Аң ҡан аша күсә килгәс, уны тәрбиә аша үҙгәртеп буламы һуң?

Мә рйә м БУРАҠ АЕВА

АРҒ ЫМАҠ ЛЫ,

тимә к, Аң лы, Рухлы, Ғ ә мле, Ырыҫ лы, Моң ло, Аҡ ыллы, Ҡ отло булайыҡ.

Уның ө сө н:

Аң ды яҡ тыртайыҡ, Рухты ҡ анатландырайыҡ, Ғ ә мде уяулатайыҡ, Ырыҫ ты ишә йтә йек, Моң до дә ртлә ндерә йек, Аҡ ылды зирә клә ндерә йек, Ҡ отто нурландырайыҡ.

Ә был тө шө нсә лә р бө тө нө һ ө лә кү ң ел донъяһ ына бә йле.

Кү ҙ гә кү ренмә гә н ошо донъяла аҡ ыл менә н тойғ о, ү ҙ телә гең менә н башҡ аларҙ ың кә ң ә ше, ымһ ыныу менә н мохтажлыҡ, тормош ихтыяжы менә н хыялың дағ ы ынтылыш араһ ында һ ә р саҡ алыш бара. Кү ң ел донъяһ ы — бө тө н булмышты ү ҙ енә буйһ ондорғ ан ғ ә жә п ү ҙ енсә лекле ү ҙ аллы донъя. Унда эҫ е селлә лә дауыл ҡ убыуы ла, ете тө н уртаһ ында ҡ апыл ҡ ояш балҡ ып китеү е лә, ыжғ ыр елдә р ҡ оторонғ ан мә лдә һ андуғ астар һ айрап, кә кү к саҡ ырыуы ла ихтимал.

Кү ң ел донъяһ ын аң лауы ла, яйғ а һ алып ебә реү е лә ҡ ыйын. Ә ммә тормоштоң именлеге лә, тыныслығ ы ла тап уның кө йлө лө гө нә бә йлә нгә н. Кеше шуғ а ла ғ ү мере буйы ошо эске донъяһ ын яйғ а һ алырғ а ынтыла. Бө тө нлә й икенсе тө рлө, хатаһ ыҙ, яң ылышыуһ ыҙ, аҙ аҡ ү кенескә ҡ алмаҫ лыҡ итеп йә шә п китеү тураһ ында хыяллана, ә ҙ ерлә нә, тө ҙ ә лә башлау сә ғ ә тен билдә лә й, кө нө н тә ғ ә йенлә й. “Бына, — ти ул ү ҙ енә ү ҙ е, — фә лә нсә йә шем генә тулһ ын, тыуғ ан кө нө мдө ү ткә рә м дә яң ыса йә шә й башлайым. Ү ҙ гә рә м. Юҡ, хатта йә шем тулғ анды ла кө тө п тормайым, ошо дү шә мбенә н башлайым”, — тип маҡ сат ҡ уя. Был тә биғ и. Кеше ү ҙ ен аң ларғ а, хаталарын тө ҙ ә тергә тырыша, камиллыҡ ҡ а, йә ғ ни ә ү лиә леккә, ынтыла. “Ү ҙ ен белгә н — ә ү лиә ” ти халыҡ. Уның фекеренсә, ә ү лиә лек – ул ү ҙ ең де тотош белеү, кү ң ел донъяһ ындағ ы ү ҙ гә рештә рҙ е аң лау, кә рә к саҡ та ү ҙ ең телә гә нсә яйғ а һ алып ебә рә алыу, бер ваҡ ытта ла яң ылышмау, иң аҡ ыллы, иң камил кеше булыу. Ә ммә ҡ айһ ы берә ү ҙ ә рҙ ең был телә ге ҡ оро хыял ғ ына булып юғ ала, улар ғ ү мерҙ ә ренең аҙ ағ ынаса ү ҙ ҙ ә рен ү ҙ ҙ ә ре эшкә егеп, ихтыяр кө сө н туплай алмай яфалана. Икенселә ре иһ ә, ү ҙ ҙ ә рен ҡ улғ а алып, эске энергияларын уятып ебә реп, ғ ә жә йеп ҡ еү ә ткә эйә булып алалар һ ә м ең еү ҙ ә рҙ ә н-ең еү ҙ ә ргә, уң ыштан-уң ышҡ а ө лгә шеп юғ ары кү тә релә лә р. Ундайҙ ар ү ҙ ҙ ә рен бар иткә н Тә биғ ә т һ ә м Кешелек донъяһ ы, тыуғ ан ил һ ә м туғ ан тел, моң һ ә м илһ ам биргә н, тө йә кле иткә н һ ә м ҡ анат ү ҫ тергә н Халҡ ы алдында бурысын ү тә п, килә сә ккә яҡ ты эҙ, нә ҫ елдә ре дауамына саф йә н ҡ алдыралар.

