Бөлінбеген пайдадағы кешенді пайда ж\е есептілік.

Қ ұ нсыздану 200

Активтің қ ұ рамын кіргені 832

Бақ ыланбайтын акционерлердің ү лесі: 80%

Бө лібеген пайда 3192

Еншілес компанияның таза активтегі ү лесі 80% бас Н компанияның ү лесінде.

Сонда 1200-ң 80%ы 960. S еншілес компаниясының баптары бойынша таза активтің 100% шоғ ырландырылатын болады. Сонымен шоғ. қ аржылық есептілікте келесі сомалар кө рсетілетін болады.

Капиталдағ ы ү лес бойынша ү лестік ә діс:

Бастапқ а қ ұ ны 1200ді 960пен ауыстырып, тең бө лікке пропорционалды шоғ ырландырамыз.

Топтың қ аржылық есептілігінде мына кө рсеткіштер кө рсетіледі:

Айналымнан тыс активтер=600*80%=480

Ағ ымдағ ы таза активтер=480

Барлығ ы: 960

Шоғ ырландырылғ ан жә не бө лек қ аржылық есептілік Қ ЕХС 27. Шоғ ырландырылғ ан қ аржылық есептілікті ұ сыну. Шоғ ырландыру процедуралары. Шоғ ырландырылғ ан қ аржылық есептілікті қ олдану аясы.

№ 27 ХҚ ЕС-ке сә йкес, шоғ ырландырылғ ан қ аржы есептілігі –топтың қ аржылық есептілігіндегі басжə не оның еншілес ұ йымының активтері, міндеттемелері, ү лесі, табысы, шығ ысы жə не ақ ша ағ ыны біртұ тас экономикалық ұ йым ретінде дайындағ ан болып ұ сынылатын қ аржы есептілігі.

Есептіліктің бұ л тү рі ө з ішінде:

· Шоғ ырландырылғ ан бухгалтерлік баланс

· Табыстар мен шығ ындар туралы шоғ ырландырылғ ан есептілік

· Ақ ша қ озғ алысы жө ніндегі шоғ ырландырылғ ан есептілік

· Шоғ ырландырылғ ан есептіліктің басқ а да тү рлері жә не тү сіндірме жазбадан тұ рады

Шоғ ырландыру міндетті:

· Кө лемі мемлекеттік органдармен белгіленетін ірі компаниялар ү шін

· Жағ рафиялық жә не заң ды бө лінуіне тә уелсіз бір есептілікті қ олданатын компаниялар тобы ү шін

· Егер де еншілес компанияның қ ызметі бас компания беретін лизингте тұ рса (АҚ Ш)

Мұ ндай компаниялар тобының есеп саясаты есептіліктегі барлық айырмашылық тар есептелініп, бір жү йеге келтіріледі. Есепті мерзімдегі айырмашылық 3 айдан аспауы керек.

Шоғ ырландыру қ олданылмайды, егер тә уелді компания:

· Нақ ты тү рде бақ ыланбаса,

· Банкрот болып есептелінсе,

· Саяси тұ рақ ты емес мемлекетте орналасса, есепті мерзімнің аяғ ына дейін сатылатын (сатылғ ан) болса

· (инвестиция ретінде есептелінеді), екі инвесторлардың ә сері жоғ ары болса (азшылық ү лесі)

· ЕО 7 директивасы бойынша қ аржылық компаниялар шоғ ырландырылғ ан есептілікке кірмейді.

Кө рсетіліп кеткен жағ дайларда тә уелді компанияның есебі қ ауымдастырылғ ан (ассоцияланғ ан) тә ртіпте жү ргізіледі.

Шоғ ырландырудың негізгі ә дістері

1. Сатып алу ә дісі 3 нұ сқ ада қ олданылады

A. Пропорционалды шоғ ырландыру, яғ ни таза активтерінің есептілік(баланстық) жә не ә діл қ ұ нының айырмашылығ ын активтердің тү рлері бойынша пропорционалды бө ліп тарату, ал бө лінбеген қ алдық гудвилл болып табылады. Гудвилді есептеу кезінде таза ағ ымдық активтерді ә діл қ ұ ны бойынша бағ алау орнатылғ ан;

B. Ү лестік қ атысу

C. Толық шоғ ырландыру

2. Қ осылу ә дісі ашық акционерлік қ оғ амдармен екі жақ ты келісім бойынша мү дделерінің бірігуі мақ сатында қ олданылады(негізінен, АҚ Ш-та). Оның мә ні акциялардың айырбасында, яғ ни қ олма-қ ол ақ шаның топтың шегінен шық пауы мақ сатында. Бұ л ә діс басқ а компания активтеріне алғ ашқ ы ие болу кезінде қ олданылады, ө йткені бұ л кезде ақ ша қ аражаттардың шектеулігі жә не акцияларды олардың нарық тық қ ұ ны негізінде тең естіру қ ажеттілігі пайда болады.

