Арналған жабдықтар. Кенорнын игеру барысында өндірілетін сұйықты үнемі алу нәтижесінде қабат қысымы азайып

Кенорнын игеру барысында ө ндірілетін сұ йық ты ү немі алу нә тижесінде қ абат қ ысымы азайып, ө ндірілген сұ йық тың сулану дә режесі кө бейеді жә не алынатын қ оспада газдың салыстырмалы мө лшері кемиді де, ұ ң ғ ыдан алынатын сұ йық тың дең гейі тө мендейді. Соның нә тижесінде фонтандық ә дісті қ олдану жү зеге аспайды, ал компрессорлы ә діспен ө ндіруді жалғ астыру экономикалық тұ рғ ыдан тиімді болып табылмайды, соғ ан байланысты мұ найды сорапты ә діспен ө ндіруге кө шеді.

Мұ найды сораптардың кө мегімен ө ндіру кезінде олардың негізгі екі тү рін атауғ а болады: бірінші – штангасыз сораптар жә не екіншісі – соң ғ ы кездері кө п таралғ ан – штангалы сораптар. Штангасыз сораптарда ұ ң ғ ылық сорап жә не оның жетектеушісі бір-бірімен тікелей байланысады. Сораптың жетектеушісіне энергия кабельмен (электрлі жетектеуші болғ ан кезде) немесе сығ ылғ ан сұ йық тү рінде қ ұ бырмен (гидро- немесе пневмо-жетектеуші болғ ан кезде) жеткізіледі.

Жетектеуші мен штангасыз сораптың арасында ұ зын механикалық қ атынас болмағ андық тан, штангасыз сораптардың қ уаты штангалы сораптарғ а қ арағ анда едә уір ү лкен болады. Бұ л кейбір штангасыз сораптардың тү рлерімен сұ йық ты ү лкен мө лшерде алуғ а мү мкіншілік береді. Мұ ндай сораптарғ а ең біріншіден, электрлі жетектеушісі бар батырмалы ортадан тепкіш сораптар жатады.

3.1- суретте кең таралғ ан белгілі штангасыз сорап қ ондырғ ыларының қ ысқ аша классификациясы берілген. Мұ ндай қ ондырғ ылардың негізгі энергия кө зі болып электр энергиясы немесе жетектерге белгілі қ ысыммен берілетін сұ йық тың немесе газдың энергиясын атауғ а болады. Кө пшілікке белгісіз магнитті-фугальді қ озғ алтқ ыш жө нінде қ ысқ аша мағ лұ мат бере кетейік. Бұ л ілгерілмелі-кейінді магниттік ө ріс жасайтын электрқ озғ ағ ышы жә не оның кө мегімен поршеньді немесе сұ йық металл массасын (мысалы, сынапты) қ озғ алысқ а келтіруге арналғ ан.

Қ алақ ты, кө лемді жә не инжектерлі сорап ү лгілерінің, конструкцияларының ә ртү рлі болып келуі ұ ң ғ ылық агрегаттардың штангасыз сораптарының тү рлерінің кө п болатынын кө рсетеді. Тек қ ана золотниктің кө мегімен реттеуішті кө лемді поршеньді жетектеушісі бар поршеньді сораптардың 1000-нан аса ү лгілері бар.

Қ азіргі кезде қ олданыста немесе ө ндірістік сынауда 10-ғ а таман ә ртү рлі сорап тү рлері қ олданады. Олардың негізгілері – электрлі жетектеуші ортадан тепкіш, бұ рандалы, поршеньді (диафрагмалық) жә не гидропоршеньді, ағ ынды гидрожетектеулі сорап тү рлерін атауғ а болады.

Штангасыз сорап қ ондырғ ыларында сорап жә не жетектеушіден басқ а басқ аруғ а, энергия тасымалдауғ а арналғ ан т.б. жабдық тар бар.

