Мәселенің өзектілігі

Чингаева Г.Н.

Бү йректің созылмалы ауруы

Оқ у қ ұ ралы

Алматы, 2011

УДК 616.61-002.2053.5

БКК 57.3: 569я 73

Ч 63

РЕЦЕНЗЕНТТТЕР:

Қ анатбаева Ә.Б. – Қ азҰ МУ емдеу факультетінің неонатология курсы мен балалар аурулары кафедрасының профессоры, м.ғ.д., Қ Р бас балалар нефрологы

Хусаинова Ш.Н. – Қ Р ДМ Педиатрия жә не балалар хирургиясы Ғ ылыми орталығ ының бас ғ ылыми қ ызметкері, м.ғ.д., профессор

Ч 63Чингаева Г.Н. Бү йректің созылмалы ауруы. Оқ у қ ұ ралы. – Алматы. – 2009. – 50 бет.

ISBN 978-601-246-102-2

Оқ у қ ұ ралында бү йректің созылмалы ауруының қ азіргі кездегі этиологиясы, патогенезі, диагностикасы мен сатыларына байланысты қ олданылатын ем ерекшеліктері қ арастырылғ ан.

Оқ у қ ұ ралы емдеу ісі жә не жалпы медицина факультетінің резиденттеріне, студенттеріне, интерндерге арналғ ан.

ББК 57.3: 569я 73

«Медициналық білім жә не ғ ылымның инновациялық технологиялары Республикалық орталығ ы» комиссия мү шелерімен қ арастырылып, баспағ а жіберуге мақ ұ лданғ ан.

№ 5 хаттама «24» мамыр 2010ж.

Ó Г.Н. Чингаева, 2010ж.

Ысқ артулар тізімі

Мазмұ ны

Кіріспе

Мә селенің ө зектілігі

Бү йректің созылмалы ауруы (БСА) – қ азіргі таң да ең ө зекті медициналық жә не ә леуметтік мә селелердің бірі. Бү йректің созылмалы ауруларының сиректігі жө нінде дә стү рлі кө зқ арас бү гінде толық қ айта қ арастырылды. Халық арасында ауқ ымды зерттеулерде бү йрек аурулары жиі жасырын ағ ымда таралып, тек бү йректің терминалды жетіспеушілігінде (БТЖ) ғ ана клиникалық кө рініс беретіні анық талды. Бұ л жағ дайда бү йрек зақ ымдалуының белгілері – микроальбуминурия/жекелеген протеинурия жә не шумақ тық сү згі жылдамдығ ының тө мендеуі. Эпидемиологиялық зерттеулердің нә тижелері бойынша БСА бар науқ астар арасында БТЖ «айсбергтің қ алқ ып тұ рғ ан шың ымен» тең еледі. БСА-ның ерте сатылары бар науқ астар саны БТЖ дамығ ан науқ астардан 50 есе кө п екен.

БСА таралуының артуы, науқ астардың ерте мү гедектікке ұ шырауы ө зекті ә леуметтік мә селеге жатады. Бү йректің терминалды жетіспеушілігі бар науқ астар саны 2001 жылы 1 479 000 болса, 2004 жылы 1 783 000-ды қ ұ рады (ө сім сипаты ≈ 7%/жылына). Яғ ни диализ қ абылдайтын науқ астар саны жыл сайын ү здіксіз ө суде. Егер 1990 жылы бү йректің алмастыру емін (БАЕ) 426 000 адам қ абылдаса, 2000 жылы – 1 065 000, 2004 жылдың соң ында – 1 800 000 адамды қ ұ рады. Болжам бойынша 2010 жылы бұ л топ науқ астар саны – 2 095 000 жетті.

БАЕ бағ асының қ ымбаттығ ынан, ә лемнің 80% халқ ы шоғ ырланғ ан аймақ тарда бұ л емнің қ ол жету қ иыншылығ ы жалпы тә жірибелік денсаулық сақ тау жү йесінің ө зекті мә селесіне айналып отыр. Солтү стік Американың БТЖ еміне жұ мсағ ан қ аражаты 2002 жылы 25, 2 млрд. долларды қ ұ раса (1 жыл ішінде 11% ө сті), 2010 жылы 29 млрд-қ а жететіні болжанғ ан.