Ерікті сипатта қ ызмет ететін шетелдік еншілес компаниялар шоғ ырландыруғ а дейін келесі ә дістермен қ айта есептеледі:

· Ағ ымдық айырбас бағ амының модифицирленген ә дісі(баланс – есепті мерзімдегі бағ ам бойынша, есептіліктің басқ а тү рлері – орташа жылдық бағ ам бойынша)

· Ағ ымдық есептің барлық шоттарын қ айта бағ алау (ақ шалай емес – тарихи бағ ам бойынша, ақ шалай – есепті мерзімдегі бағ а бойынша). Пайда болғ ан айырмашылық тар бө лек трансформациялық айырмашылық тар шотында есептелінеді жә не соң ында осы мақ сат ү шін есептелінетін пайда (резерв) шотына жіберіледі.

Шоғ ырландыру техникалық жағ ынан шоғ ырландыру (жұ мысшы) кестелер кө мегімен жү зеге асады. Бас жә не еншілес компаниялардың сә йкес есептіліктерінің кө рсеткіштері шоғ ырландырылғ ан ө ткізбе есебінен қ осылады.

Стандартта шоғ ырландырылғ ан есептілікті қ азақ стандық есепке сә йкес қ ұ ру ә дістемелігі кө рсетілген жә не осы форматты қ ұ растыру ү шін жұ мысшы кестеде мысалдармен есеп айырысулар берілген. Оның мә нін жалпылағ анда ө з мазмұ ны бойынша олар шоғ ырландырылғ ан есептілікті қ ұ рудың жалпы қ абылданғ ан халық аралық тә жірибеге сай екенін айтуғ а болады.

Негізгі компания есептіліктің бұ л тү ріне ө зінің жергілікті жә не еншілес компанияларының барлық кө рсеткіштерін мына жағ дайлардан басқ а уақ ытта енгізуге міндетті.

· Еншілес компанияны жақ ын болашақ та сату мақ сатымен иеленсе,

· Еншілес ұ йым ө з қ аражаттарын негізгі ұ йымғ а беру қ абілеттілігін тө мендететін ұ зақ мерзімді қ атаң шектеулі шарттарда қ ызмет етсе.

Негізгі серіктестік басқ а серіктестіктің толық немесе жартылай иелігінде жә не еншілес болса, шоғ ырландырылғ ан қ аржылық есептілікті ұ сынбауғ а қ ұ қ ығ ы бар, егер де оның негізгі серіктестігі талап етпесе жә не азшылық ү лесінің меншік иелерінің рұ қ саты берілсе.

Шоғ ырландырылғ ан қ аржылық есептіліктер – топты бір серіктестік ретінде ақ паратты ұ сыну ү шін кейбір баптар бойынша қ айталауды алып тастау қ ажет. Ол ү шін шоғ ырландырылғ ан қ аржылық есептілікті қ ұ рғ ан кезде жасалғ ан есептемелер негізінде тү зету жазбалары жү ргізіледі. Тү зету жазбалары шоғ ырландырылғ ан қ аржылық есептілікті дайындау барысында жұ мысшы кестеде жазылады да негізгі де, еншілес те серіктестіктің бухгалтерлік есебінде кө рсетілмейді.

Топтың есептілігін қ ұ ру кезінде негізгі серіктестіктің бө лек бухгалтерлік балансында кө рсетілген еншілес серіктестіктеріне салынғ ан инвестициялар еншілес серіктестіктердің таза активтерімен нақ ты тү рде айырбастылады, ол ү шін негізгі серіктестіктің ә р еншілес серіктестігіне салынғ ан инвестициялардың баланстық қ ұ нын жә не ә р еншілес серіктестіктің меншікті капиталындағ ы негізгі серіктестіктің ү лесін алып тастау қ ажет. Иелену мерзіміне негізгі серіктестіктің еншілес кә сіпорынғ а инвестиция шығ ындары:

1. Еншілес серіктестіктің меншікті капиталындағ ы негізгі серіктестіктің ү лесіне тең

2. Еншілес серіктестіктің меншікті капиталындағ ы негізгі серіктестіктің ү лесінен жоғ ары

3. Еншілес серіктестіктің меншікті капиталындағ ы негізгі серіктестіктің ү лесінен тө мен болуы мү мкін.