3.1-сурет. Мұ най ө ндіру ү шін арналғ ан штангасыз сораптардың классификациясы

Штангасыз сораптық қ ондырғ ылар сорап пен жетектеуші қ ұ рылғ ыдан басқ а басқ ару жабдық тары мен энергияны тасымалдау қ ондырғ ылармен жабдық талады. Олардың электр қ озғ алтқ ышы бар сораптар ү шін белгіленген тү рі болса, ал сұ йық немесе газ энергиясын қ олданып жұ мыс істейтін сораптар ү шін басқ а тү рлері болады.

Штангасыз ортадан тепкіш сораптар мен гидропоршеньді сораптардың ө ндірістік ү лгілері арнайы конструкторлы бюроларда жобаланды. Бұ л ұ йымдар барлық штангасыз сораптардың (бұ рандалы, диафрагмалы, т.б.) тү рлерін жасауғ а қ атысты.

ЭОС (ЭЦН) қ ондырғ ы торабтарының (узел) қ ұ рамы жә не орналасуы 3.2-суретте кө рсетілген.

3.2-сурет. Электрлі жетектеуші ортадан тепкіш сорап қ ондырғ ысы:

1-электр қ озғ алтқ ыш; 2-гидрооқ шаулау; 3-сорап; 4-кабельді желі; 5-трансформатор; 6- тү сіру клапаны; 7- белбеу; 8-сорапты-компрессорлы қ ұ быр; 9-ұ ң ғ ы сағ асының жабдығ ы; 10-кабельді қ осу пункті; 11-кері клапан; 12-газосепаратор; L жә не D₁–сорапты агрегаттың ұ зындығ ы жә не диаметральды габариті; D₂-СКҚ резьбасының диаметрі.

Ұ ң ғ ылық сорап кө псатылы болып келеді жә не де 80-нен 500-ге дейін сатығ а ие болуы мү мкін.

Сұ йық сорапқ а оның тө менгі жағ ында орналасқ ан тор арқ ылы тү седі. Тор қ абат сұ йығ ының фильтрациясын қ амтамасыз етеді. Сорап сұ йық ты ұ ң ғ ыдан СКҚ -ғ а жеткізеді. Батырмалы электроқ озғ алтқ ыш – май толтырылғ ан жә не герметизацияланғ ан. Оның ішіне қ абат сұ йығ ының ө тпеуі ү шін гидрооқ шаулау торабы бар. Қ озғ алтқ ыш білігі гидрооқ шаулау білігімен қ осылып, сол арқ ылы сорап білігімен байланыста болады. Асинхронды электроқ озғ алқ ыштарды қ олданғ ан кезде олардың біліктерінің айналу жиілігі 2800-2950 мин^-1-ге тең болады.

Қ ұ рамында кө п мө лшерде газы бар сұ йық ты соруғ а арналғ ан қ ондырғ ылар сорапты-газосепараторлы модульдармен жабдық талады.

Жоғ арғ ы беттен электр энергиясы қ озғ алтқ ышқ а кабель арқ ылы беріледі.

СКҚ -ның жанында домалақ, ал сорап қ ондырғ ының жанында жалпақ кабель қ олданылады. Жалпақ кабельді қ олдануы сораптың жә не қ озғ алтқ ыштың диаметрін ү лкейтуге мү мкіндік береді, бұ л энергетикалық кө рсеткіштер тұ рғ ысынан пайдалы болып есептеледі.

Тә жірибе кө рсеткендей сорап қ ондырғ ысы мен шегендеуші қ ұ бырдың арасындағ ы минимальды саң ылау 6 мм-ге тең етіп алынады. Шегендеу қ ұ бырларының ішкі ө лшемдеріне жә не қ абылданғ ан саң ылауғ а қ арай батырмалы агрегаттың габариттерін таң дап алады.

Сораптың, қ озғ алтқ ыштың жә не ток ө ткізгіш жалпақ кабельдің орналасуының ү ш тү рлі нұ сқ асы болуы мү мкін, соғ ан байланысты батырмалы агрегаттың габариті анық талады (3.3-сурет).

