Микоздардың және паразитарлы аурулардың микробиологиялық диагностикасының жалпы принциптері. Этиологиялық диагноз қою.

Мақ саты: Саң ырауқ ұ лақ тар туғ ызатын аурулар жө нінде, диагнстика негіздері, қ азіргі патологиядағ ы ролі туралы студенттерге білім беру.

Дә ріс тезистері:

Медицинская паразитология – зоология бқ ліміне жатады, адамдар мен жануарлардың паразиттері.

Медициналық паразитологияны келесі топтарғ а бқ луге болады: 1. протозоология – паразиттік қ арапайымдар; 2. гельминтология – паразитарлы қ ұ рттарды зерттейді; 3. арахноэнтомология – медициналық мә ні бар буынаяқ тыларды зерттейді.

Қ арапайымдылар – бұ лар бір жасушалы жануарлар, иесінің организмінде тіршілік етеді. Жасушасы - эукариот. Протозойлы ауру – антропонозды жә не зоонозды ауруларды патогенді қ арапайымдылар.

Тірі организмдердің жү йелеу заң дылығ ы бойынша қ ароапайымдылар келесі жоғ ары сатылы таксондарғ а жатады:

Домен (империя): Eucarya

Патшалық: Animalia

Патшалық асты: Protozoa

Одан ары: бө лімдер, сынып, реті, тұ қ ымдастығ ы, туыстастығ ы, тү рі, тү расты.

Қ арапайымдылар бір жасушалы эукариотты микроорганизмдер, олар жасушаларының қ ұ рлысына байланысты жануарлардың жасушаларына ұ қ сас. Қ арапайымдылардың жасушасы сыртынан эластикалық мембранамен – пелликуламен қ апталғ ан (немесе неғ ұ рлым тығ ыз кутикула қ абатымен). Олардың кейбіреулері тіректік фибриллалармен, минералды скелетпен жабдық талғ ан. Қ арапайымдылардың кейбіреулерінде тұ рақ ты вегетативті денешіктері бар (мысалы, талшық тылар, кірпікшелілер); басқ аларында– тұ рақ сыз пішінді (мысалы, саркодалылар). Кө птеген қ арапайымдылардың қ озғ алысы тұ рақ ты (талшық тарының, кірпікшелерінің) немесе уақ ытша (жалғ анаяқ тар) тыныс алу ағ засының кө мегімен іске асады. Қ арапайымдылардың кө бісі гетеротрофтар жә не қ оректік заттар жасушағ а фагоцитоз жә не пиноцитоз жолымен тү седі. Қ ортылғ ан заттар цитоплазмағ а тү седі, қ ортылмағ ан қ алдық тар денесінің кез келген жерінен немесе арнайы саң лаулардан шығ арылып тастайды.

Кө птеген қ арапайымдылар қ олайсыз жағ дайда циста тү зеді.

Гельминтоздар –антропонозды жә не зоонозды ауруларды паразитті қ ұ рттар туғ ызады– гельминттермен (греч. Helmins, helminthos – паразитті қ ұ рттар).

Гельминттер – тө менгі сатылы кө п жасушалы организмдер Scolecida тип ү стіне жатады. Адам организмінде сколецидтің екі типі – жалпақ қ ұ рттар (Plathelminthes) жә не домалақ қ ұ рттар (Nemathelminthes) - таблица 2.

Жалпақ қ ұ рттардың 2 сыныпы ажыратылады - Trematoda (трематодтар немесе сорғ ыштар); Cestoda (цестодтар немесе жолақ қ ұ рттар - лентецы) жә не бір сынып домалақ қ ұ рттар – Nematodа. Ә р сыныпта тұ қ ымдастық тар мен туыстастық тардың айтарлық тай саны белгілі.

Қ арапайымдылардың қ озғ алуына байланысты жіктелуі бө лінеді:

1.саркодалық

2.талшық ты аяқ тылар

3.кірпіктік

4.споралық

Шақ ырылатын аурулар:

Ішектік жә не ішектен тыс амебиаз, терінің некротикалық зақ ымдалуы, менингоэнцефалит, лейшманиоз (терілік, кілегейлі-терілік, висцеральды), трипаносомоз, трихомониаз, лямблиоз, малярия, токсоплазмоз, микроспоридиоз жә не т.б.)

