Естің индивидуалды ерекшеліктері және дамуын сипаттаңыз

Естiң генетикалық жә не иммунитеттiк тү рi адамғ а туылғ анында берiледi, ал нервтiк тү рi ө мiр бақ и қ алыптасады жә не дамиды. Бiр-екi айлық балалар ең алдыменен анасын, соң ынан басқ аларды тани бастайды. Сол кезiнде ү й iшiндегiлердiң бiреусi ү ш немесе кө п кү нге дейiн кө рiнбесе, бала оны ұ мытып кетедi екен. Балада естiң тану тү рi бiрiншi дамиды екен. Зерттеулерге қ арағ анда, 3 жасар бала, жарты жыл бұ рын кө рген заттарын тани алса, 4 жасар бала бiр жыл бұ рын, 6 жасар бала бiр жарым жыл бұ рын кө рген заттарын танитын кө рiнедi. Мектеп жасына дейiн балаларда кө бiнесе эмоциялық жә не эйдетикалық есi болады. Есте сақ тағ андарының кө бiсi ұ зақ мерзiмдi сақ талады. Жастайынан балаларғ а тақ пақ тарды, ө лең дердi жаттатып, қ айталау, айтылғ ан ертегiлердi, ә ң гiмелердi айтып берү дi сү рау – естi дамытуының басты шарттары. Бұ л балалардың есте сақ тау жә не қ айта жаң ғ ыртулары ерiксiз болып келедi. Ал мектепке келгеннен кейiн балаларда ерiктi, сө здiқ -мағ ыналық, логиқ алық естi мұ ғ алiмдер тү рлi шаралармен дамытады. Естi тә рбиелеу дегенiмiз, есте қ алдыру, қ айта жаң ғ ырту жаттығ уларының ә дiстерiн дұ рыс жолғ а қ ойып орындауымен байланысты жә не сонымен естiң кө лемiн нығ айту. Егер жаттаудың жү есiн жақ сы бiлсе жә не орындаса, жаттағ анды еске тү сiруi де еске қ алдыруда зор нә тижелi болмақ. Естiң ә р адамда даралық ерекшелiктерi болады. Бiреулер тү рiн жақ сы еске сақ тайды да, сө здердi тез ұ мыта бередi. Бiреулер ә ң дердi тез еске сақ тайды, бiреулер қ имылдарды. Ал қ азақ ақ ындарында мен жырауларында естү есi жақ сы дамығ ан болытын едi. Осындай ерекшелiктерiне орай естiң типтерiн бө лiнедi. Есте қ алдыру мен ұ мытудың шапшаң дығ ына, олардың баяулығ ына орай тө рт типке бө лiнедi: есте қ алдыру ұ мытуБiрiншi - шапшаң баяу Екiншi - баяу баяу ү шiншi - шапшаң шапшаң тө ртiншi – баяу шапшаң

Бiрiншi типтегi адамдар оқ ығ ан немеес жаттағ ан нә рсесiн бiр реттен ақ есiнде жақ сы қ алдырады. Естi дамытуғ а ә р кезде болады. Адамғ а бiлiм алу ү шiн ә р кезде ес керек болып жатады. Оқ удың сапасын кө теру ү шiн естi дамытуғ а қ ажет. Бiздiң кө ргенiмiздiң, естiгенiмiздiң жә не сезiнгенiмiздiң кө бiсi ұ мытылып кетедi, ө йткенi оғ ан зейiнсiз қ араймыз. Ес зейiн, қ абылдау жә не ойлау қ ұ былыстарымен тығ ыз байланысты болады. Сондық тан, есте сақ тауды жақ сартамын десең iз байқ ағ ыштық ты, таң даушылық ты, елестету мен тү сiнудi жә не санағ а жеткiзудi жетiлдiру қ ажет. Психологтарменен ө те кө п тә сiлдер ашылғ ан. Осыларды колданғ анда, мысалы, шетел тiлдердi тез жаттауғ а болады немесе емтихандарғ а дайындалуғ а кө мектеседi. Бұ л мнемотехникалар: ВИЗУАЛИЗАЦИЯ. Жаттағ ан сө здерден бейненi қ ұ растырып жаттау. ''thesunshines’’ дегенде ‘’кү н шық ты’’ деп жаттамай, орнына кү ннiң жарқ ырағ анын елестетiң iз. УАҚ ЫТҚ А БАҒ ЫТ-БАҒ ДАР Қ ОЮ. Егер есте сақ талатын мә лiметтi тек емтихан тапсырғ анғ а дейiн деп сақ таса, ол тез ұ мытылады. Ал сол мә лiмет болашақ мамандық бойынша жұ мыс iстегенде керек болады деп сақ таса, ол кө п уахытқ а қ алады.

АССОЦИАТИВТi ЕСТЕ САҚ ТАУ. Есте сақ талатын сандарғ а, сө здерге, қ имылдарғ а т.б. ассоциативтi байланыстарды табу. Мысалы, телефонның номiрiн сақ тағ анда, сандарды ә йгiлi жылдармен байланыстыру. Бiр сө здерде, сойлемдерде белгiлi кө шелердi немесе орындарды елестету. Қ имылдарда бiр аң дармен байланыстыру.

‘ ’МИНУСТЫ’’ ‘’ПЛЮСҚ А’’ АУЫСТЫРУ. Бiр нә рсенi еске сақ тағ ың ыз келсе оны жақ сы кө ң iл кү йiң iзбен байланыстырың ыз. Немесе жаттайтын нә рсенiң қ абылдауын жағ ымды қ ылып ө зiң iзге кө рсетiң iз. Сол кезде ол кө пке дейiн сақ талады.

ФАМИЛИЯЛАРДЫ ЕСКЕ САҚ ТАУ. Басқ а адаммен танысқ анда фамилиясын немесе атын дұ рыс еске сақ тамасаң ыз, сол адамды ренжiтiп аласыз. Сiзде сө здердердi еске сақ тау қ абылеттiң дамымағ анын ол қ айдан бiлсiн. Сол ү шiн ең алдыменен айтылғ анда дұ рыс естiп алың ыз. Тү сiнбесең iз тағ ы қ айталауды сұ раң ыз. Онда тү рғ ан еш нә рсе жоқ. Содан барып сол сө здiң мә нiн тү сiнү ге тырысың ыз немесе ө зiң iз ө те жақ сы бiлетiн ұ қ сас атты адамдармен байланыстырың ыз.

ТӘ УЛIК БОЙЫ ЕСКЕ САҚ ТАУЫМЫЗ Ө ЗГЕРЕДI. Табиғ и адамда ә р кезде жұ мыс қ абылетi ө сiп немесе тө мен тү суi қ алыптасқ ан. Есте де кү шеюi немесе ә лсiреуi болады. Сонымен тү нде, сағ ат 2-4 дейiн жә не кү ндiз сағ ат 12-14 арасында есте сақ тауымыз нашарлайды. Ал таң ертең сағ ат 8-12 дейiн жә не кү ндiз 14-17 дейiн еске сақ тауымыз кү шеедi. Бiрақ кейбiр кездерде адамның кеш уақ ыттарында ойлау жә не еске сақ тау жұ мысы жақ сарады.

Ө З ТIЛI³ Е АУДАРУ. Еске сақ тау мә лiметтi ө зiң е тү сiнiктi ұ ғ ымдармен, ө з сө зiң е ауыстыру. Ө зiiнiң тә жиребең нен алынғ ан нә рселерге байланыстырғ анда еске сақ тау жақ сарады.