3.3-сурет. Ұ ң ғ ылы сорап қ ондырғ ысының қ ұ растыру ү лгісі

Бірінші жағ дайда, (3.3-сурет, а) батырмалы агрегаттың габариті А_max қ озғ алтқ ыштың диаметріне D_д тең, ал насостың диаметрі D_н жә не жалпақ кабельдің қ алың дығ ы h_k қ озғ алтқ ыш габаритіне дә л келеді. Осы жағ дайда электроқ озғ алтқ ыштың ү лкен қ уаты мен жоғ ары ПӘ К-ін алуғ а болады. Бірақ сұ йық тың максимальды ө німділігі азаяды, ө йткені ортадан тепкіш сораптың ө німділігі жұ мыстық дө ң гелектің диаметрінің кубына тура пропорционал болады, яғ ни Q= f (D_h³).

Ү шінші жағ дайда, (3.3-сурет, в) D_н= D_д, ал батырмалы агрегаттың габариті қ озғ алтқ ыштың (немесе сораптың), жалпақ кабельдің жә не қ орғ аныс жабдық тарының (қ орғ ау кожухтары жә не қ ырлары) ө лшемдерінің қ осындысына тең. Тораптардың орналасуының кө рсетілген нұ сқ асында ортадан тепкіш сораптың ө німділігі жоғ ары болады, бірақ электроқ озғ алтқ ыштың қ уаты азаяды. Отандық жә не дү ниежү зілік тә жірибеде кө бінесе аралық нұ сқ а қ олданады (3.3-сурет, б). Мұ нда А_max D_д D_н.

Сораптың жә не қ озғ алтқ ыштың диаметрлері сораптың жә не қ озғ алтқ ыштың ПӘ К-тері ең тиімді қ атынасына қ арай анық талады, сонымен бірге қ ұ бырдағ ы жә не кабельдегі ең минималды энергия шығ ындары қ амтамасыз етілуі керек.

Кейбір жағ дайларда жалпақ кабельді тү сірілімнің барлық терең дігінде жә не НКТ-ның жанында да қ олданады. Бұ л жағ дайда кабельдің дұ рыс орналасуын бақ ылап отыру керек, ө йткені, егер ол қ ұ бырларғ а қ абырғ асының бір қ ырымен тұ рып қ алса, онда ол тү сірілім кезінде зақ ымдануы мү мкін.

Жалпақ кабельдің қ атар орналасқ ан ток ө ткізгіш ү ш желісі болады. Мұ ның ортасында орналасқ ан желісінің қ ызып кетпеуін қ амтамасыз ету керек, ө йткені кө п жағ дайларда сорып алынатын сұ йық тың температурасы жоғ ары болғ андық тан, ортада орналасқ ан желінің электрлі изоляциясы жанып кетіп, қ ондырғ ының кабельдік байланысы істен шығ уы орын алады.

Трансформаторды токтың кернеуін жоғ арлату ү шін қ олданады, ол ә детте кә сіпшілік желіден алынады (кернеуі 380В), қ озғ алтқ ыштың кернеуі кө бінесе жоғ ары болады (400-2000 В жә не одан жоғ ары). Сонымен бірге, трансформатор мө лшері ұ зын кабельдегі азайғ ан кернеудің орнын толтыру ү шін қ ажет болады.

Басқ ару станциясы арқ ылы қ ондырғ ыны берілген бағ дарламамен автоматты немесе тікелей қ олмен іске қ осуғ а немесе сө ндіруге болады жә не оны тө тенше жұ мыс режимінде де сө ндіруге болады. Одан басқ а станцияда токтың кү шін жә не кернеуін кө рсететін ө лшеу аспаптары бар, ал кейбір модификацияларда одан да кө п сипаттамаларды кө рсетуі мү мкін (мысалы –кабель изоляциясының кедерігісін). Қ азіргі заманғ ы басқ ару станциялары жү йенің қ ажетті жұ мыс режимін “қ абат-ұ ң ғ ы-сорап қ ондырғ ысы” тізбегінде қ олдап тұ руғ а, одан басқ а ЭОСҚ -ның (УЭЦН) диагностикасын жү ргізуге мү мкіндік береді.

