Азаматтық құқық және азаматтық құқықтық қатнастар туралы түсінік

Азаматтық қ ұ қ ық дегеніміз – бір тараптың екінші тарапқ а бағ ынбауына, қ атысушылардың тең дігіне негізделген тауар-ақ ша қ атынастарын жә не ө зге де мү ліктік қ атынастарды, сондай-ақ мү ліктік қ атынастарғ а байланысты мү ліктік емес жеке қ атынастарды реттейтін қ ұ қ ық тық нормалар жиынтығ ы. Азаматтық қ ұ қ ық пен реттелінетін қ атынастарғ а мү ліктік жә не мү ліктік емес қ атынастар жатады. Азматтық қ ұ қ ық тың қ айнар кө здері: Қ азақ стан Республикасының «Азаматтық кодексі». Ол екі бө лімнен тұ рады. Олар: жалпы бө лім жә не ерекше бө лім. «Азаматтық кодексі» жалпы бө лім (27.12.1994ж.) Азаматтық кодекстің ерекше бө лімі (01.07.1999ж) қ абылданды. Сонымен қ атар, Қ азақ стан Республикасының ө зге де заң дарынан, Қ азақ стан Республикасының президентінің заң кү ші бар жарлық тарынан, парламенттің қ аулыларынан, парламенттің сенаты мен мә жілісінің қ аулыларынан тұ рады. Азаматтық қ ұ қ ық қ атынастар мынадай тү рлерге бө лінеді: меншік қ ұ қ ығ ы, зияткерлік меншік қ ұ қ ығ ы, мә міле, міндеттемелік қ ұ қ ық, мұ рагерлік қ ұ қ ық. Кез келген қ ұ қ ық қ атынас оның субъективтік қ ұ қ ық тар мен міндеттерді таратушылар ретіндегі қ атысушылардың қ ұ қ ық тық байланысы болып табылады. Субъективтік қ ұ қ ық тар мен міндеттер азаматтық қ ұ қ ық қ атынасының мазмұ ны болып табылады. Субъективтік қ ұ қ ық тық мазмұ нын субъектіге берілген немесе заң мен рұ қ сат етілген мү мкіндіктер қ ұ райды. Мысалы, меншік қ ұ қ ығ ы белгілі бір қ ажеттіліктерді қ анағ аттандыру ү шін меншік иесіне тиесілі мү лікті иелену, пайдалану жә не оғ ан билік ету мү мкіндігін береді. Екіншіден, басқ а адамдардың бә рінен сол мү мкіндіктерді жү зеге асыруғ а кедергі жасамауын талап етеді.Ү шіндіден, меншік қ ұ қ ығ ы бұ зылғ ан жағ дайда қ ұ қ ық бұ зушылық ты жою ү шін сотқ а жү гінуге дейінгі қ ұ қ ық қ орғ ау тә ртібін пайдалану мімкіндігін қ амтиды. Жеке тұ лғ а Қ азақ стан Республикасының азаматтары, басқ а елдердің азаматтары жә не азаматтығ ы жоқ адамдар. Азаматтық қ ұ қ ық қ атынастарының объектілері деп аталғ ан қ ұ қ ық қ атынасы бағ ытталғ ан жә не белгілі бір ық пал жасайтын нә рсе тү сініледі. Адамдар арасындағ ы олардың ө зара іс-қ имыл нә тижесінде белгіленетін қ оғ амдық байланыс ретінде азаматтық қ ұ қ ық қ атынасы адамның мінез-қ ұ лығ ына ғ ана ық пал етеді. Сондық тан азаматтық қ ұ қ ық қ атынастарының объектісін оның субъектілерінің алуан тү рлі материалдық игіліктері мен материалдық емес игіліктері жатады. Мысалы, азаматтық кодекстің 115-бабында атап кө рсетілгендей азаматтық қ ұ қ ық объектілеріне: заттар, ақ ша оның ішінде шетелдік валюта, қ оғ амдық қ ағ аздар, жұ мыс, кө рсетілген қ ызмет, шығ армашылық, жеке қ ызметтің объектілендірілген нә тижелері жә не фирма атаулары, тауар белгілері жә не бұ йымдарды дараландырудың ө зге де қ ұ ралдары мен мү ліктік жә не мү ліктік емес қ ұ қ ық тар жатады.