Жұ ғ у жолдары (қ оздырғ ыш тү ріне байланысты)

1.трансмиссивті

2.парентеральды

3.трансплацентарлы

4.жыныстық

5.фекальды-оральды

Лабораторлық диагностикасы:

Зерттеу материал (клиникалық кө рінісіне қ арай):

Қ ан, сү ек кемігі, тіндер биоптаты

Ә дістер (қ оздырғ ыш тү ріне байланысты жә не клиникалық кө рінісіне қ арай):

1. Микроскопиялық (Грам ә дісі, Романовский - Гимзе, Люголь ерітіндісі, Сафаралиев қ оспасы, «ілінген тамшы»)

2. Дақ ылдандыру (Рейс ортасы, Павлова ортасы, Джонсон-Трассель, цистеин қ осылғ ан бауырлы орта)

3. Серологиялық (РИА, ИФА, РИФ, РСК, РПГА)

4. НҚ анализі

5. Биологиялық

6. Аллергиялық

Микоздар биологиялық негіздердің жә не қ оздырғ ыштарғ а, сол аурудың клиникасы мен патогенезіне негізделген. Олар адамдар арасында урбанизация, антибиотиктерді кө п тағ айындағ аннан, иммундыжетіспеушіліктер ә серінен пайда болады. Патогенді саң ырауқ ұ лақ тар қ оздыратын аурулар микоздар деп аталады. Олағ а қ арсы тұ ру ү шін осы уақ ытқ а дейін жіктелуі нақ ты жіктелуі анық талмағ ан.

Саң ырауқ ұ лақ тар – бұ л эукариоттар, ә р тү рлі формада жә не кө лемде келеді. Саң ырауқ ұ лақ тар жасушасы – мицелли (гифалар) деп аталады. Оның аулу жә не субстратты тү рін анық тайды.

Саң ырауқ ұ лақ тардың кө беюі – жынысты жә не жынысты емес. Саң ырауқ ұ лақ тарды дақ ылдандыру ү шін аэробты жағ дайларда 28-33⁰С температурада ө сіреді. Қ оректік орталары: Сабуро, сусло-агар, Чапек.

Адамның саң ырауқ улақ ты аурулары 3 топқ а бө лінеді:

Беткейлік;

Теріішілік;

Терең дік.

Беткейлік саң ырауқ ұ лақ тарғ а: трихофития, микроспория, эпидермофития жатады. Ал тіріішілікке – споротрихоз, хромомикоз, мицетома жатады. Терең – кокцидиоз, гистоплазмоз, бластомикоз, криптококкоз жатады.

Сипаты:

- диссеминирленген, жедел, созылмалы тү рлері;

- ГЧЗТ ө седі;

- интоксикация;

- тері жә не теріішілік клетчатканы зақ ымдайды;

- ішкі органдарды зақ ымдайды;

- антидененің жоғ ары титрі байқ алады.

Лабораторлық диагностикасы:

Саң ырауқ ұ лақ тардың клиникалық кө рінісі полиморфты, лабораторлық диагностика арқ ылы ғ ана нақ ты диагноз қ оюғ а болады жә не ол зерттеу материалын дұ рыс алуына қ арау да кө п мә н бө лу керек. Кілегейлі қ абық тан ватты тампонмен, Фолькман қ асығ ымен алады.

Диагностиканың негізігі принциптері:

1. Микроскопиялық зерттеу:

- экспересс – ә діс

- Грам ә дісімен

- с едким калием

- нитрозинмен немесе тушьпен

- Романовский – Гимзе ә дісімен

- Гомори бойынша

- Гридли бойынша

- Мак Манусу бойынша

- РИФ

- «ілінген тамшы»

2. Қ оздырғ ышты бө ліп алу (бірнеше кү ннен бірнеше аптағ а дейін)

- селективті емес ортада

- селективті ортада

- латекс-агглютинация

- аллергиялық сынамалар

- НҚ анық тау

Емі:

- полиенді антибиотиктер

- азолдар

- аллиламиндер

- морфолиндер

Кө рнекті материал:

презентация в «PowerPoint» с фотографиями, схемами, таблицами, фильмами.

Негізгі:

1.Борисов Л.Б. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология.- М.: МИА, 2005. - 734 с.

2.Медицинская микробиология, вирусология, иммунология (под ред. Воробьёв А.А) МИА., Москва, 2004.- 690с.

3.Коротяев А.И, Бабичев С.Л. Медицинская микробиология, иммунология и вирусология. - СПб.: Спец. лит, 2000. - 591 с.