Келісім бойынша сатып алынатын активтерден міндеттемелері шегерілген ағ ымдық қ ұ нында сатып алатын серіктестіктің таза активтер ү лесі сатып алу қ ұ нынан асуы гудвилл(кә сіпорын бағ асы) ретінде анық талып, шоғ ырландырылғ ан бухгалтерлік баланста актив ретінде бө лек бапта кө рсетіледі.

Егер сатып алу мерзіміндегі сатып алынғ ан активтер мен міндеттемелердің ағ ымдық қ ұ нындағ ы сатып алатын серіктестіктің таза активтерінің ү лесі сатып алу қ ұ нынан кіші болса, пайда болғ ан айырмашылық гудвилл ретінде шоғ ырландырылғ ан бухгалтерлік баланста бө лек бап ретінде кө рсетіледі.

Шоғ ырландырылғ ан баланста дебиторлық жә не кредиторлық борыштар шоттарында тек ұ йымдар тобынан тыс сомалар кө рсетіледі, ал топ ішіне кіретін серіктестіктер арасындағ ы есеп айырысулар сомалары алып тасталынады.

Қ аржылық шаруашылық қ ызметтің нә тижелері туралы шоғ ырландырылғ ан есептілікте сату жә не сатып алу кө лемдерін кө термеу ү шін, шоғ ырландырудың бір аясындағ ы серіктестіктердің арасында жү ргізілетін операциялар алып тасталануы керек.

Топішілік операцияларғ а мыналар жатуы мү мкін:

1. Тауарлар мен қ ызметтерді сату жә не сатып алу

2. Негізгі қ ұ ралдар мен материалдық емес активтерді сатып алу жә не ө ткізу

3. Қ арыздарды алу жә не беру

4. Тағ ы да басқ алар

Қ аржылық шаруашылық қ ызметтің нә тижелері туралы шоғ ырландырылғ ан есептілікте топтан тыс жү ргізілген операциялардың қ аржылық нә тижелері кө рсетілуі керек. Бір серіктестіктерде толық аяқ талғ ан, басқ аларында жартылай аяқ талғ ан топішілік операциялар бойынша табыстар(шығ ындар) алынып тасталуы міндетті. Ө ткізілмеген табыстар мен шығ ындарды алып тастаудан пайда болатын уақ ытша айырмашылық тар 11 БЕС «Табыс салығ ы бойынша есеп жү ргізу» сә йкес есептелінеді.

Егер топ ішіндегі операциялар шығ ынғ а ә келсе, олар шоғ ырландырылғ ан есептілікте табыстар ретінде кө рсетіледі. Ағ ымдық активтерді ө ткізудің таза қ ұ нының тө мендеуінен туындайтын шығ ындар, уақ ытша тү рде тө мендеуінен басқ а, қ айта қ айтарылмайды жә не элиминирлеуге жатпайды.

Негізгі кә сіпорын еншілес кә сіпорынның акияларының 100 пайызынан азын иеленсе, менік ретінде акцияларының 50 пайыздан азын иеленетін акционерлер мү дделері ескеріліп отыру қ ажет.

Азшылық мү дделері деп аталатын бұ л акционерлерінің мү дделері еншілес серіктестіктің таза табысы (шығ ыны) жә не таза активтердегі ү лесіне сә йкес соммада шоғ ырландырылғ ан қ аржылық есептілікте кө рсетілуге міндетті.

Таза табыстағ ы (шығ ындағ ы) азшылық ү лесі еншілес серіктестің есепті мерзімде алынғ ан таза табысы соммасынан анық талады жә не ол негізгі серіктестікке жатпайтын еншілес серіктестіктің таза табысының кө лемін кө рсетеді.

Қ аржылық –шаруашылық қ ызмет нә тижелері туралы шоғ ырландырылғ ан есептілікте азшылық ү лесі шоғ ырландырылғ ан таза табысты азайтатын (кө бейтетін) кө рсеткіш ретінде бө лек баппен кө рсетіледі.

