Тақырып: Қаржылық құралдар есебі 32-39 ҚЕХС

32-39 Қ ЕХСда қ аржылық қ ұ ралдар жә не олардың танылуы мен ө лшенуі қ арастырылады. Қ аржылық қ ұ рал деп – нә тижесінде бір мерзімде бір кә сіпорында қ аржылық актив, ал екінші кә сіпорында қ аржылық міндеттеме немесе екеуінде де ү лестік қ ұ рал туындайтын келісім-шарт. Қ аржылық қ ұ ралдар 1) бастапқ а қ ұ ралдар; 2) Туынды қ ұ ралдар болып бө лінеді.

Бастапқ ы қ ұ ралдар: дебиторлық, кредиторлық қ арыздар, бағ алы қ ағ аздар жатады. Туынды қ ұ ралдар: қ аржылық опциондар, фьючерлік, форварлық келісімшарттар, пайыздар, валюталық келісімдер.

Шығ арылғ ан қ аржылық қ ұ ралдардың бастапқ ы танылуы 39 Қ ЕХС –да қ аралады. 39 Қ ЕХС- бұ л қ аржылық қ ұ ралдарды тану жә не оны ө лшеу болып табылады.

Бұ л стандартта қ арастырылатын мә селелер:

1)Қ аржылық активтер мен қ аржылық міндеттемелерді тану жә не олардың тоқ татылуы; 2)Қ аржылық активтер мен қ аржылық міндеттемелердің жіктелуі;

3)Қ аржылық активтер мен қ аржылық міндеттемелердің бастапқ ы жә не алдағ ы бағ алануы; 4)Хэджирлеу кезіндегі оның есебін анық тау;

5)Хэджирлеу кезіндегі есеп ережелері мен критерийлері.

Қ аржы активінің немесе қ аржы міндеттемесінің амортизацияланғ ан қ ұ ны - бұ л қ аржы активі немесе қ аржы міндеттемесі бастапқ ы тану кезінде плюс немесе минус жинақ талғ ан амортизация негізгі сома шегеріле отырып, пайыздың тиімді мө лшерлемесі ә дісін қ олданумен есептелетін қ ұ н, бастапқ ы қ ұ н жә не ө теу сә тіндегі қ ұ н арасындағ ы айырма, минус қ ұ нсындануғ а немесе ү мітсіз берешекті ішінара есептен шығ ару (тікелей немесе резервтік шотты пайдаланумен жү зеге асырылатын).

Пайыздың тиімді мө лшерлемесінің ә дісі қ аржы активінің немесе қ аржы міндеттемесінің (не қ аржы активтері немесе қ аржы міндеттемелері тобының) амортизацияланғ ан қ ұ нын есептеу жә не тиісті кезең ішіндегі пайыздар тө леуге арналғ ан пайыздық кірістер жә не шығ ыстарды есептеу ә дісін білдіреді. Активтің қ аржылық жағ дай туралы есептік қ ұ ны тікелей немесе бағ алау резервінің шоты арқ ылы азаюы тиіс. Шығ ынның мө лшері табыс немесе шығ ын арқ ылы танылуы тиіс.Реверстеудің мө лшері пайдада немесе шығ ында танылуы тиіс.

МЫСАЛ:

Кә сіпорын 100мың тг-лік облигацияны нө лдік купонмен шығ арады. Бұ л облигаия 5ж кейін 150мың тг-ге ө теледі. Кірістің ішкі ставкасы 8, 45%. Ол шығ ындарды бө лу ү шін қ олданылады.

Егер акцияшоты дебиттелетін болса, бұ л салынғ ан салым екенін білдіреді. Ал егерде акция кредиттелетін болса бұ л акционерлік капитал екендігін білдіреді.

Акцияғ а салынғ ан салым есебі жә не оны кө рсету ү шін келесідей ә дістер қ олданылады:

· ө зіндік қ ұ н бойынша бағ алау ә дісі. Бұ л жағ дайда компания инвестор инвестиция салатын компанияны бақ ылай алмайды жә не еш ә серін тигізе алмайды, егер оның 20% акциясынан кемін иеленетін болса. Бұ л жағ дайда есептелген дивидент бухгалтерлік есеп шоттарында былайша кө рсетілуге тиіс:

Дт алынуғ а тиісті дивидент (ақ ша қ аражаттары)

Кт дивиденттік табыс

· Ү лестік қ атысу ә дісі. Бұ л ә діс бойынша компания инвестор инвестициялық салым салынатын компанияның егер оның акциясының 20%-нан 50%-на дейін иеленген жағ дайда ол компанияғ а ә серін тигізе алады, бірақ бақ ылай алмайды.