Тимә к, ү ҙ ҙ ә ренә яҙ ғ ан ғ ү мерҙ ә рен Ысын Кеше булып йә шә п ү ткә рә лә р.

Ә бығ а ө лгә шер ө сө н иң элек ү ҙ ең де аң ларғ а, белергә тырышырғ а кә рә к. Һ ә р кеше ө сө н иң ауыр бурыс тап ошо ла инде.

Иң мө һ име лә шул.

Ү ҙ ең де ни тиклем яҡ шыраҡ белһ ә ң, шул хә тлем маҡ сатың а тиҙ ерә к ө лгә шерһ ең, аҙ ыраҡ хаталанырһ ың. Тә биғ ә ттә н бирелгә н һ ә лә тең де тотош асыу ө сө н мотлаҡ булғ ан ике шартты ү тә ү ҙ ә — тормошоң да иш һ ә м һ ө нә р һ айлауҙ а яң ылышмаҫ һ ың. Һ ө нә рең де дө рө ҫ һ айлаһ аң, алғ ан белемең тә биғ ә т тарафынан ҡ аның а һ алынғ ан оҫ талығ ың ды артабан ү ҫ терә барасаҡ, туҡ тауһ ыҙ тә жрибә тупларғ а, камиллашырғ а тура юл асасаҡ. Ғ аилә ҡ ороу ө сө н ишең де дө рө ҫ һ айлаһ аң, тормош юлдашың һ инең тә биғ ә ттә н килгә н холоҡ -фиғ елең де дө рө ҫ аң лар, һ ине ү ҙ енсә ү ҙ гә ртеп алырғ а маташмаҫ, ә нисек барһ ың — шулай ҡ абул итер, һ ин һ айлағ ан маҡ сатты уртаҡ лашыр; бер ү к хыял менә н янырһ ығ ыҙ, бер-берегеҙ ҙ ең яҙ мышына ың ғ ай йоғ онто яһ арһ ығ ыҙ, татыу ғ аилә ҡ орорһ оғ оҙ, тимә к, килә сә к ө сө н бә хетле балалар тә рбиә лә рһ егеҙ.

А*. Халҡ ыбыҙ ҙ а Аң тигә н һ ү ҙ ике тө рлө мә ғ ә нә не иң енә һ алғ ан. Беренсе мә ғ ә нә һ ендә аң — ул аҡ ыл, зиһ ен, белем аша ү ткә нде, бө гө нгө нө, килә сә кте тоташтырыусы.

Икенсе мә ғ ә нә һ е кү ң ел тойомо менә н бә йле һ ә м Кешенең Эске донъяһ ын билдә лә й.

Аң ү ҙ енә н-ү ҙ е бар булмай. Ул нә ҫ елдә н нә ҫ елгә ҡ ан аша кү сә килә.

Аң ҡ ан аша кү сә килгә с, уны тә рбиә аша ү ҙ гә ртеп буламы һ уң?

Кешелек донъяһ ында һ ә р халыҡ та быуындан быуынғ а кү сә килгә н, камиллашҡ ан ҡ иммә тле һ ә м ғ ә йә т ә һ ә миә тле тә рбиә ҡ анундары бар. Ошо ҡ анундар нигеҙ ендә һ ә р халыҡ ү ҙ енең килә сә ген ү ҙ традицияларында тә рбиә лә й. Шунлыҡ тан, кү п һ анлы миллә ттә рҙ ә н башлап, Филиппин утрауҙ арында йә шә гә н һ ә м 50-гә яҡ ын ғ ына кешенә н торғ ан иң аҙ һ анлы тасадайҙ арғ а тиклем ү ҙ традицияларын һ аҡ лап килә.

Традицияларҙ ы тә рбиә менә н биреп булғ ас, бә лки, холоҡ -ғ ә ҙ ә ттә рҙ е лә ү ҙ гә ртеп булалыр?

Ә холоҡ -ғ ә ҙ ә ттә рҙ е тә рбиә менә н ү ҙ гә ртеп булһ а, ни ө сө н бер ү к ғ аилә лә тө рлө холоҡ ло балалар ү ҫ ә? Ни ө сө н хатта игеҙ ә к балаларҙ ың да холоҡ тары тө рлө була? Уларҙ ы ҡ айһ ылай ғ ына тә рбиә лә мә, барыбер ҡ андарына һ алынғ ан холоҡ тары ү ҙ яғ ына ҡ айыра. Ни ө сө н бынамын тигә н маҡ таулы атай-ә сә йҙ ең балаһ ы уларҙ ың йө ҙ ө нә оят килтерерлек холоҡ ло булып киткә н йә ки, киреһ енсә, балаһ ының килә сә ге хаҡ ында бө тө нлә й борсолоп та бирмә гә н атай-ә сә й ғ аилә һ ендә бынамын тигә н ү ҙ аллы кешелә р ү ҫ еп сыҡ ҡ ан осраҡ тар ҙ а бар һ уң?