Еншілес серіктестіктің таза активтеріндегі азшылық ү лесі шоғ ырландырылғ ан бухгалтерлік баланста қ аржылық есептілікті қ ұ ру мерзіміндегі еншілес серіктестіктің меншікті капитал сомасынан анық талады.

Еншілес серіктестіктің таза активтеріндегі азшылық ү лесі шоғ ырландырылғ ан бухгалтерлік баланста міндеттемелер мен меншікті капиталдан бө лек «Азшылық ү лесі» атты бабында кө рсетіледі жә не негізгі серіктестікке жатпайтын еншілес серіктестіктің таза активтерінің кө лемін кө рсетеді.

Негізгі серіктестік пен оның еншілес ұ йымдарының шоғ ырландырылғ ан есептілікке енгізілетін қ аржылық есептіліктері ә детте бір мерзімге қ ұ рылуы тиіс. Оны жү зеге асыра алмағ ан жағ дайда ә р есепті мерзімге қ ұ рылғ ан қ аржылық есептіліктерді қ олдануғ а болады, бірақ уақ ыт айырмашылығ ы 3 айдан аспауы керек. Ә р мерзімдерге қ ұ рылғ ан қ аржылық есептіліктерді шоғ ырландырылғ анда осы мерзімдер аралығ ында осы мерзімдер аралығ ында операциялар мен басқ а да оқ иғ алар нә тижесіндегі болғ ан мә нді ө згерістерге тү зетулер жү ргізіледі.

Негізгі серіктестік пен оның еншілес ұ йымдарының шоғ ырландырылғ ан есептілікке кіретін қ аржылық есептіліктері ә детте бір есеп саясатын қ олдану арқ ылы дайындалады. Ал егер топ мү шесі шоғ ырландырылғ ан қ аржылық есептілікті қ ұ руғ а қ абылданғ ан есеп саясатынан басқ асын қ олданса, онда шоғ ырландыру кезінде қ аржылық есептілікке тиісті тү зетулер енгізіледі. Егер де тү зетулерді есептеуге мү мкіндік болмаса, бұ л факт шоғ ырландырылғ ан қ аржылық есептілікте басқ а есеп саясатын қ олданғ ан баптармен бірге ашылуы керек.

Еншілес серіктестіктің шаруашылық қ ызметінің нә тижелері шоғ ырландырылғ ан есептілікке сатып алынғ ан мерзімнен бастап енгізіледі. Сондық тан серіктестік бір жылдың ағ ымында сатып алынса, шоғ ырландыру мақ сатында оның бір жылдағ ы қ аржылық шаруашылық қ ызметінің нә тижелерінің берілгендері екі есептік мерзімге бө лініп тасталуы қ ажет: сатып алынуғ а дейін жә не сатып алынғ аннан кейін.

Негізгі серіктестіктің бө лек қ аржылық есептілігінде еншілес ұ йымдарғ а салынғ ан инвестицияларды шоғ ырландырылғ ан есептілікке кіргізу ү лестік қ атысу ә дісі арқ ылы немесе негізгі серіктестік қ олданатын ұ зақ мерзімді инестициялар есебі ә дісімен жү зеге асырылады.

Негізгі серіктестіктің тә уелді шаруашылық серіктестерге инвестициялар есебі ү лестік қ атысу ә дісімен есептелінсе, еншілес ұ йымдарғ а да инвестициялар есебін осы ә діспен жү ргізу керек.

Шоғ ырландырылғ ан қ аржылық есептілікті қ ұ ру кезінде негізгі жә не еншілес серіктестіктің есептіліктері баптар бойынша қ осылады. Шоғ ырландырылғ ан есептілік серіктестіктер тобы туралы ақ паратты бір ұ йым ретінде беруі ү шін:

· Баланстан еншілес кә сіпорындармен ө зара есеп айырысулар шоттары бойынша қ алдық ты тексеру жә не алып тастау керек

· Негізгі серіктестіктің ә р еншілес кә сіпорынғ а салынғ ан инвестицияларының баланстық қ ұ ны мен ә р еншілес ұ йымның жарғ ылық капиталындағ ы негізгі серіктестіктің ү лесін тексеру жә не алып тастау керек

· Топ ішіндегі табыстар, шығ ындар мен дивиденттер бойынша операцияларды, сонымен бірге осы операциялар нә тижесінде туындағ ан ө ткізуден тыс табыстар мен шығ ындарды(қ айтарымсыз шығ ындардан басқ а) тексеру жә не алып тастау