СКҚ тізбегі (7) кері жә не (9) тү сіру клапандармен жабдық талады (1.7-сурет). Кері клапан шеттерінде конустық резьбасы бар СКҚ -ның арнайы муфтасында орналасады. Кері клапанның муфтасында ершік, шар жә не шардың кө терілуінің шектейтін арнайы қ ұ рылғ ы бар. Кейбір кері клапандардың конструкцияларында жапқ ыш элементтердің басқ а тү рлері қ олданады (конус, тарелька). Кері клапан сорап тоқ тағ ан кезде СКҚ тізбегінде сұ йық ты сақ тап қ алу ү шін жә не сораптың ә рбір тоқ тауы кезінде қ ұ бырды қ айтадан толтыруғ а уақ ытты шығ ындамау ү шін керек, сонымен бірге кері клапан қ ондырғ ының іске қ осылуын жең ілдетеді. Іске қ осу кө теру қ ұ бырларының тізбегіне сұ йық толтырылғ ан кезде болады, яғ ни ү лкен қ ысым кезінде. Бұ л қ ысымды одан ә рі кө бейтуге болады, ол ү шін сағ адағ ы суырмалық ысырманы жабу керек. Ү лкен қ ысымдарда ортадан тепкіш сорап (аз қ ысыммен жә не ү лкен беріліспен салыстырғ анда) шағ ын жетектеуші қ уатты қ ажет етеді. Сондық тан қ ондырғ ының іске қ осылуы жең ілдетіледі, ә сіресе сору терең дігі едә уір ү лкен болғ ан кезде.

Тү сіру клапаны ұ ң ғ ыдан агрегатты шығ ару алдында қ ұ бырлар тізбегін сұ йық тан босатуғ а мү мкіндік береді, бұ л тек қ ана тізбекте кері клапан болса ғ ана мү мкін болады. Тү сіру клапаны қ ұ бырлар тізбегіне бекітілген арнайы муфтада орналасады. Муфтағ а ішкі тесігі бар ниппель орнатылғ ан, ол қ ұ бырлар тізбегімен жабылғ ан ұ ң ғ ының қ уысымен байланысқ ан. Қ ұ быр ішіндегі ниппель оның ішіне ломдық темір салмақ пен тү скенде сындырылуы қ ажет етіп бекітіледі де, ниппельдің ашылатын тесігі қ ұ бырды ұ ң ғ ының қ уысымен қ осады. Осы тесік арқ ылы сұ йық қ ұ бырлардан ұ ң ғ ығ а ағ ады. Егер қ ондырғ ыда қ ұ бырды парафиннен босату ү шін қ олданатын арнайы қ ырнағ ыш болса, мұ ндай тү сіру клапанын қ олдануғ а болмайды. Қ ырнағ ыш бекітілетін сым ү зілгенде ол қ ұ лап ниппельді сындырады, осы себептен ұ ң ғ ығ а сұ йық тың қ ажетсіз ағ уы орын алады, бұ л жағ дай агрегатты кө теруге мә жбү р етеді. Осы себептен калапандардың басқ а тү рлері қ олданылуы мү мкін, олар ломдық темірдің қ атысуынсыз қ ұ бырдағ ы қ ысымның жоғ арлатылуы арқ ылы жұ мыс істейді.