Егер біз ол компанияның 25% акциясын алғ ан болсақ, ал ол компания есептік кезең де 1 млн табыс алғ ан жағ дайда, оның 250мың ы біздікі.

Дт акцияғ а салым 250000

Кт дивиденттік табыс н\е ү лестік қ атысудан табыс 250000

Алғ ан жағ дайда:

Дт алынуғ а тиісті дивидент 100000

Кт акцияғ а салым 100000

Егер компания инвестор 1 млн зиян шеккен жағ дайда, онда

Дт ү лестік қ атысудан зиян 250000

Кт акцияғ а салым 250000

· Шоғ ырландыру ә дісі. Бұ л жағ дайда компания инвестор инвестицияланатын компанияның акциясының 50%-дан астамын иеленген жағ дайда, ол компанияғ а ә серін де тигізіп жә не бақ ылауғ а да ала алады.

Мысалы: компания А компаниясының 50% акциясын сатып алып брокерлік фирманың қ ызметі ү шін 2320 тг. тө леген жә не оны ә кімшілік шығ ынғ а жатқ ызғ ан. Жылдық нә тиже бойынша А компаниясы пайда алғ ан жә не 12500 кө лемінде компанияғ а дивидент тө лейтіндігі туралы жария еткен. Дивидент есептелген, бірақ тө ленбеген.

Дт ә кімшілік шығ ын 2320

Кт тө ленуге тиісті шот 2320

Дт алынуғ а тиісті дивидент 12500

Кт дивидент бойынша табыс 12500

МЫСАЛЫ:

I. Компания бағ асы 80000 тг тұ ратын қ ысқ а мерзімді бағ алы қ ағ аздарды қ олма-қ ол 92000тг сатты. Егер, табысқ а салынатын салық ставкасы 30% болғ ан жағ дайда бұ л шаруашылық операцияны бухгалтерлік баланста қ алай кө рсетуге болар еді. Кіріс есебінде ме? Қ олма қ ол аұ ша ағ ыны есебінде ме? Капиталдың артуы есебінде ме? Н/е қ олма қ ол алынғ ан ақ ша есебінде ме?

92 000-80 000=12 000

12 000*30%=3600

12 000-3600= 8400

Бұ л бухгалтерлік баланста 8400тг капиталдың артуы, ал 92000тг ақ ша қ аражаттарының келіп тү суі ретінде кө рсетеміз.

II. 01, 07, 10 ж 15% пакет акциялары 800 дана «Азия экспорт» корпорациясынан 28000тг сатып алынды. 2010ж жұ мыс нә тижесінде корпорация 81000тг кө лемінде пайда алды ж/е 25 желтоқ санда 2011ж 1наурызында ә рбір акция ү шін 5тг кө лемінде дивидент тө ленетіндігі т/ы жария етті.

800дана*5=4000 (тө ленетін дивидент мө лшері)

Дт алынуғ а тиісті дивидент 4000тг

Кт дивиденттік табыс 4000тг

III. 01, 03, 10ж компания Б корп-ң акциясын алу ү шін 1, 5млн тг кө лемінде салым салды. Жыл нә тижесі б/ша Б корп-ы жылдық есептілігінде 1, 4млн тг кө лемінде таза пайда кө рсетіп, оның 50%-ы дивидент есебінде акция иегерлеріне бө лген.

1 400 000*30%=420 000

1 400 000-420 000=980 000

980 000/2=490 000

1)Дт акцияғ а инвестиция 980 000

Кт дивиденттік табыс 980 000

2)Дт алынуғ а тиісті дивидент 490 000

Кт дивиденттік табыс 490 000

IV. 01, 07, 10 ж компания Б корп-ң акциясын сатып алу ү шін 2млн салым салғ ан. (28%-н қ ұ рады). 2011ж Б корп-ы 850 000 кө лемінде зиян шеккен.

850 000*28%=238 000

Дт ү лестік қ атысудан зиян 238 000

Кт акцияғ а салғ ан салым 238 000

V. 2010ж компания Б корпорацияның 30% акциясын алу ү шін 1млн 200мың салым жасады. Б корпорациясы 2011ж 2млн тг таза пайда акционерлер кең есі 01.12де дивидент тө ленеді деп шешті. Бұ л жағ дайда дивиденттер жарияланады деген негізгі сө з жоқ. Сондық тан, халық аралық стандарттарғ а сә йкес оның бухг-к жазуы кө рсетілмейді.