Азаматтық қ ұ қ ық тың субъектілері: жеке тұ лғ алар заң ды тұ лғ алар, мемлекет ә кімшілік-аумақ тық бірлілестіктер. Олардың қ ұ қ ық тық қ атнастары тең қ ұ қ ық ты, бір-бірінен тә уелсіз, заң да кө сетілген немесе кө рсетілмеген негіздерде туындауы мү мкін, кө бінесе ө зара келісім негізінде жү зеге асады; Мү ліктік жеке игіліктерге жеке адамның ө мірі, денсаулығ ы, қ адір-қ асиеті, ар-ождан, атақ, абырой, жеке жә не отбасылық қ ұ пиясы мен авторлық қ ұ қ ық тар жатады. Мү ліктік емес жеке қ ұ қ ық тар адамның жеке басымен тығ ыз байланысты. Азаматтардың қ ұ қ ық тық жағ дайы олардың қ ұ қ ық қ абілетілігі мен ә рекет қ абілетілігі арқ ылы сипатталады. Азаматтық қ ұ қ ық қ абілеттілігі дегеніміз – азаматтардың азаматтық қ ұ қ ық тарғ а ие болу жә не азаматтық міндеттерді атқ ару қ абілетін айтамыз. Азаматтық қ ұ қ ық қ абілеттілігі баршағ а бірдей болғ андық тан оғ ан шек қ оюғ а болмайды. Шек тек азамат қ ылмыс істеген жә не сол ү шін жаза алғ ан жағ дайда ғ ана қ ойылуы мү мкін. Азаматтардың ә рекет қ абілеттілігі азаматтың ө з ә рікеттері мен азаматтық қ ұ қ ық тарғ а ие болу жә не оларды жү зеге асыру. Ө зі ү шін міндеттер туғ ызу жә не оларды орындау қ абілеттілігі. Азаматтың толық ә рекет қ абілеттілігі кә мелеттік жасқ а толғ аннан кейін, яғ ни 18 жасқ а келген кезден бастап пайда болады. Сондай-ақ заң қ ұ жаттарында 18 жасқ а толмағ ан азамат некеге тұ рғ ан кезден бастап, толық кө лемде ә рекет қ абілеттілігіне ие болады.Ә рекет қ абілеттілігі екі тү рлі жағ дайда шектеледі: біріншіден, табиғ и тү рде шектеу, екіншіден, сот органдарының шешімі негізінде шектеу. Сондай-ақ 6- жастан 14-жасқ а дейінгі кә мелетке толмағ андардың жартылай ә рекет қ абілеттілігі болады. Ал 14-жастан 18-жасқ а дейінгі кә мелетке толмағ андардың толық емес ә рекет қ абілеттілігі болады.Азаматтық қ ұ қ ық тық қ атнастардың пайда болу негіздері-заң ды фактілердің туындауы: 1)Келісімдер мен мә млелердің жасалуы; 2)Ә кімшілік актілердің шығ уы; 3)Сот шешімі бойынша; 4)Мү ліктік қ ұ қ ық тардың пайда болуы мен ө згеруі 5)Ә деби жә не ғ ылыми шығ армалар, ө ндірістік ү лгілер т.б. шығ ару; 6)Басқ а да жеке жә не заң ды тұ лғ аларғ а мү ліктік шығ ын келтіру; 7)Азаматтық қ ұ қ ық тық жауапкершілікке тартылу; Заң ды тұ лғ а дегеніміз – меншік, шаруашылық жү ргізу немесе жедел басқ ару қ ұ қ ығ ындағ ы ө зіндік оқ шау мү лкі бар жә не сол мү лікпен ө з міндеттемелері бойынша жауап беретін, ө з атынан мү ліктік жә не мү ліктік емес жеке қ ұ қ ық тар мен міндеттерге ие болып, оларды жү зеге асыра алатын, сотта жауапкер жә не талапкер бола алатын ұ йым. Заң ды тұ лғ аның дербес балансы немесе сметасы жә не оның атауы жазылғ ан мө рі болады.Заң ды тұ лғ аның қ ұ қ ық субъектілігі дегеніміз – онда қ ұ қ ық субъектісінің қ асиеті болуы, яғ ни қ ұ қ ық қ абілеттілігі мен ә рекет қ абілеттілігі болуы. Азаматтық қ ұ қ ық қ атынастарын реттеу тө мендегідей тә сілдерге сү йенеді: 1) азаматтық қ ұ қ ық тық қ атынаста қ атысушылардың заң дық тең дігі; 2) жеке жә не заң ды тұ лғ алар азаматтық қ ұ қ ық пен азаматтық міндетті ө з ниеттерінің негізінде жү зеге асыруы; 3) азаматтық қ ұ қ ық тық қ атынастарды жү зеге асыру мү мкіншілігінің тең дігі;