3.4-суретте ресейлік мұ най ө ндіруге арналғ ан электржетектеуші ортадан тепкіш сораптардың шартты белгілері келтірілген [1]. Ә р қ ондырғ ының ө зінің шифры бар, мысалы, УЭЦН5А-500-800: мұ нда 5 саны шегендеуші колоннаның диаметрін бейнелейді (5 ол диаметрі 122 мм-ге сә йкес келеді, 5А-130мм); екніші сан 500-сораптың тә уліктік ө німділігін кө рсетеді (м³/тә у), ал ү шінші сан 800 - метрмен алғ андағ ы сорап тегеурінінің жуық шамасы.

3.4-сурет. Ресейлік мұ най ө ндіруге арналғ ан электржетектеуші ортадан тепкіш сораптардың шартты белгілерінің қ ұ рылымы

Сораптың, газосепаратордың жә не қ озғ алтқ ыштардың қ ұ растыру ұ зындығ ы 25м жә не одан да кө п болу мү мкін. Мұ ның бә рі ешбір ө згертушісіз жұ мыс істеп тұ ратын жағ дайдағ ы біліктің айналу жиілігінің ең ү лкен мә нін қ абылдауғ а мә жбү р етеді. Токтың жиілігі 50 Гц болғ анда айналу жиілігі синхронды болғ анда - 3000 мин^-1, ал сырғ анауды есепке алғ анда 2800-2950 мин^-1 мә ніне ие болады. Ротордың айналу жиілігін жоғ арлату арқ ылы ортадан тепкіш сораптың жұ мыстық сатысының берілісін жә не қ ысымын ү лкейту ү шін батырмалы қ озғ алтқ ыштардың арнайы жабдық тары немесе электроқ озғ алтқ ышты қ оректендіретін токтың жиілігін тү рлендіргіштер пайдаланылады.

Сораптардың жә не қ озғ алтқ ыштардың ә ртү рлі қ ұ рылымдық ерекшеліктері (агрессивті ортада, ү лкен температураларда қ олдану шарты, бірнеше ай бойы ү зіліссіз жә не профилактикалық жө ндеусіз жұ мыс істеуі, т.б.) конструкторлар мен технологтардың алдына бірқ атар кү рделі міндеттер қ ояды. Осығ ан қ арамастан дө ң гелектерінің диаметрлері 50-80 мм-ге тең болатын эффективті, жоғ ары қ ысымды сорап сатылары жасалды. Сонымен бірге, ұ зындық тары 6-7 м жә не диаметрі 17-26 мм болатын біліктері жә не ұ зындық тары 6 м-ге, ал ішкі диаметрлері 17-26 мм-ге дейін жететін сораптардың тү зу сызық ты тұ рқ ыларды жасаудың технологиялық жаң артылғ ан жолдары табылды.

Отандық жә не дү ниежү зілік сорап жасау ө ндірісінің орасан зор тә жірибесі, машинажасау ө ндірісінің технологиялық процестерінің ү лкен дә режеде дамуы бұ л проблемалардың шешілуіне жә рдемдеседі.

Ұ ң ғ ылық ортадан тепкіш сораптар кө п сатылы машиналар болып табылады. Бұ л біріншіден, бір сатылық болып жасалатын сораптың соң ғ ы қ ысымының аз мә ндерімен тү сіндіріледі (жұ мыстық дө ң гелекпен немесе бағ ыттаушы аппаратпен). Ө з кезегінде бір сатының қ ысымының ең ү лкен мә ндері жұ мыстық дө ң гелектің сыртқ ы диаметрінің мә німен анық талады, ол шегендеуші тізбектің ішкі диаметрімен жә не қ олданылатын ұ ң ғ ылық жабдық тардың ө лшемдерімен шектеледі – кабельдің, батырмалы қ озғ алтқ ыштың, т.б.

Ұ ң ғ ылық ортадан тепкіш сораптың қ ұ рылымы қ арапайым, тозуғ а шыдамды жә не коррозияғ а жоғ арлатылғ ан дең гейде тө зімді болу қ ажет. Тораптардың диаметрлері мен қ ұ рылымдары барлық сораптар ү шін негізінен бірдей болады.