· Еншілес серіктестіктің таза активтеріндегі азшылық ү лесін анық тап, оны шоғ ырландырылғ ан баланста негізгі серіктестіктің міндеттемелері мен меншікті капиталынан бө лек кө рсету

· Ә р еншілес серіктестіктің топтың жалпы нә тижелеріне ә сер ететін таза табысындағ ы(шығ ынындағ ы) азшылық ү лесін анық тау жә не негізгі серіктестікке жататын таза табыс сомасын анық тау

Топқ а кіретін субъектілердің ә р мерзімге қ ұ рылғ ан есептіліктерін шоғ ырландырылғ ан есептілікке енгізуге болады, бірақ уақ ыт айырмашылығ ы 3 айдан аспау керек. Егер ә р тү рлі есептік мерзімге қ ұ рылғ ан есептіліктер шоғ ырландырылса, осы мерзім аралығ ында болғ ан оқ иғ алар мен жү ргізілген операциялар нә тижелерінде болғ ан ө згертулерге тү зетулер жү ргізу керек.

Бір топқ а кіретін кә сіпорындар бір есеп саясатын қ олдану керек, кері жағ дайда қ ажетті тү зетулер енгізіледі.

Негізгі серіктестіктің бө лек қ аржылық есептілігінде шоғ ырландырылғ ан есептілігіне кіретін еншілес кә сіпорындарғ а салынғ ан инвестициялар ү лестік қ атысу ә дісін немесе ұ зақ мерзімді инвестициялар есебі ә дісін қ олданумен кө рсетіледі.

Біріккен қ ызметті жү зеге асыратын шаруашылық субъектілер ө з қ атысу ү лесінің есебі ү шін жә не активтер, міндеттемелер, осы қ ызмет бойынша табыстар мен шығ ындардың қ атысушыларының, ұ йымдастырушылық –қ ұ қ ық тық нысандарына тә уелсіз, қ аржылық есептілігінде кө рсету ү шін 14 БЕС қ олданады.

Осы стандартқ а сә йкес біріккен қ ызметтің қ атысушысы ө з қ аржылық есептілігінде жә не шоғ ырландырылғ ан есептілікте кө рсетуі керек:

· Бірігіп бақ ыланатын ө ндірісті

· Ол шоғ ырландыратын активтер мен ө зіне алатын міндеттемелерді

· Біріккен қ ызметпен байланысты тауарлар мен қ ызметтерді сатудан алатын табыстың ө зіне тиесілі ү лесін жә не ө з шығ ындарын

· Біріккен қ ызмет бойынша қ абылдағ ан міндеттемелерді, біріккен қ ызметтің басқ а қ атысушыларымен бірге болатын міндеттемелердегі ө з ү лесін

· Біріккен қ ызмет бойынша шығ ындардың ө з ү лесімен бірге ө німнің ө з ү лесін пайдалану немесе сатудан тү скен табысты

· Біріккен қ ызметке қ атысу ү лесіне сә йкес болатын шығ ындар

Бірігіп бақ ыланатын заң ды тұ лғ аның қ атысушылары ө зінің бө лек қ аржылық есептіліктері мен шоғ ырландырылғ ан қ аржылық есептілікте ө зінің қ атысу ү лесін келесі екі есептік форматтың біреуін қ олдана отырып кө рсетуі керек:

· Ү лестік қ атысу ә дісі- ұ зақ мерзімді инвестициялар есебінің ә дісі, негізгі серіктестік қ олданады

· Пропорционалды шоғ ырландыру ә дісі – есеп ә дісі, қ атысушылардың ү лесі бап бойынша қ осылады. Пропорционалды шоғ ырландыру ә дісі мыналарды кө рсету ү шін қ олданылмайды:

· Жақ ын болашақ та ө ткізу мақ сатында сатып алынғ ан бірігіп бақ ыланатын кә сіпорынғ а қ атысу ү лесін

· Қ атысушы қ орларына аударымдар жасауғ а қ абілеттілігін тө мендететін ұ зақ мерзімді қ атаң шектеулер шарттарында қ ызмет ететін бірігіп бақ ыланатын кә сіпорынғ а қ атысу ү лесін

Егер біріккен қ ызметтің қ атысушысы бірігіп бақ ыланатын кә сіпорынның активтерін сатса немесе салса, ол ө зіне табыстың осы қ ызметпен ғ ана байланысты бө лігін тануы керек.

