Ажеттілік көлемдері

КСРО да халық тың ә р тү рлі тпотарының тамақ тануын ұ йымдастыруда, сонымен қ атар тағ амдық заттектерге жә не энергия қ ажеттілік кө лемін жоспарлауда АМН КСРО Тағ амтану Институтымен ө ң делген жә не КСРО Денсаулық Сақ тау Министрлігімен бекітілген арнайы кепілдемемен нұ сқ ауланады.

Ұ сынылғ ан тағ амдық заттектерге жә не энергия қ ажеттілік кө лемдері ең бек іс ә рекеті сипаты; жынысы жә не жасын есептеу арқ ылы ө ң делген.

Ең бекке қ абілетті ересек халық тың физикалық қ ажеттілігі ең бек белсенділігінің 5 тобына бө лінген, ол ең бек белсенділігінде тә уліктік энергия шығ ыны кө леміне, ең бек ү рдісінде жү йкеге жү ктеме тү суіне, жеке операцияларда жә не басқ а ерекшеліктеріне байланысты.Техникалық прогресспен байланысты ең бек іс ә рекетінің жаң а тү рін енгізу жә не таралуы шаралары бойынша ең бектің белсенді топтары анық талады жә не толық тырылу қ арастырылады. Тө менде қ азіргі уақ ытта қ олданылып жү рген ең бек іс ә рекеті топтары жә не ә р қ айсына енгізілген мамандық тар тізімі келтірілген:

1 топ. Ақ ыл ой жұ мысшылары: ұ йым жә не ө неркә сіп басқ арушылары; физикалық белсенділікті қ ажет етпейтін инженерлік –техникалық жұ мысшылары; дә рігер хирург, медбикелер, санитарлардан басқ а медицина жұ мысшылары; педагогтар; тә рбиешілер; ғ ылыми қ ызметкерлер, ә дебиет қ ызметкерлер; мә дени ағ арту қ ызметкерлері; есептеу жә не жоспарлау қ ызметкерлері; хатшылар; аздап жү йкеге кү штеме тү сетін ең бектің ә р тү рлі категория жұ мысшылары(пультпен басқ ару жұ мысшылары, диспечерлер жә не т.б.)

2 топ. Жең іл физикалық іспен айналысатын жұ мысшылар: кейбір физикалық кү шпен байланысты инженерлік –техникалық жұ мысшылары; автоматтандырылғ ан ү рдістермен айналысатын жұ мысшылар; радиоэлектрондық ө неркә сіп жұ мысшылары; тігіншілер; агрономдар; зоотехниктер; ветеринарлық қ ызметкерлер; медбике, санитаркалар; промотауарлар сатушылары; қ ызмет кө рсету сферасы жұ мысшылары; сағ аттық ө неркә сіп жұ мысшылары; байланыс жә не телеграф жұ мысшылары; мұ ғ алімдер; спорт жә не денешынық тыру шеберлері, жатық тырушылар.

3 топ. Ең бек ауырлығ ы орташа жұ мысшылар: ағ аш ө ң деу жә не металл ө ң деумен айналысатын станокшылар; слесарь; жө ндеушілер; дә рігер-хирургтер; химиктер; аяқ киім, киім тігушілер; ә р тү рлі транспорт жү ргізушілері; тағ ам ө неркә сібі жұ мысшылары; коммуналды-тұ рмыстық қ ызмет кө рсету жә не қ оғ амдық тамақ тану орындары қ ызметкерлері; азық -тү лік тауарлары сатушылары; трактор жә не егін бригадасы бригадирі; теміржолшылар; авто- жә не электротранспорт жұ мысшылары; кө термелі транспортты механизм машинистері.

4 топ. Ауыр физикалық ең бек жұ мысшылары: қ ұ рылыс жұ мысшылары, ауыл шаруашылық жұ мысшыларының негізгі бө лігі жә не механизаторлар; жер беті жұ мысымен айналысатын тау кен жұ мысшылары; мұ най жә не газ ө неркә сібі жұ мысшылары; 5 топқ а жататын мамандардан басқ а металлургтер жә не литейщиктер; целлюлоза – қ ағ аз жә не ағ аш ө ң деу ө неркә сібі жұ мысшылары; стропильщиктер; ағ аш ө ң деушілер; плотниктер; 5 топқ а жататын мамандардан басқ а қ ұ рылыс материалдары ө неркә сібі жұ мысшылары.

5 топ. Ө те ауыр физикалық ең бек жұ мысшылары: жерасты жұ мысымен айналысатын тау кен жұ мысшылары; сталеварлар; орман қ ұ латушылары жә не ағ аш бө лу жұ мысымен айналысатын жұ мысшылар; тас қ ашаушылар; бетонщиктер; жер қ азушылар; жұ мысы механизацияланбағ ан тиеушілер; жұ мысы механизацияланбағ ан қ ұ рылыс материалдары ө неркә сібі жұ мысшылары.

Келтірілген бө лінулер барлық кө п мамандық ты қ амтымайды, бірақ кез-келген мамандық қ а жақ ын осы немесе басқ а кө рсетілген ең бек белсенділігі топтарын табуғ а мү мкіндік береді.

Алмасу ү рдістерінің белсенділігі тө мен ө тетін жә не аз дене салмағ ына байланысты ә йелдердің энергияғ а қ ажеттілігі ерлермен салыстырғ анда орташа 15% деп алуғ а болады.

Физикалық жә не жү йке-психикалық жү ктемемен сипатталатын ең бек адамдарында қ азіргі жағ дайды ескере отырып энергияғ а қ ажеттілік жоғ ары екені анық талды.

Ең бекке қ абілетті ересек халық тың энергияғ а қ ажеттілігін анық тауда барлық есептеулер ү ш жас категориясына бө лінеді: 18-29 жас, 30-39 жас жә не 40-59 жас.Бұ л шешімнің негізі зат алмасудың кейбір жас ерекшелігіне байланысты. Сонымен, 18-29 жаста зат алмасудың ерекшелігі ө су мен физикалық даму ү рдістерінің жалғ асуы мен аяқ талмауына байланысты.

18-60 жастағ ы халық ү шін энергияғ а қ ажеттілікті ө ң деуде орташа дене салмағ ы (ерлер 70 кг, ә йелдер 60кг) қ абылданды. Энергияғ а қ ажеттілік орташа дене салмақ тың 1 кг есептеледі(дененің мұ ратты салмағ ы). Ә йелдер мен ерлерде орташа дене салмақ тың 1 кг- на энергияғ а қ ажеттілік бірдей жә не ең бек белсендігінің 1 тобында 167, 4 кДж (40 ккал), 2 топ ү шін 179, 9 кДж (43 ккал), 3 топ – 192, 5 кДж (46 ккал), 4 топ – 221, 7 кДж (53 ккал), 5 топ – 255, 7 кДж (61 ккал).

Осыдан барлық ересек халық топтары ү шін пайыз тү рінде тә уліктік калориядан белок ү шін 11-13 %, майлар ү шін 33 %, кө мірсу ү шін 58 %есептеу коэффициенті қ абылданды.

Ең бекке қ абілетті ересек халық тың ең бек тобына байланысты энергия жә не тағ амдық заттектерге ұ сынылғ ан қ ажеттілігі.

Ескерту: 1.Жү кті ә йелдердің (5-9 ай кезең і) қ ажеттілігі орташа 12 133 кДж (2900 ккал)

2. Емізетін аналарда қ ажеттілік орташа 13 388 кДж (3200 ккал).