байланысты микроорганизмдер ө з беттерінше тіршілік ететіндер жә не паразиттік тіршілік ететіндер деп бө лінеді.

Ө з беттерінше тіршілік ететіндер гидро -, лито- жә не атмосферада орнығ ады, сонымен бірге ә ртү рлі антропогенді ораларда мекендейді (киім, ү й, тағ амдар, емдік препараттар т.б.).

Экологиялық микробиологияда жалпы экология туралы тү сінік қ олданылады:

- популяция – бір биотипте мекен ететін бір тү р особтарының жиынтығ ы.

- биотип – біркелкі тіршілік жағ дайларына қ атысты биосфераның аймақ тық шектелген саласы

- микробиоценоз - белгілі бір ьиотипте мекен ететін микроорганизмдер популяциясының бірлестігі

- экожү йе - биоценоз бен биотиптен тұ ратын жү йе

- геосфера, гидросфера, атмосфера - топырақ, ауа жә не ауа экожү йелердің сә йкес жиынтығ ы

- биосфера – барлық экожү йелердің жалпы сомасы, ү лкен, тірі планета

Микрофлора тү рлері:

- - Тұ рақ ты (резидентті) – берілген биотопқ а арнайы қ осымшалар кіреді.

- Кездейсоқ (транзиторлы) – негіздерден тұ рады.

Дисбактериоз – симбитикалық микробтың тепе-тең дігінің бұ зылуы, сандық жә не сапалық қ ұ рамының ө згерілуі.

Фазалары:

1. Бастапқ ы. Бастапқ ы – қ алыпты симбионттардың табиғ и орнында даму санының кө беюі.

2. Микробтар санының алмасуы (азаюы немесе кө беюі), шартты-патогенді тү рлерінде анық талады.

3. Аутофлорының орын алмастыруы (тә н емес жерде пайда болады).

4. Микрофлораның патогенділігінің ө згеруі.

Кезең дері:

Дисбактериоз жоқ, сипатталады тек облигатты микробтар бар жә не ШПМ жоқ тығ ымен (немесе 1/4 аз колония ө сті).

I дә режедегі дисбактериоз (ә лсіз). ШПМ 1/3-1/4 жалпы микробтық санын қ ұ райды.

II дә режедегі дисбактериоз (анық) - ШПМ 1/2 жалпы микробтық колониясын қ ұ райды.

III дә режедегі дисбактериоз (ө те анық) - ШПМ 3/4 жә не одан кө п жалпы микробтық колониясын қ ұ райды.

Санитарлық микробиология- адам денсаулығ ына қ олайсыз ә сер ететін қ оршағ ан ортадағ ы микроорганизмдерді зерттейтін медициналық микробиологияның бө лімі. Ол қ оршағ ан орта объектілерінде патогенді, шартты-патогенді жә не санитарлық – кө рсеткіш микроорганизмдерді анық тайды, қ оршағ ан орта объектілерін залалсыздандыру тиімділігін бақ ылау тә сілдерін жә не гигиеналық нормалардың микробиологиялық кө рсеткіштерін жасайды.

Санитарлық – кө рсеткіш микроорганизмдер (СКМ) – қ оршағ ан орта объектілерінде патогенді микроорганизмдердің болумү мкіндігін жанамалап анық тауғ а негізделіп қ олданады.

Санитарлық – кө рсеткіш микроорганизмдер, қ оршағ ан ортаның ластануымен сипатталады.

Қ оршағ ан орта ластанғ аннан су, топырақ, ауа бағ алау жү ргізіледі.

Кө рнекі материал:

презентация в «PowerPoint» с фотографиями, схемами, таблицами, фильмами

Ә дебиет:

Негізгі:

1.Борисов Л.Б. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология.- М.: МИА, 2005. - 734 с.

2.Медицинская микробиология, вирусология, иммунология (под ред. Воробьёв А.А) МИА., Москва, 2004.- 690с.

3.Коротяев А.И, Бабичев С.Л. Медицинская микробиология, иммунология и вирусология. - СПб.: Спец. лит, 2000. - 591 с.

4.Медицинская микробиология /Гл.ред В.И. Покровский, O.K. Поздеев. - М.: ГЭОТАР МЕДИЦИНА, 2006. — 1200 с.

