СІЛЕМЕЙЛІ ҚАБЫҚ ҚОРҒАНЫСЫ

Организмге экзогендік бактериялар да (тағ аммен, су, ауамен) тү седі. Оғ ан организімінің шырышты қ абық тары тосқ ауыл болады. Олар: кө здің дә некер қ абығ ы, мұ рын қ уысының, тыныс алу жолының, асқ орыту жә не зә р - жыныстық жолдарының сілемейлі қ абығ ы. Бірталай механикалық факторлар микроорганизмдерді шырышты (сілемейлі) қ абық қ а кіргізбей, шығ арып жіберіп отырады. Олар – тү кірік, асқ азан қ ышқ ылы, ө т, шырыш, ішектің перистальтикасы.

Шырышты қ абық тардың ең басты арнайы қ орғ анысы –IgA-ның секреторлық ө німі. Бұ л антиденелер негізінен шырышты қ абық тардың ү стінде ғ ана орналасады. Олардың қ ан сарысуында болуы жоқ қ а тә н. Секреторлық IgA-ның ө німін белсендіру ү шін ө зіне тә н, басқ а жолмен иммунизация (басқ а дозамен) жү ргізу керек. Қ алыпты жағ дайда парентеральды жолмен антиген кіргізгенде, қ ан сарысуында IgG жә не IgМ кө бейеді, ал секреторлық IgA – кө беймейді.

IgA – комплемент жү йесін белсендірмейді, сондық тан шырышты қ абық тың қ орғ анысы қ абынусыз немесе шамалы қ абынумен жү реді. Шырышты қ абық тардың жалпы кө лемі 400 кв.м-ден кө п, ал тері – 1, 8 кв.м. Шырышты қ абық тың иммундық жү йесін шартты кө мектесуші жә не ә серленгіш деп екіге бө луге болады. Кө мектесуші (индукциялық) участкеде антигенді танып, ұ сыну жү реді жә не лимфоидты жасушалардың популяциясы шамалы дамиды. Ә серленуші (эффекторлы) участкеде секреторлық IgA (SIgA) кө бейеді, ә серленуші Т – лимфоциттер шоғ ырланып шырышты қ абық ты жасушалық жолмен қ орғ айды.

Антигендер денеге тыныс алу жә не асқ орыту жолымен еніп, лимфоидты ұ лпамен бірінші жанасу болады. Антигендік белсену қ айда болса да (ішекте немесе бронхта) антигенспецификалық Т – жә не В- лимфоциттердің диссеминациясы шырышты қ абық тардың барлық участкелерінде (ішекте, асқ азанда, тыныс алу, зә р-жыныс жолы, секреторлық бездерде) жү реді. Пероральдық иммунизация ғ ана секреторлық IgA ө німін береді. Антигенді тері ішіне беріп иммунотерапия ө ткізгенде секреторлық иммуноглобулиннің шығ уы да белсенеді. (К.А. Жұ манбаев)

Ащы ішекте лимфатикалық фолликулалар жиынтығ ы (пейер табақ шасы) бар. Ондағ ы лимфоциттердің кө бі В-лимфоциттер, ал Т-хелперлер мен Т-супрессорлар шамалы. Арнайы эпителиалды жасушалар антигенді ішек ішінен ұ стап, жұ тып фолликула ішіне ә келеді. Иммундық жауап жү ргенде ү стінде IgМ – бар В лимфоциттер IgA-ны синтездеуге кө шеді.

Аппендикс те, бадамша бездеріндегі фолликулалардағ ы В-лимфоциттер де IgA–ны шығ арады. Тонзиллоэктомиядан кейін секреторлық IgA–ның дең гейі тө мендейді. Ішек ішінде ұ сталғ ан антигендерді танығ аннан кейін иммундық реакция мезентериалық лимфа тү йіндерінде жү реді.

Шырышты қ абық тың лимфоциттері эпителий қ абатындағ ы эпителий жасушаларының арасында орналасқ ан. «Эпителийаралық Т-лимфоциттердің» шеткі қ андағ ы Т-лимфоциттерден айырмашылығ ы бар. Олардың ү стінде адам шырышты қ абық лимфоциттерінің 1 антигені бар. Шеткі қ ан Т-лимфоциттерінде бұ л антиген жоқ. Т – лимфоциттердің кө бі СД8, ол 75%, тек 6% ғ ана СД4 белгісіне ие. Эпителийаралық Т – лимфоциттерінің біразы гамма-, дельта Т- лимфоциттерге жатады. (СД4 – СД8 – Т-лимфоциттер).

Шеткі қ анда гамма-, дельта Т-лимфоциттерінің саны 10%. Эпителийаралық Т-лимфоциттерінің жай уақ ытта ешқ андай маркері болмайды. Белсенген уақ ытта немесе Т-хелперге немесе Т-киллерге айналады да, цитокиндерді шығ арады. Оның ішінде гамма-ИНФ жә не альфа-ОНФ болады. Олар антиген тану ү шін гистосә йкестіктің антигендерінің орнына жылу шоғ ының белоктарын пайдаланады. Эпителийаралық гамма-, дельта Т-лимфоциттері эпителий жасушаларын қ орғ айтын «кү зетші» жасушалар. Микробтардағ ы жә не ө згерген эпителиальдық жасушаларды танып, жасуша ішіндегілерді тез ыдыратып, жойып отырады. Гамма-, дельта-Т-лимфоциттері эпителий жасушаларын ө сіретін цитокиндер шығ арып, бұ зылғ ан эпителий жасушалардың орнын жауып, жамайды. Гамма-, дельта-Т-лимфоциттері антиген тү скенде бірінші болып реакция жү ргізеді. Содан кейін шеткі қ аннан альфа- бета-Т-лимфоциттері, ал цитокиндердің ө німінен гранулоциттермен, моноциттер де қ орғ анысқ а келеді.

Гамма- дельта-Т-лимфоциттері шырышты қ абық тың жедел қ абынуында кө бейеді, ал созылмалы қ абынуда – азаяды.

Шырыш асты қ абатында плазмалық жасушалар, Т-лимфоциттері, ЕК – жасушалары, ұ лпа базофильдері, макрофагтар бар. Эпителий жасушаларының арасында, антиген ұ сынатын (М) эпителиальды жасушалардың жанында В-лимфоциттері орналасқ ан. Барлық иммунды қ абілетті жасушалар ө зіне тә н қ орғ аныс жауабына қ атысады. Шырышты қ абық тың макрофагтары, шеткі қ андағ ы моноциттерге қ арағ анда, қ алыпты жағ дайда да белсенді. Табиғ и киллерлер (ЕК) вирусқ а қ арсы қ орғ анысты жү ргізеді.

Секреторлық IgA (SIgA) сарысу IgA-мен салыстырғ анда вирустарды, бактериальдық токсиндерді, ферменттерді, бактериялар агглютинациясын ө те нә тижелі бейтараптайды.

SІgA протеолиздік ферменттер бар ортада да белсенділік білдіреді.

SіgA – антиденелер шырышты қ абық тағ ы микробтардың (вирус, бактериялар) адгезиясына кедергі жасайды. Бұ л қ орғ аныс арнайы емес.

Сө йтіп, секреторлық IgA ішек ішіндегі антигендерді байланыстырып, эпителиальдық тосқ аумен оларды организмге ө ткізбейді.