КОМПЛЕМЕНТ ЖҮЙЕСІ

Комплемент жү йесі организмнің арнайы емес қ орғ аныс факторларына жатады. Опсонизация шақ ыруы – комплемент жү йесінің негізгі функциясы болып табылады. Комплемент жү йесінің белсенуінен кейін опсонизация беретін компоненттер бө лініп, иммунды комплекстер қ ұ рылып, фагоцитоз процесін кү шейтеді.

Қ абыну процесіне қ атысуы – комплемент жү йесінің екінші функциясы. Комплементтің кейбір белсенген компоненттері ұ лпа базофилдерінен, қ ан базофилді, гранулоциттерден биологиялық белсенді заттарды (гистаминді) шығ арып, қ абыну процестерін белсендіреді. Цитотоксикалық немесе лизис процесі – комплемент жү йесінің ү шінші функциясы болады. Комплемент жү йесі белсенгенде мембранағ а шабуылдайтын комплекс қ ұ рылып, бактериялардың (немесе басқ а клеткалардың) мембранасына кіріп, оларды ыдыратады.

Антиген-антидене реакциясына ә сері бар жаң а жү йе барын 19-ғ асырдың аяғ ында Г. Бухнер, Ж. Борде ашты. Барлық омыртқ алы жануарлардың қ ан сарысуына термолабильді арнайы антидене қ осылғ анда, антиген мембранасының еруін беретін фактор - белок табылып, оны «комплемент» (қ осымша, толық тырушы) деп атады. Антиген мен антидене комплементсіз кездессе, агглютинация реакциясы жү реді, бірақ микроб ө лмейді, оғ ан комплемент қ осылса ғ ана бактерия клеткалары ыдырайды. Антиденелері жоқ жаң адан дайындалғ ан қ ан сарысуы да комплементпен біріксе, бактерияларды ыдыратады.

Сондық тан, комплемент жү йесінің биологиялық функциялары мынандай:

1) фагоцитозды белсендіреді;

2) мес жасушаларының тү йіршіктерінен биологиялық белсенді заттарды (гистамин, серотонин, брадикинниндерді) бө ліп шығ арады;

3) клетка мембранасының ө ткізгіштігін кү шейтіп, қ ан тамырларының тонусын тө мендетеді;

4) оң гемотаксис – иммундық жабысу береді.

Комплемент жү йесі гуморальдық иммунитет пен фагоцитоз арқ ылы ө здері ө зара байланыс қ ұ ратын қ ан сарысуының белоктары. Комплемент жү йесіне кіретін компоненттерін “С” ә рпімен жә не олардың санын 1 ден 9-ғ а дейін белгілейді. Олар бә рі де қ ан айналымында енжар тү рде жү реді.

Комплемент жү йесіне 25 –тен артық белоктар кіреді. Олардың тоғ ызы комплемент белоктары (С1-С9), қ алғ андары – факторлар (В, Д, Р, Н жә не басқ алар). Комплемент жү йесіндегі маң ыздысы С3 белогі. Егер ешқ андай белсендіруші болмаса, ол С3а-С3в–ге ө те баяу ыдырайды. Фрагмент С3в микроорганизмнің ү стіне жабысады. Белсендіруші пайда болғ анда, С3 классикалық немесе альтернативтік жолмен ө те тез ыдырайды.

Комплемент жү йесінің белсенуі иммундық комплекс жү йесіндегі ІgM мен ІgG–нің қ атысуымен жү реді. Егерде иммуноглобулиндер қ атыспаса, пропердин жү йесі белсендіреді. Сө йтіп, комплементтің белсенуі екі жолмен жү реді. Біріншісі – классикалық, антиденеге байланысты жол, ал екіншісі –алтернативтік немесе пропердин жолы.

Комплементтің классикалық жолмен белсенуі ІgM немесе ІgG қ атысуымен жү реді. Оның ішінде ІgG-нің 4 подкласының ү шеуі ғ ана комплементті белсендіре алады. Солардың ішінде ІgG3-ө те кү шті белсендіргіш, одан кейінгі белсендіру ә сері азырақ тө мені ІgG1 жә не ІgG2. Бұ л уақ ытта ү ш фрагмент те бір комплекске жиналады. Оғ ан керекті шарттар: біріншіден, иммундық комплекстің тү зілуінен иммуноглобулиннің FC-фрагментінде комплемент жү йесінің Clg компоненті байла­нысатын орталық пайда болады. Иммундық комплекс қ ұ рылғ ан уақ ытта иммуноглобулиннің молекуласының ұ зындығ ы қ ысқ арып, оның қ ұ рылысында екі орталық тү зіліп, олардың арасы қ ысқ арып 100⁰ t-дан аспауы керек. Сонда ғ ана IgM –нің бір немесе екі ІgG молекуласы FC- фрагментіне орналасып комплементті белсендіреді. Оларғ а бірінші болып Clg, одан кейін Clr, Cls жатады. Белсенген CІ, біртіндеп С4 жә не С2, бұ л екеуі (С4в мен С2а) бірігіп С3 конвертаза қ асиетіне кө шеді. С3 конвертаза С3а, С3в–ге бө лшектенді, ал С3а ертінді тү рде жү реді, С3в +С4в2а байланысып, ең ақ ырғ ы компоненттің С5-9 катализатор ретінде жү реді, антигеннің мембранасына ә уелі С5, кейіннен С6, С7, С8, С9 болып байланысады. Ә сіресе, С8-дің келуі С9-дың кө птеп (S-6 молекуласының) байланысуына ә сер етеді. С8 бен С9 клетка мембранасына тиіп, оның сыртындағ ы тү тікті ө зекшені зақ ымдау арқ ылы мембрананы бұ зады.

2 - сызба. Комплемент жү йесінің классикалық жолмен белсенуі

	Иммундық комплекс (ИК) + Антиген + IgM немесе IgG

С4а С4 С2в

Комплемент жү йесінің классикалық жолмен белсенуі каскадтық тү рмен жү реді. Комплементтің алдың ғ ы компоненті белсенгенде ол бө лініп, ертінді болып қ ан сарысуына кетеді. Ал оның бір компоненті ИК ү стінде қ алып, ферменттік қ асиетке ие болып, келесі комплемент компонентін белсендіріп, байланыстырады.