Тақырып - МАЛ АЗЫҒЫ ӨНДІРІСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ

1. Мал азығ ы базасының тү сінігі, ұ йымдастыру принциптері.

Мал азығ ы базасы - ө ндірістік материалды-техникалық қ ұ ралдар мен мал азығ ымен қ амтамасыз ету кө здерінің жиынтығ ы.

Мал азығ ы базасы мал азығ ын ө ндіру, дайындау, сақ тау, ө ң деу жә не пайдаланудың ғ ылыми негізделген жү йесін қ ұ райды.

Мал азығ ы ө ндірісі – кә сіпорын жағ дайын ескеретін мал азығ ын ө ндіру жә не дайындау бойынша агротехникалық жә не ұ йымдастыру-экономикалық шаралар жиынтығ ы.

Мал азығ ы ө ндірісі шабындық жә не егіс алқ аптарындағ ы азық ө ндірісіне бө лінеді.

Мал азығ ы ө ндірісіне негізгі талаптар:

1. мал басын жыл бойы ө з ө ндірісінен жоғ ары сападағ ы азық пен қ амтамасыз ету;

2. аз шығ ынмен азық ө ндірісін ұ йымдастыру;

3. азық ты жемдеуге дайындау;

4. егіс жә не шабындық алқ аптардағ ы азық ө ндірісін тиімді пайдалану;

5. табиғ и мү мкіндіктерді толық пайдалану.

Мал азығ ы ө ндірісін тиімді пайдалану принциптері:

· аймақ тық жағ дайларғ а жә не кә сіпорынның мамандандыру бағ ытына сә йкестігі;

· мал азығ ының ө су қ арқ ынының мал басының жә не ө німділігінің ө су қ арқ ынынан жоғ ары болуы;

· егіс алқ аптарындағ ы жә не мә дени шабындық алқ аптардағ ы азық ө ндірісін сә йкестендіру арқ ылы а/ш жерін тиімді пайдалану;

· мал басын біркелкі, тоқ таусыз биологиялық толық қ ұ нды азық пен жыл бойы қ амтамасыз ету, нә тижесінде мал басының қ ысқ ы жә не жазғ ы жемдеу типтерінің айырмашылығ ы азаяды;

· мал азығ ы қ ажеттілігін аз шығ ындармен қ амтамасыз ету.

1. Мал азығ ымен қ амтамасыз ету кө здері. Мал азығ ы тү рлері, топтары, жемдеу типтері.

Мал азығ ымен қ амтамасыз ететін кә сіпорындар формасы:

1. Мамандандырылғ ан а/ш кә сіпорындары – мал басын ө з ө ндірісі азығ ымен толық қ амтамасыз етеді, нә тижесінде тасымалдау шығ ындары азаяды.

2. Шаруашылық аралық мал бағ ытындағ ы кә сіпорындар мал азығ ы ө ндірісімен айналыспайды; мал ө сіру, бордақ ылауғ а қ ажетті азық пен келісім-шарт негізінде қ атысушы шаруашылық тар қ амтамасыз етеді. Негізгі кемшілігі – кө казық тың жетіспеушілігі, тасымалдау шығ ындарының кө птігі.

3. Шаруашылық аралық мал бағ ытындағ ы кә сіпорындар айдалатын жері жә не табиғ и мал азығ ы жерлері бар, қ ұ нарлы жә не кө казық ты ө здері ө ндіреді. Концентратты жә не қ атты азық тармен қ атысушы кә сіпорындар қ амтамасыз етеді.

4. Шаруашылық аралық мал бағ ытындағ ы кә сіпорындар жә не кешендер қ ажетті азық пен мал азығ ы ө ндірісіне мамандандырылғ ан кә сіпорындардан сатып алады.

5. Ірі мемлекеттік мал бағ ытындағ ы кә сіпорындар толығ ымен мемлекеттік қ ордан алынатын комбикормғ а негізделеді жә не ө ң деу ө неркә сібінің қ алдық тарын жә не тағ ам қ алдық тарын пайдаланады.