Қ алғ ан табысты бұ ндай тану тек қ ана бұ л активтер тә уелсіз жақ қ а сатылғ ан жағ дайда мү мкін. Егер салу немесе ө ткізу ағ ымдық активтерді ө ткізудің таза қ ұ нының тө мендеуін, сонымен бірге қ ысқ а мерзімді тө мендеуді есептемегендегі ұ зақ мерзімді активтердің баланстық қ ұ нының тө мендеуін куә ландырса, қ атысушы шығ ындардың толық сомасын кө рсету керек.

Егер біріккен қ ызмет қ атысушылары активтерді сатып алса, ол осы активтерді тә уелсіз жақ қ а қ айта сатып ө ткізбегенше, біріккен операциядан тү сетін табыстан ө з ү лесін алмауы керек. Ол осындай мә мілелер нә тижесінде болғ ан шығ ындар ү лесін табыс тә різді тануы керек. Бірақ шығ ындарды ұ зақ мерзімді активтердің баланстық қ ұ нының тө мендеуі болғ ан жағ дайда бірден тану қ ажет. (уақ ытша тө мендеу сипатындағ ыдан басқ а)

Қ аржылық есептілікте келісім-шарт бойынша шартты міндеттемелер мен шығ ындардың маң ызды сомаларының туындауымен жә не сонымен бірге ү шінші жақ ү шін жауапкершілікті қ абылдайтын шартты міндеттемелерге байланысты оқ иғ алар туралы ақ парат ашылып кө рсетілуі керек.

Шоғ ырландырылғ ан қ аржылық есептілік – бір ұ йымның есептілігі ретінде ұ сынылатын топтың жеке қ аржылық есептіліктері. Басқ аша айтқ анда, бұ л компанияның ө зара байланысты кө рсеткіштер тобы туралы жалпылама берілген мә ліметтер.

Шоғ ырландырылғ ан қ аржылық есептiлiктi жасақ таудың негiзгi мақ саты – бас жә не еншiлес кә сiпорындардың қ ызметiн бiртұ тас шаруашылық субъектiсiнiң қ ызметi ретiнде кө рсету. Есептiк кезең бiткен соң шаруашылық жү ргiзушi субъект қ аржылық есеп берудi жасайды. Шаруашылық жү ргiзушi субъектiнiң қ ұ рамында Қ азақ стан Республикасының аймағ ында жә не одан тысқ ары жерлерде тұ ратын еншiлес немесе тә уелдi серiктестерi бар болса, ө зiнiң қ аржылық есеп беруiмен қ оса, шоғ ырландырылғ ан есеп берудi жасайды, яғ ни бiрнеше заң ды тұ лғ аның есеп беруiн бiрiктiредi.

Заң ды тұ лғ а егер де басқ а заң ды тұ лғ аның ө зiнiң жарғ ылық қ орына салғ ан салымдарының басым кө пшiлiгiн иеленсе жә не қ абылданатын шешiмдердiң басым бө лiгiн анық тау мү мкiндiгiне ие болса, онда олар еншiлес серiктестiк ретiнде танылады. Заң ды тұ лғ а егер де басқ а заң ды тұ лғ аның бар болғ аны 20% дауыс беретiн акциясына ие болса немесе сондай дең гейде қ атысушылық ү лесi болса, тә уелдi серiктестiк ретiнде танылады.

Қ аржылық есептiлiк бiрiккен кә сiпорындар жө нiнде ақ параттар дайындауғ а қ олданылады. Қ аржылық есеп берудің халық аралық стандарттары (Қ ЕХС) – 27-стандарт - “Шоғ ырландырылғ ан қ аржылық есептiлiк жә не еншiлес кә сiпорындарғ а салынғ ан инвестициялар” стандартына сә йкес бас кә сiпорын ө зiнде жасалынғ ан бiрiктiрiлген қ аржылық есептiлiкте барлық шетелдiк жә не еншiлес кә сiпорындардың кө рсеткiшiн бiрiктiруi тиiс. Бұ ғ ан жатпайтындар:

1) Жақ ын арада сату мақ сатында алынғ ан жә не оғ ан жасалынатын бақ ылау уақ ытша болатын еншiлес кә сiпорындар.

2) Қ атаң ұ зақ мерзiмдi шектеулер жағ дайында қ ызмет ететiн, бұ л шектеулер бас кә сiпорынғ а қ орлар беру мү мкiндiгiн тү сiретiн болғ андағ ы еншiлес кә сiпорындар.