Қ ұ рылымы қ арапайым ұ ң ғ ылық ортадан тепкіш сорап ұ ң ғ ыдан қ ұ рамында 99 %-ғ а дейін суы бар сұ йық ты соруғ а арналғ ан. Сорылатын сұ йық тың қ ұ рамында механикалық қ оспалардың мө лшері 0, 01%-дан аспауы керек, механикалық қ оспалардың қ аттылығ ы Моос кө рсеткіші бойынша 5 балдан, ал кү кіртті сутегінің қ ұ рамы 0, 001%-дан аспауы керек. Жасаушы-зауыттардың техникалық талаптары бойынша, сораптың қ абылдауында бос газдың қ ұ рамы 25%-дан аспауы керек.

Коррозияғ а тұ рақ ты ортадан тепкіш сорап қ ұ рамында 0, 125%-ғ а дейін болатын (0, 125 г/л дейін) кү кіртті сутегі бар қ абат сұ йығ ын соруғ а арналғ ан.

Тозуғ а шыдамды сораптар қ ұ рамында 0, 5 г/л-ғ а дейін механикалық қ оспалары бар сұ йық ты сора алады.

Ұ ң ғ ылық ортадан тепкіш сораптың жұ мыстық органы ретінде жұ мыстық дө ң гелектен жә не бағ ыттаушы аппараттан тұ ратын, цилиндрлік (ЦҚ) жә не кө лбеу цилиндрлік (КЦҚ) қ алақ шалары бар сораптың сатысын қ арастыруғ а болады (3.5-сурет).

3.5-сурет. ЭОТС-тың сатысының қ ұ рылымы

1-бағ ыттаушы аппарат; 2, 4-сақ иналы қ алақ шасыз камера; 3-жұ мыстық дө ң гелек; 5- тө менгі тірек шайбасы; 6-қ орғ ау тө лкесі; 7- жоғ арғ ы тіреу шайбасы; 8-білік.

Сыртқ ы диаметрлі 86 жә не 92 мм сораптарда номинальды ө німділіктері 125 м³/тә у дейін жететін ЦҚ -лы сатылары қ олданылады, диаметрі 103 мм-ге дейінгі сораптарда ө німділігі 160 м³/тә у дейін жә не диаметрі 144 мм сораптарда - 250 м³/тә у дейінгі мә ндерде жатады.

КЦҚ -лы сатылары ү лкен берілісті сораптарда қ олданылады. Ө зінің қ олдану аймағ ында КЦҚ -ның ЦҚ -ғ а қ арағ анда ПӘ К-і жоғ ары болады жә не оның берілісі ЦҚ -ғ а қ арағ анда 1, 5 есе ү лкен болады. Сатылардың сыртқ ы диаметрлері 70, 80, 90 жә не 100 мм болады.

Сатылар ә рбір секцияның цилиндрлік тұ рқ ының ойығ ында орналасады. Сораптың бір секциясында оның монтажды биіктігіне қ арай 39-дан 200-гк дейінгі сатылар орналасу мү мкін. Сораптардың сатыларының максимальды саны 550 данағ а дейін жетеді.

Осындай кө п сатылары бар ЭОТС-ты қ ұ растыру ү шін жә не білікті осьтік кү штен босату ү шін қ алқ ымалы жұ мыстық дө ң гелек қ олданады. Сораптағ ы жұ мыстық дө ң гелек осьтік бағ ытта білікке бекітілмейді жә не бұ рылып кетуден призмалық шпонкамен ұ сталынады. Бағ ыттауыш аппараттардың тіреуіш беттерімен шектелген аралық та дө ң гелек осьтік бағ ытта еркін қ озғ ала алады.