5.Тец В.В. Руководство к практическим занятиям по медицинской микробиологии, вирусологии и иммунологии – М.: Медицина, 2002. - 352 с.

6.Компьютерная программа " Диаморф" - " Медицинская микробиология" - атлас-руководство по бактериологии микологии, протозоологии и вирусологии под редакцией акад.проф. Воробьева А.А.

7.Дикий И.Л, Сидарчук И.И. и др. Микробиология. Руководство к лабораторным занятием. Киев, 2004, 583 с.

Қ осымша:

1.Борисов Л.Б., Козьмин-Соколов Б.В., Фрейдлин И.С. Руководство клабораторным занятиямпо медицинской микробиологии, вирусологии, иммунологии. - М.: Медицина, 1993.

2.Н.Красилыников А II. Справочник по антисептике. - Минск. - Выс шк.- 1995. - 367с.

3.Галактионов В.Т. Иммунология. - М. - Изд. " РИЦ МДК". - 2000. – 487с.

4.Воробьев А.А. " Микробиология, иммунология". - М.: МИА, 2002.

5.Воробьев А.А., Кривошейн Ю.С., Широбоков В.П. Медицинская и санитарнаямикробиология. - М.: Издательский центр " Академия" – 2003. – 464 с.

6.Аравийский Р.А., Горшкова Г.И. Практикум по медицинской микологии. - С-Пб. - 1995. - 50 с.

7.Всант P., Мосс У., Уивер Р. Определитель нетривиальных патогенных грамотрицательных бактерий (аэробных и факультативно-анаэробных). - М.: Мир, 1999. – 791 с.

8.Внутрибольничные инфекции // Под ред. Р.П.Венцелла. - М.: Медицина, 1990.- 656 с.

9.Саттон Д., Фотергилл А., Ринальди М. Определитель патогенных и условно-патогенных грибов. - Изд. Мир, 2001. - 470 с.

10.МаянскийА.Н.Микробиология дляврачей. - Нижний Новгород: Издательство Нижегородской государственной медицинской академии, 1999. — 400 с.

11.Котова А.Л. Клиническая микробиология: Методические указания.-Алматы, 2004.- 162с.

12.Тец В.В. Справочник по клинической микробиологии – СП Стройлеспечать. – 1994.– 224 с.

13.Определитель бактерий Берджи /Под ред Д.Хоулта, Н.Крига, П.Снитаи др.// М.: Мир, 1997. - в 2 томах.

14.Вопросы общей вирусологии, под ред. Кисилева И.О. Санкт- Петербург, 2007, 375 с.

15.Поздеев О.К. Медицинская микробиология: Учеб. О.К.Поздеев; под ред. В.И.Покровского.-2-е изд.испр.-М.: ГЭОТАР-МЕД, 2004.-768 с

Қ азақ тілінде:

Негізгі:

1. Медициналық микробиология, Алматы, 2011, 683 б Рамазанова Б.А, Кудайбергенұ лы К.К редакциялаумен.

2. Б.А. Рамазанова, А.Л. Котова жә не т.б. Микроорганизмдер морфологиясы.(оқ у- ә дістемелік қ ұ рал) Алматы, 2007, 131б.

3. Б.А. Рамазанова, К.К Қ ұ дайбергенұ лы, А.Л Котова. Инфекция туралы ілім.(оқ у-қ ұ ралы) Алматы 2007, 111 б.

4. Б.А.Рамазанова, А.Л Котова жә не т.б. Микроорганизмдер физиологиясы. (оқ у - ә дістемелік қ ұ рал). Алматы, 2007, 126 б.

5. Б.А. Рамазанова, А.Л Котова жә не т.б. Микроорганизмдер экологиясы. (оқ у- қ ұ ралы). Алматы, 2007, 95 б.

6. Б.А. Рамазанова, А.Л Котова жә не т.б. Микробтарғ а қ арсы қ олданылатын препараттар (оқ у- қ ұ ралы) Алматы, 2007., 47 б.

7. Микробиология жә не вирусология (жалпы бө лімі): Оқ у қ ұ ралы /Ү.Т.Арық паева, К.Х.Алмағ амбетов, Н.М.Бисенова, Н.Б.Рахметова, Г.Д.Асемова, Койшебаева К.Б., Бисимбаева С.К., Калина Н.В./. 1-ші басылым. (Медициналық жә не фармацевтикалық мамандық бойынша жоғ ары оқ у орындарының студенттеріне арналғ ан оқ у қ ұ ралы) - Астана, 2005. – 208 б.

