Кімшілік құқығы пәні, әдіс-тәсілдері және жүйесі

Ә кімшілік қ ұ қ ық қ оғ амдық қ атнастарды реттейтін, мемлекеттің басқ ару қ ызметін жү зеге асыруғ а қ ажет, оның бірізділік жұ мысын қ амтамасыз ететін қ ұ қ ық саласы болып табылады. Ә кімшілік қ ұ қ ық азаматтардың мемлекетті басқ аруғ а қ атысуларының қ ұ қ ық тық жә не ұ йымдық нысандарын бекітеді жә не ө клетті органдар мен лауазымды адамдар, жеке азаматтар ү шін тиісті мінез-қ ұ лық ережелерін бекітеді. Ә кімшілік қ ұ қ ық нормалары экономика саласында (ө неркә сіп, ауыл шаруашылығ ы, кү рделі қ ұ рылыс, кө лік пен байланыс, сауда, қ ызмет кө рсету т. б.)ә леуметтік- мә дени салалардағ ы (білім, денсаулық сақ тау, мә дениет, ғ ылым, спорт т. б.), ә кімшілік саяси қ ұ рылыстағ ы (қ орғ аныс, ұ лттық қ ауіпсіздік, сырқ ы істер, ішкі істер т. б.) мемлекеттік басқ аруды ұ йымдастыруғ а байланысты пайда болатын басқ ару қ атнастарын реттейді. Сондық тан ә кімшілік қ ұ қ ық тың пә нін басқ арушылық қ оғ амдық қ атнастар, яғ ни атқ арушы билікті нақ тылы жү зеге асыруда пайдаланылатын қ атнастар қ ұ райды. Ә кімшілік қ ұ қ ық тың мақ саты- жеке жә не заң ды тұ лғ алардың қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын, заң ды мү дделерін, жек меншікті, қ оршағ ан ортаны, қ оғ амдық тә ртіп пен қ ауіпсіздікті, мемлекеттің билікті жү зеге асыруының белгіленген тә ртібін қ ұ қ ық бұ зушылық тан қ орғ ау. Ә кімшілік қ ұ қ ық тың дерек кө здеріне: Қ Р Конституциясы, конституциялық заң дары, Қ Р «Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы кодексі», Қ азақ стан Республикасы Президентінің, Праламентінің, Ү кіметінің, жергілікті басқ ару органдарының актілері, ә кімшілік соттық прецеденттер, ә кімшілік шарттар т.б. жатады. Ә кімшілік қ ұ қ ық тың пә ніне:

- мемлекеттік атқ арушы органдардың қ ұ рылуымен байлынысты қ атнастар;

- ә кімшілік билікті жү зеге асыру кезіндегі мемлекеттік атқ арушы органдардың азаматтармен, тү рлі ұ йымдармен қ атнастары;

- ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық пен ә кімшілік жауаптылық т.б. жатады.

Ә кімшілік қ ұ қ ық тың ә дістері; ө ктемдік ету, міндеттеу, мә жбү рлеу, тыйым салу, рұ қ сат ету.

Ә кімшілік-қ ұ қ ық тық нормалардың тү рлері:

1.Мазмұ ны жағ ынан материалды жә не процессуалды болып бө лінеді. Материалды нормалар - ә кімшілік-қ ұ қ ық тық қ атнасқ а қ атысушылардың қ ұ қ ық тары мен міндеттерін, жауапкершіліктерін айқ ындайтын нормалар. Процессуалды нормалар – материалдық нормаларды жү зеге асырудың тә ртібін айқ ындайды.

2.Нысаны бойынша: міндеттейтін, тыйым салатын, рұ қ сат ететін, ынталандыратын, ұ сынылатын нормалар болып бө лінеді.

3. Кең істіктегі ық палы бойынша республикалық жә не аумақ тық болып бө лінеді.

4.Салалық жағ ынан салааралық жә не салалық, локальдық нормалар болып бө лінеді.

Ә кімшілік қ ұ қ ық тық қ атнастарда бір жақ тың екінші жақ қ а ү стемдігі байқ алады. Ә кімшілік қ ұ қ ық тық қ атнастар вертикальді жә не горизантальді болып бө лінеді. Вертикальді қ атнастарда жоғ арыда айтылғ ан ә дістер қ олданылса, гоизантальді қ ұ қ ық тық қ атнастарда тараптардың тең дігі сақ талады. Ә кімшілік қ ұ қ ық тың қ айнар кө здеріне: Конституциясы, ә кімшілік қ ұ ық тық нормалар бар заң дар, «Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы кодексі», басқ а да салалық кодекстер Қ азақ стан Республикасы Президентінің, Праламентінің, Ү кіметінің, жергілікті басқ ару органдарының актілері, ә кімшілік соттық прецеденттер, ә кімшілік шарттар т.б. жатады.

Ә кімшілік қ ұ қ ық тық қ атнастар - ә кімшілік қ ұ қ ық тық нормалармен реттелетін, атқ арушы биліктің аясындағ ы қ оғ амдық қ атнастар.

Ә кімшілік қ ұ қ ық тың негізгі институтының бірі – мемлекеттік басқ ару Мемлекеттік басқ ару – бұ л мемлекеттік билікті, мемлекеттік ө кілеттілікті жү зеге асыру жө ніндегі Қ азақ стан Республикасының мемлекеттік органдарының қ ызметі. Мемлекеттік басқ ару атқ арушы биліктің тармағ ымен жү зеге асырылады. Атқ арушы билік ұ йымдастырушы-басқ арушылық, атқ ару- ү кім ету функцияларын жү зеге асырады. Іс жү зінде бұ л қ ызметтерді тек атқ арушы органдар орындайды. Атқ арушы билік органдары қ ызметінің негізгі бағ ыттары: болжау, жоспарлау, басқ арушы жә не басқ арылушы жү йелерді ұ йымдастыру, қ ұ қ ық тық реттеу, бақ ылау, ә дістемелік басшылық жасау т.б.

Атқ арушы органдардың бө лінуі:

1. Қ ызметінің кө лемі бойынша республикалық жә не жергілікті болып бө лінеді

2. Қ ұ зіретінің сипатына қ арай: жалпы қ ұ зіретті, салалық қ ұ зіретті жә не салааралық қ ұ зіретті органдар болып бө лінеді;

3. Мә селелерді шешу тә ртібі бойынша органдар алқ алы жә не дарабасшалақ болып бө лінеді.

Ә кімшілік қ ұ қ ық тың тағ ы бір институты – мемлекеттік қ ызмет.

Мемлекеттік қ ызмет –мемлекеттік қ ызметкерлердің мемлекеттік органдардағ ы міндеттерін, қ ызметтірін мемлекеттік билікті жү зеге асыруғ а бағ ытталғ ан қ ызметі. Мемлекеттік қ ызмет мә селелері Қ азақ стан Республикасының «Мемлекеттік қ ызмет туралы» заң ымен (23.07.1999 ж.) реттеледі