4.Медицинская микробиология /Гл.ред В.И. Покровский, O.K. Поздеев. - М.: ГЭОТАР МЕДИЦИНА, 2006. — 1200 с.

5.Тец В.В. Руководство к практическим занятиям по медицинской микробиологии, вирусологии и иммунологии – М.: Медицина, 2002. - 352 с.

6.Компьютерная программа " Диаморф" - " Медицинская микробиология" - атлас-руководство по бактериологии микологии, протозоологии и вирусологии под редакцией акад.проф. Воробьева А.А.

7.Дикий И.Л, Сидарчук И.И. и др. Микробиология. Руководство к лабораторным занятием. Киев, 2004, 583 с.

Қ осымша:

1.Борисов Л.Б., Козьмин-Соколов Б.В., Фрейдлин И.С. Руководство клабораторным занятиямпо медицинской микробиологии, вирусологии, иммунологии. - М.: Медицина, 1993.

2.Н.Красилыников А II. Справочник по антисептике. - Минск. - Выс шк.- 1995. - 367с.

3.Галактионов В.Т. Иммунология. - М. - Изд. " РИЦ МДК". - 2000. – 487с.

4.Воробьев А.А. " Микробиология, иммунология". - М.: МИА, 2002.

5.Воробьев А.А., Кривошейн Ю.С., Широбоков В.П. Медицинская и санитарнаямикробиология. - М.: Издательский центр " Академия" – 2003. – 464 с.

6.Аравийский Р.А., Горшкова Г.И. Практикум по медицинской микологии. - С-Пб. - 1995. - 50 с.

7.Всант P., Мосс У., Уивер Р. Определитель нетривиальных патогенных грамотрицательных бактерий (аэробных и факультативно-анаэробных). - М.: Мир, 1999. – 791 с.

8.Внутрибольничные инфекции // Под ред. Р.П.Венцелла. - М.: Медицина, 1990.- 656 с.

9.Саттон Д., Фотергилл А., Ринальди М. Определитель патогенных и условно-патогенных грибов. - Изд. Мир, 2001. - 470 с.

10.МаянскийА.Н.Микробиология дляврачей. - Нижний Новгород: Издательство Нижегородской государственной медицинской академии, 1999. — 400 с.

11.Котова А.Л. Клиническая микробиология: Методические указания.-Алматы, 2004.- 162с.

12.Тец В.В. Справочник по клинической микробиологии – СП Стройлеспечать. – 1994.– 224 с.

13.Определитель бактерий Берджи /Под ред Д.Хоулта, Н.Крига, П.Снитаи др.// М.: Мир, 1997. - в 2 томах.

14.Вопросы общей вирусологии, под ред. Кисилева И.О. Санкт- Петербург, 2007, 375 с.

15.Поздеев О.К. Медицинская микробиология: Учеб. О.К.Поздеев; под ред. В.И.Покровского.-2-е изд.испр.-М.: ГЭОТАР-МЕД, 2004.-768 с

Қ азақ тілінде:

Негізгі:

1. Медициналық микробиология, Алматы, 2011, 683 б Рамазанова Б.А, Кудайбергенұ лы К.К редакциялаумен.

2. Б.А. Рамазанова, А.Л. Котова жә не т.б. Микроорганизмдер морфологиясы.(оқ у- ә дістемелік қ ұ рал) Алматы, 2007, 131б.

3. Б.А. Рамазанова, К.К Қ ұ дайбергенұ лы, А.Л Котова. Инфекция туралы ілім.(оқ у-қ ұ ралы) Алматы 2007, 111 б.

4. Б.А.Рамазанова, А.Л Котова жә не т.б. Микроорганизмдер физиологиясы. (оқ у - ә дістемелік қ ұ рал). Алматы, 2007, 126 б.

5. Б.А. Рамазанова, А.Л Котова жә не т.б. Микроорганизмдер экологиясы. (оқ у- қ ұ ралы). Алматы, 2007, 95 б.

6. Б.А. Рамазанова, А.Л Котова жә не т.б. Микробтарғ а қ арсы қ олданылатын препараттар (оқ у- қ ұ ралы) Алматы, 2007., 47 б.

7. Микробиология жә не вирусология (жалпы бө лімі): Оқ у қ ұ ралы /Ү.Т.Арық паева, К.Х.Алмағ амбетов, Н.М.Бисенова, Н.Б.Рахметова, Г.Д.Асемова, Койшебаева К.Б., Бисимбаева С.К., Калина Н.В./. 1-ші басылым. (Медициналық жә не фармацевтикалық мамандық бойынша жоғ ары оқ у орындарының студенттеріне арналғ ан оқ у қ ұ ралы) - Астана, 2005. – 208 б.