3) Қ ЕХС – 27 стандартының 15-i тармағ ында былай делiнген: Бiрiктiрiлген қ аржылық есептiлiктi жасау мезгiлiнде бас кә сiпорындарының қ аржы есептiлiгi бiртектес активтер, мiндеттемелер, капитал, табыс жә не шығ ыс баптарын бiр- бiрiне қ осу арқ ылы бiрiктiредi[6].

Бiртұ тас кә сiпорынның қ аржылық ақ парат ретiнде ұ сынуы ү шiн тө мендегiлер жасалуы тиiс:

1) Бас кә сiпорынның ә рбiр кә сiпорынғ а салғ ан инвестицияларының баланстық қ ұ ны жә не бас кә сiпорынғ а тиiстi ә рбiр еншiлес кә сiпорынның капиталының бө лiгi есепке алынбайды.

2) Есептi кезең дегi бiрiктiрiлген еншiлес кә сiпорындардың таза пайдасындағ ы аздық ү лес бас кә сiпорынның иелерiне тиiстi таза пайдадағ ы соманы кө рсету ү шiн есептейдi жә не қ олданылады.

3) Бiрiктiрiлген еншiлес кә сiпорындардың таза активiндегi аздық ү лес есептеледi жә не бiрiктiрiлген баланста бас кә сiпорынның акционерлерiнiң мiндеттемелерiнен бө лек кө рсетiледi.

Негізгі жә не еншiлес заң ды тұ лғ алардың шоғ ырландырылғ ан есеп беруi. Заң ды тұ лғ а басқ а кә сiпорынның акциясын сатып алу арқ ылы ө з қ ызметiн жү зеге асыруы мү мкiн. Егер де сол сатып алынғ ан акциясы 50% - тен астам болса, онда инвестицияланғ ан объектiге бақ ылау жасау мү мкiндiгiн алады. Инвестор бақ ылауды белгiлейтiн болса, онда ол кә сiпорын негiзгi заң ды тұ лғ а болып танылады, ал бақ ыланатын кә сiпорынды еншiлес кә сiпорын деп атайды. Бас кә сiпорында жә не барлық еншiлес кә сiпорында бiрiгiп, бiрiккен заң ды тұ лғ алар тобын қ ұ райды жә не олардың мә лiметi бойынша шоғ ырландырылғ ан есеп беруін жасайды.

Қ аржылық есеп берудi пайдаланушылар олардың топтасқ ан бө лiгiн емес, тұ тас бө лiгiн бiлуге мү дделi болып келедi. Бұ ндай қ ажеттiлiк шоғ ырландырылғ ан есеп беруге қ ойылатын талапты кү шейтедi.

Шоғ ырландырылғ ан есеп берудiң қ ұ рамына: шоғ ырландырылғ ан бухгалтерлiк баланс, шоғ ырландырылғ ан қ аржылық – шаруашылық қ ызметiнiң нә тижесi туралы есеп беру, шоғ ырландырылғ ан ақ ша қ аражаттарының қ озғ алысы туралы есеп беруi жә не тү сiнiктеме жазбасы кiредi.

Қ ЕХС-27 “Шоғ ырландырылғ ан есеп беру жә не еншiлес серiктестiгi инвестициясының есебi” негiзгi заң ды тұ лғ а жергiлiктi жә не шетелдiк еншiлес заң ды тұ лғ алардың шоғ ырландырылғ ан қ аржылық есеп беруi енгiзiледi.

Бас кә сiпорын ө з кезең iнде, еншiлес кә сiпорында болуы мү мкiн, онда ондай кә сiпорындар шоғ ырландырылғ ан қ аржылық есеп бермеуi мү мкiн, егер де оны бас кә сiпорын талап етпесе.

Бас жә не еншілес кә сіпорындар қ аржылық есеп берудi келесi жолмен шоғ ырландырады:

- Есеп берудi сә йкестендiредi. (есеп беру қ осымша ө ң деледi, жiктемесi ө згертiледi, тү зетулер енгiзiледi);

- Активтер, мiндеттемелер, меншiк капиталы, табысы, шығ ысы туралы мә лiметтердiң ә рқ айсысы жолы мен бабы бойынша қ осылады;

- Кейбiр баптар бойынша қ айталауғ а жол берiлмейдi жә не кейбiр баптар жойылуы мү мкiн.