Науқ астарда БСА нә тижелерін жақ сарту мә селесінің шешімі ұ йымдасқ ан халық аралық бірлестікті талап етеді. Осы ө зекте аурудың таралуын бағ алау, дамуының алғ ышарт қ ауіп факторларын жә не БСА-ң ерте сатыларын дер кезінде анық тау, сонымен қ атар қ олайсыз нә тижелерін тауып, тү зету қ ажет. Қ азіргі таң дағ ы нефрология алдында кем дегенде 3 ү лкен мә селе тұ р. Біріншіден, бү йректің созылмалы ауруы бар науқ астар санының ө суі байқ алады. Екіншіден, БСА этиологиялық жә не патогенетикалық емінің нә тижелері кө п жағ дайда толымсыз болып қ алуда. Ү шіншіден, алғ ашқ ы екі фактордың қ осарлануы бү йректің алмастырушы емін қ ажет ететін науқ астар санының ө суіне алып келді. Оғ ан қ оса СБЖ бар науқ астарда БТЖ-ны екіншілік алдын алудың кө п жыл бойы қ олданылғ ан ә дісі де БАЕ санының ө суіне ә сер етті. Бұ рынғ ы кезде бү йрек қ ызметінің белгілі бір межеден тө мендеуінен кейін бә рібір БАЕ қ олдану қ ажеттігіне байланысты бү йрек тінін қ орғ ауғ а бағ ытталғ ан арнайы емді қ олдану қ ажетсіз деп саналатын. Сонымен қ атар БАЕ емінің технологиясының соң ғ ы жылдары ү здіксіз жақ саруына байланысты диализ емін қ абылдайтын науқ астар ө мірінің ұ зақ тығ ы едә уір ұ зара тү сті. Аталғ анның барлығ ы диализ орындары мен донорлық мү шелерге деген мұ қ таждық тың артуынан қ ыруар қ аражаттың жұ мсалуына алып келді. Тіпті жоғ ары дамығ ан елдерде емге қ ажет қ аржы жә не ұ йымдастыру мә селелері бюджет мү мкіншіліктерінен асып кетті. БСА ү деуін жә не асқ ынуларының дамуын тежеудің (рено-, кардиопротекция) стратегиясында ең қ ажет алғ ашқ ы қ адам – бү йректің созылмалы ауруының (зақ ымдалу дә режесінің сатысы бойынша) бірың ғ ай жіктемесін қ ұ растыру.

1995ж. АҚ Ш Ұ лттық Бү йрек Қ оры (NKF/USA) бү йрек аурулары бар науқ астар жағ дайын жақ сартуғ а бағ ытталғ ан стратегия аясында диализ емінің сапасын жақ сарту инициативті тобын (Dialysis Outcomes Quality Initiative – DOQI) қ ұ рды. Бұ л топ диализ емін қ абылдайтын науқ астар мен диализ дә рігерлеріне клиникалық Тә жірибелік Ұ сыныстарды шығ аруғ а бағ ытталғ ан. 1997ж DOQI шығ арғ ан Ұ сыныстар диализ емін қ абылдайтын науқ астар емінің сапасы мен нә тижесіне елеулі ә сер кө рсетті. K/DOQI 2002 жылы «бү йректің созылмалы ауруы» терминологиясын ұ сынды. K/DOQI тобы жыл сайын БСА анық талуы мен емінің негізгі бағ ыттарын толық тырып отырады.

Сонымен, БСА қ азіргі таң да тә жірибелік нефрология мен денсаулық сақ тау жү йесінің ірі мә селесі болып отыр. Балалардың басым бө лігінде БСА ерте дамиды. Негізгі себебі – бү йректің туа біткен даму ақ аулары, олар балаларда БСА ү деу себептерінің жартысын қ ұ райды. БСА терминалды сатысының баламасы – бү йрек трансплантациясы, алайда дамып жатқ ан елдерде денсаулық сақ тау жү йесінде қ аржы тапшылығ ы мен ө лім-жітімнің жоғ ары дең гейіне байланысты бү йректің алмастыру емімен шектелуі БТЖ бар науқ астардың санына елеулі ә сер етеді.