8. «Микроорганизмдердің морфологиясы» оқ у қ ұ ралы, Астана, 2004, 32б.; Микробиология жә не вирусология (жеке бө лімі): Оқ у қ ұ ралы /Ү.Т.Арық паева, К.Х.Алмағ амбетов, Н.М.Бисенова, Ә.Ө.Байдү йсенова, Н.Б.Рахметова, Г.Д.Асемова /1-ші басылым. (Медициналық жә не фармацевтикалық мамандық бойынша жоғ ары оқ у орындарының студенттеріне арналғ ан оқ у қ ұ ралы) - Астана, 2006. – 199 б.

Қ осымша:

1. Жалпы микробиологиядан лабораториялық сабақ тар бойынша оқ у-ә дістемелік қ ұ рал (А.Л. Котованың ред.). – Алматы, 1997.

Ағ ылшын тілінде:

Негізгі:

1.Richard V Georing, Hazel M Docrell, Mark Zukerman, Derek Wakelin, Ivan M Roit, Cedric Mims, Peter L Chiodini “Medical Microbiology”, 4^th Edithion, 2008, UK, p.656.

2.Jacquelyn G Black “Microbiology”, 7 ^th , WILEY, 2010, p.846

3. Patric R Muray, Ken S Rosenthal, Michael F Pfaller “Medical Mcrobiology”, 5^th Edithion, 2008, p.962

4. Cedric Mims, Hazel M Docrell, Richard V Georing, Ivan M Roit, Derek Wakelin, Mark Zukerman, “Medical Microbiology”, 3^th Edithion, 2004, ELSEVIER MOSBY, p.659.

5. Geo F Brooks, Kaaren C Carroll, Janett S Butel, Stephen F Morse, 24^th Edithion, JAWETZ, MELNICK& ADELBERG^S

6. Mark Gladwin, Bill Trattler, “Clinical Microbiology”, 4^th Edithion, MedMaster, Miami, 2007, p.393.

7. Anathanarayan R., Paniker C.K.J. Text book of microbiology. Orien Longman. Seven edition, 2005.

8. Medical microbiology. Ed.by Inta Ozols. Elsevier Mosby, 2004.

Қ осымша:

1.Robert M Diamond “Designing Assessing Courses and Curricula”, 3^th Edithion, Jossey-Bass, 2008, p.487

2.Patric Leonardi “Microbiology Study Guide: Key Review Questions and Answers”, Silver Educational Publishig, 2005, p.78

3.N.Cary Engelberg, Victor DiRita, Terence S Dermondy, “Mechanisms of Microbial Disease”, 4^th Edithion, Lippincton Williams& Wilkins, 2007, p.762

4.William F Strohl, Harriet Rouse, Bruce D Fisher, “Microbiology”, Lippincton^s, 2001, p.516

5.Jawetz, Melnic & Adelberg. Medical microbiology. Singapore. 2004.

6.Arora D.R. Text book of microbiology. CB. 2001.

7.William A. Stradit, Harriet Rouse, Bruce D. Fisher. Microbiology. 2001, Lippencott, Williams and Wilkins

8.Black Jacquelyn G. Microbiology. Principles & Applications, 1996 by Prentice-Hall, New Jersey

9.Medical microbiology. An introduction to Infectious Diseases. Ed. by Ryan Kenneth J. Appleton and Lange. Stamford, Connecticut, 1998.

10.Toni Hart, Paul Shears. Atlas de Roche de Microbiologie. - Paris., 1997.- 314р.

Бақ ылау сұ рақ тары (кері байланыс):

1. Жасушаның генетикалық аппараты.

2. Бактериялардың ө згергіштігінің тү рлері

3. Генетикалық рекомбинация, тү рлері

4. Гендік инженерия. Тү сінігі жә не маң ызы

5. Микробиоценозы человека.

6. Адам организмінің микробиоценозы.

7. Дисбактериоз. Тү сініктеме. Фазалары. Кезең дері.

8. Санитарлық микробиология тү сінігі

9. Ауа, су, топырақ микрофлорасы.