8. «Микроорганизмдердің морфологиясы» оқ у қ ұ ралы, Астана, 2004, 32б.; Микробиология жә не вирусология (жеке бө лімі): Оқ у қ ұ ралы /Ү.Т.Арық паева, К.Х.Алмағ амбетов, Н.М.Бисенова, Ә.Ө.Байдү йсенова, Н.Б.Рахметова, Г.Д.Асемова /1-ші басылым. (Медициналық жә не фармацевтикалық мамандық бойынша жоғ ары оқ у орындарының студенттеріне арналғ ан оқ у қ ұ ралы) - Астана, 2006. – 199 б.

Қ осымша:

1. Жалпы микробиологиядан лабораториялық сабақ тар бойынша оқ у-ә дістемелік қ ұ рал (А.Л. Котованың ред.). – Алматы, 1997.

Ағ ылшын тілінде:

Негізгі:

1.Richard V Georing, Hazel M Docrell, Mark Zukerman, Derek Wakelin, Ivan M Roit, Cedric Mims, Peter L Chiodini “Medical Microbiology”, 4^th Edithion, 2008, UK, p.656.

2.Jacquelyn G Black “Microbiology”, 7 ^th , WILEY, 2010, p.846

3. Patric R Muray, Ken S Rosenthal, Michael F Pfaller “Medical Mcrobiology”, 5^th Edithion, 2008, p.962

4. Cedric Mims, Hazel M Docrell, Richard V Georing, Ivan M Roit, Derek Wakelin, Mark Zukerman, “Medical Microbiology”, 3^th Edithion, 2004, ELSEVIER MOSBY, p.659.

5. Geo F Brooks, Kaaren C Carroll, Janett S Butel, Stephen F Morse, 24^th Edithion, JAWETZ, MELNICK& ADELBERG^S

6. Mark Gladwin, Bill Trattler, “Clinical Microbiology”, 4^th Edithion, MedMaster, Miami, 2007, p.393.

7. Anathanarayan R., Paniker C.K.J. Text book of microbiology. Orien Longman. Seven edition, 2005.

8. Medical microbiology. Ed.by Inta Ozols. Elsevier Mosby, 2004.

Қ осымша:

1.Robert M Diamond “Designing Assessing Courses and Curricula”, 3^th Edithion, Jossey-Bass, 2008, p.487

2.Patric Leonardi “Microbiology Study Guide: Key Review Questions and Answers”, Silver Educational Publishig, 2005, p.78

3.N.Cary Engelberg, Victor DiRita, Terence S Dermondy, “Mechanisms of Microbial Disease”, 4^th Edithion, Lippincton Williams& Wilkins, 2007, p.762

4.William F Strohl, Harriet Rouse, Bruce D Fisher, “Microbiology”, Lippincton^s, 2001, p.516

5.Jawetz, Melnic & Adelberg. Medical microbiology. Singapore. 2004.

6.Arora D.R. Text book of microbiology. CB. 2001.

7.William A. Stradit, Harriet Rouse, Bruce D. Fisher. Microbiology. 2001, Lippencott, Williams and Wilkins

8.Black Jacquelyn G. Microbiology. Principles & Applications, 1996 by Prentice-Hall, New Jersey

9.Medical microbiology. An introduction to Infectious Diseases. Ed. by Ryan Kenneth J. Appleton and Lange. Stamford, Connecticut, 1998.

10.Toni Hart, Paul Shears. Atlas de Roche de Microbiologie. - Paris., 1997.- 314р.

Бақ ылау сұ рақ тары (кері байланыс):

1. Медициналық паразитология маң ызы жә не сипаттамасы.

2. Медициналық маң ызы бар гельминььер мен қ арапайымдылардың жалпы сипаттамасы жә не жіктелуі.

3. " Паразит-иесі". Паразиттердің биологиялық адаптациясы жә не иесінің жауап қ айтаруы.

4. Паразитарлы ауруларғ а диагноз қ ою ә дістері.

Алдын-алуы.

5.Саң ырауқ ұ лақ ты аурулар.Тү рлері.

6.Микотикалық инфекцияларғ а лабораториялық диагноз қ ою.

7.Алдын-алуы.