Дө ң гелек ә рбір СС-ның (сораптық саты) жекеленген осьтік тірегіне тіреледі, бұ л тірек алдың ғ ы сатының бағ ыттаушы аппаратының тіреуші бортынан жә не жұ мыстық дө ң гелектің ойығ ына пресстелген антифрикциялы тозуғ а шыдамды шайбадан тұ рады; осы жағ дайда дө ң гелектің алдың ғ ы нығ ыздауышы арқ ылы сұ йық тың ағ ып кету мө лшерін нө лге жақ ын деп есептеуге болады. Бірақ қ алқ итын жұ мыстық дө ң гелегінің механикалық ПӘ К-і дө ң гелектің тө менгі тіреуішінің ү йкелісі шығ ынына байланысты тө мендейді. Бұ л шығ ындардың шамасы бірінші жуық тау кезіндегі жұ мыстық дө ң гелекке ә сер ететін осьтік кү шке тура пропорционал болады.

Сорап сатысының салыстармалы сипаттамалары 3.6-суретте кө рсетілген.

3.6-сурет. Сатының салыстырмалы сипаттамалары:

1-салыстырмалы ПӘ К (); 2-салыстырмалы қ ысым (H); 3- салыстырмалы осьтік қ ысым (P_oc); 4- салыстырмалы қ уат (N); q- салыстырмалы беріліс; Q-нақ ты беріліс; Q_опт -максимальды ПӘ К-қ а сә йкес оптимальды беріліс.

Салыстырмалы ө лшемді нақ ты ө лшем мен ПӘ К максималды мә нге ие болатын оптимальды режимдегі соғ ан сә йкес ө лшемге қ атынасы деп тү сінуге болады.

Осьтік кү штің нө лдік берілісі шамамен 10% жоғ арылап кеткен режимдерде СС-ның жұ мыстық дө ң гелегі “қ алқ ып шығ у” мү мкін, яғ ни тірекке дейін жылжып кету мү мкін. Ал бұ л тірек бағ ыттаушы аппараттың тірегінің бортынан жә не жұ мыстық дө ң гелектің ү шкірленген жерінде пресстелген шайбадан тұ рады. Берілістің жоғ арлатылуы кезінде жұ мыстық дө ң гелектің қ алқ ып шығ уы қ ысымның, ПӘ К-тің секіргіш тө мендеуімен ере жү реді жә не қ олданатын қ ысымның едә уір ө суімен сү йемелденеді. Ашық ысырмалы режимнен берілістің тө мендеуі кезінде, салыстырмалы мағ ыналық берілісі кезінде жұ мыстық дө ң гелек тө менгі орналасу орнына тү седі, яғ ни: q =0, 9-1, 0.

Қ азіргі кезде ЕЦҚ -лы сатылардың дө ң гелектерінен осьтік кү штен босатудың ең таралғ ан ә дісі мынадай тү рде болады: бұ л босатуды екінші жоғ арғ ы нығ ыздауыштың қ асында, дө ң гелекті жетектеуші дискінің сырт жағ ында камера жасау арқ ылы жү зеге асырылады. Осы камерада жетектеуші дискідегі тесіктер арқ ылы дө ң гелектің кіру жағ ындағ ы қ ысымдар тең естіріледі. (3.7-сурет, а). Жұ мыстық дө ң гелегінің босатылуы осьтік кү шті едә уір азайтуғ а мү мкіндік береді. Мұ ндай сатылардың жұ мыстық дө ң гелектерінің осьтік кү штері босатылмағ ан басқ а сатыларғ а қ арағ анда бірнеше артық шылық тары бар: жұ мыстық дө ң гелектің жекеленген тө менгі тіреуішінің жұ мыс ресурсы жоғ ары болады жә не сатының ПӘ К-і де жоғ ары дең гейде болады.

Жұ мыстық дө ң гелектерінің осьтік кү штері босатылғ ан сатының кемшіліктері ретінде оларды жасау технологиясының қ иындатылуын, шығ арып дайындалуына кө п ең бек қ ажет ететіндігін жә не босатқ ыш тесіктердің уақ ыт ө те келе қ оқ ыстануы арқ асында жә не жұ мыстық дө ң гелегінің жоғ арғ ы нығ ыздауышының тозуы кезіндегі функционалдық бұ зылуын атауғ а болады.

