Конституциялық құқық және оның әдіс- тәсілдері мен жүйесі.

Конституциялық қ ұ қ ық – Қ азақ стан мемлекеті мен қ оғ амының қ ұ рылысын, мемлекеттік билікті ұ йымдастыруды, азамат пен мемлекет арасындағ ы қ атнастарды реттейтін қ ұ қ ық саласы.

Конституциялық қ ұ қ ық нормаларымен мемлекет пен қ оғ ам ө мірінің саяси, экономикалық, ә леуметтік жә не мә дени салалары реттеледі. Конституциялық қ ұ қ ық Қ азақ стан Республикасының қ ұ қ ық жү йесінің жетекші саласының бірі болып табылады. Конституция деген (термин) ұ ғ ым латынның constututio деген сө зінен шық қ ан, жарлық, жарғ ы деген мағ ынаны білдіріді. Ең алғ ашқ ы конституция 1787 жылы АҚ Ш-та сонан соң 1789 жылы Францияда қ абылданды. Конституция қ оғ ам мен мемлекетте ең жоғ арғ ы заң дық кү ші бар негізгі заң болып табылады. Конституциялық қ ұ қ ық тың қ айнар кө здеріне Қ Р Конституциясы, Қ Р конституциялық заң дары, Қ Р заң дары, Қ Р президентінің заң дық кү ші бар жарлық тары, Парламент пен ү кімет шығ арғ ан заң дық актілер, Қ Р басқ а мемлекеттермен жасалғ ан келісімдері, жалпығ а танымал халқ аралық нормативтік актілер, Қ Р конституциялық кең есінің актілері, жергілікті мемлекеттік басқ ару органдарының актілері жатады.

Конституциялық қ ұ қ ық тө рт тү рлі ә діспен реттеледі. Олар: міндеттеу, тыйым салу, рұ қ сат ету жә не тану. Конституция дегеніміз мемлекет пен азаматтардың, азаматтардың ө зара қ атнастарын реттейтін, мемлекеттік органдар жү йесі, қ оғ амдық қ ұ рылыс пен мемлекттік қ ұ рылымды бекітетін жоғ арғ ы заң дық кү ші бар нормативтік акт. Конституция мемлекеттің негізгі заң ы ретінде мынандай қ ызметтер атқ арады:

1) қ ұ қ ық тың басты қ айнар кө зі ретінде заң дық қ ызмет атқ арады.;

2)идеологиялық қ ызметі. Қ оғ амдағ ы ең жоғ арғ ы қ ұ ндылық адам ө мірі, қ ұ қ ық тыры мен бостандық тарын дә ріптейді;

3) мемлекетік билікті жү зеге асырудың қ ұ қ ық тық негізін анық тайды;

4) экономикалық қ ызметі. Конституция елдегі меншіктің формалары мен меншіктік қ атнастарды анық тайды;

Конституцияның басқ а нормативті қ ұ қ ық тық актілерден бірнеше қ асиеттерімен ерекшеленеді:

1) конституцияның ү стемдігі; Ол ең жорарғ ы заң дық кү ші бар, нормативті акті. конституцияның ү стемдігін сол конституцияның ө зі бекітеді.

2) қ ұ рылтайлық сипаты, конституция мемлекеттік қ ұ рылыс пен мемлекттік биліктің формасын бекітеді;

3) конституция тура жә не тікелей ә рекетімен сипатталады, оның нормалары заң шығ арушы, атқ арушы жә не сот билігінің органдары ү шін міндетті болып табылады;

4) конституцияны қ абылдау мен ө згертудің ерекше тә ртібінің болуы; конституцияны қ абылдау, оғ ан толық тырулар мен ө згертулер енгізу тек конституцияда бекітілген ерекше жолмен, оғ ан қ ұ зіреті бар органның еркімен жү зеге асады;

5) конституцияны қ ұ қ ық тық қ орғ ау; яғ ни конституциялық заң дылық ты сақ тау

Конституцияның негізгі қ ағ идаттары(принциптері):

1.Экономикалық қ ағ идат

2) Демократиялық қ ағ идат

3) Билікті бө лу қ ағ идаты

4) Қ азақ стандық патриотизм қ ағ идаты

Қ азақ стан Республикасының қ азіргі конституциясы бесінші ата заң болып табылады.(1926ж., 1937ж., 1978ж., 1193ж., 1995ж.) Қ азіргі қ олданыстағ ы конституция 1995 жылы 30 тамызда республикалық референдум арқ ылы қ абылданғ ан жә не оғ ан 2007 жылы маусымда ө згертулер мен толық тырулар енгізілген. Конституция кіріспеден (преамбуладан), негізгі мә тіннен, қ орытынды жә не ө тпелі ережелерден тұ рады. Кіріспеде Ата Заң ды қ абылдаудың себептері мен мақ саты айтылады. I-бө лім «Жалпы ережелер» деп аталып, Қ азақ стан республикасының конституциялық қ ұ рылымына жалпы сипаттама береді. II бө лім «Адам жә не азамат» деп аталады. Ол Қ азақ стан Республикасындағ ы тұ лғ аның конституциялық мә ртебесін айқ ындайды. «Президент» деп аталатын III бө лім мемлекет басшысының мә ртебесін ашады. IV –VIII бө лімдерде мемлекеттік органдардың (Парламент, Ү кімет, соттар т.б.) мә ртебесі, қ ызметі туралы айтылады. «Қ орытынды жә не ө тпелі ережелер» деп аталатын IX бө лім жаң а Конституцияны кү шіне енгізу нормаларын бекітеді. Бұ рынғ ы конституцияның қ ай кезден бастап жойылғ анын нақ тылайды.