СС-ның жекеленген осьтік тіреуішін жә не сатыаралық нығ ыздауышын кү шейту ү шін сатының екітіреуішті конструкциясын қ олданады. СС-ның екітіреуішті конструкциясы біртіреуішті конструкцияғ а қ арағ анда бірнеше артық шылық тарғ а ие. Олардың мынадай тү рлері бар: сатының жекеленген тө менгі ө кшесінің тозуғ а шыдамдылығ ы, біліктің коррозиялы-аггресивті жә не абразивті ақ қ ыш сұ йығ ынан сенімді ажыратылуы, жоғ арылатылғ ан жұ мыс істеу ресурсы жә не сатыаралық нығ ыздауыштардың осьтік ұ зындық тары арттырылғ андық тан сорап білігінің жоғ ары беріктігінің қ амтамасыз етілуін атап айтуғ а болады. ЭОТС-да олар нығ ыздауыштан басқ а қ осымша радиальды подшипник ретінде жұ мыс істейді.

3.8-сурет. Сорап сатыларының конструкциясы:

а-босатылғ ан жұ мыстық дө ң гелекті, б-екітреуішті;

1-тұ рқ ы; 2-бағ ыттаушы аппарат; 3- жұ мыстық дө ң гелек.

Біртіреушті сатыларғ а қ арағ анда екітіреуішті сатыларды жасап шығ ару технологиясы ө те кү рделі болады.

Ә ртү рлі сораптардың сатылары жұ мыстық материалдарымен, ү йкеліс екіліктерімен жә не де басқ а конструктивті бө лшектерімен бір-бірінен ажыратылады.

«Новомет» фирмасы жасап шығ аратын сораптық саты басқ а тү рлеріне қ арағ анда бірқ атар жақ тарымен ерекшеленеді (3.9-сурет).

3.9-сурет. “Новомет” фирмасының ортадан тепкіш-қ ұ йынды сораптың сатылары:

1-білік; 2-шпонка; 3-жұ мыстық дө ң гелек; 4-радиальды қ алақ ша; 5-бағ ыттаушы аппарат; 6- тө менгі тіреуішті шайба; 7- жоғ арғ ы тіреуішті шайба; 8-сорап тұ рқ ысы.

Жұ мыстық дө ң гелектің (3)ү стің гі дискісінде радиальды қ алақ шалары (2) бар, осы қ алақ шалар бағ ыттаушы аппараттың (1) тө менгі дискісімен қ осылып қ ұ йынды сораптың қ арапайым конструкциясын қ ұ райды. Мұ ндай конструкцияның кө птеген артық шылық тары бар: біріншіден, сатының қ ысымы 15-25%-ғ а артады, бұ л сораптың ұ зындығ ын сақ тай отырып, сораптың қ ысымын арттыруғ а немесе тұ рақ ты қ ысымды сақ тай отырып, сораптың ұ зындығ ын қ ысқ артуғ а мү мкіншілік береді. Екіншіден, қ ұ йынды сатының болуы газ-сұ йық ты қ оспаның гомогенизациясын қ амтамасыз етеді, бұ л батырмалы сораптың беру сұ йығ ында кө п мө лшерде бос газ болғ ан кезде де жұ мыс істеуіне мү мкіншілік береді. Ү шіншіден, ү стің гі дискіде радиальды қ алақ шалардың болуы жұ мыстық дө ң гелекке ә сер ететін осьтік кү штің тө мендеуін қ амтамасыз етеді, бұ л ө з кезегінде жұ мыстық дө ң гелектің тө менгі тіреуіш шайбасының (4) жұ мыс істеу ресурсын кө бейтеді. “Новомет” фирма сорабының жұ мыстық дө ң гелегі ұ нтақ ты металлургия ә дісімен жасалынатындық тан, оның сенімділігі мен ПӘ К-і одан ә рі артады.