Ө сімдік типтегі мал азығ ы 4 топқ а бө лінеді:

Концентратты – астық қ алдығ ы, комбикорм, жмых, витаминді ұ н.

Қ атты – пішен, сенаж, сабан, мекен.

Қ ұ нарлы – сү рлем, картоп, тамыр жемістілер – қ ызылша т.б.

Кө казық – кө к шө п.

А/ш кә сіпорындарында қ ұ рғ ату (сорғ ыту) немесе жылу арқ ылы кептіру ә дістерімен дайындалатын азық тар да пайдаланылады (монокорм). Мал текті азық тар, минералды қ оспалар, витаминдер жә не микроэлементтер де қ олданылады.

Жемдеу типі жылдық немесе кезең дегі жемдеу рационы қ ұ рамындағ ы ә р топтағ ы азық тың қ ұ нарлылығ ына сә йкес ү лесін %-бен кө рсетеді.

Жемдеу типі мал тү ріне, тобына сә йкестеледі. Ірі қ ара мал кө біне шаруашылығ ында концентратты, сү рлемді, сү рлем-шө п, сү рлем-шө п-концентрат жемдеу типтері пайдаланады.

Шошқ а жә не қ ұ с шаруашылық тарында концентрат типтегі жемдеу басым болады, қ ой шаруашылығ ында – кө казық жә не қ атты азық пен жемдеу басым болады.

Мал азығ ы ө ндірісі тиімділігінің кө рсеткіштері: азық ө німділігі, азық бірлігінің, қ орытылғ ан протеиннің 1 гектарғ а, 1 адам-сағ атқ а шығ ымы, 1 ц азық тың, азық бірлігінің, қ орытылғ ан протеиннің ө зіндік қ ұ ны, 1 гектардан алынатын таза табыс.

1. Мал азығ ы жоспарын, балансын, кө к азық конвеерын қ ұ ру.

Кә сіпорында қ олданылатын тиімді жемдеу типі жә не нормалары негізінде мал азығ ы жоспары мен балансы қ ұ рылады.

Мал азығ ы жоспары – тиісті кезең ге мал басының жә не ө німділігінің ө сімін ескере есептелген кә сіпорынның мал азығ ыны қ ажеттілік жоспары.

Мал азығ ы балансы – кә сіпорынның тиісті кезең дегі мал азығ ына қ ажеттілігін ө ндірілетін кө лемімен салыстыру.

Мал азығ ы қ ажеттілігі азық тың ә р тү ріне физикалық салмақ та, азық бірлігінде анық талады. Мал азығ ы қ ажеттілігі жоспарының негізгі кө рсеткіші - қ орытылғ ан протеиннің қ ажеттілігі.

Азық қ ажеттілігі 2 кезең ге есептеледі: 1 кезең - жоспарлы жылдың кү згі ө нім жинауынан келесі жылдың кү зіне дейін; 2 кезең - жоспарлы жылғ а.

Бірінші кезең ге азық қ ажеттілігі жоспарлы жылғ а егіс алқ аптарын есептеуде пайдаланылады.

Екінші кезең ге азық қ ажеттілігі мал шаруашылығ ы ө німдерінің ө зіндік қ ұ нын анық тауда қ олданылады.

Азық қ ажеттілігі 2 ә діспен есептеледі:

• 1 бас малғ а азық нормасы бойынша;
• ө нім бірлігін ө ндіруге азық бірлігіндегі шығ ындар бойынша;

Мал азығ ы қ ажеттілігі анық талғ аннан кейін азық балансы қ ұ рылады, баланста азық пен қ амтамасыз ететін ең тиімді кө здері кө рсетіледі. Баланс азық тың барлық тү ріне жасалады. Баланс кіріс (азық пен қ амтамасыз ету кө здері) пен шығ ыстан (қ оғ амдық малғ а қ ажеттілік, сақ тандыру қ оры, жеке меншік малы т.б.) тұ рады. Баланста азық тың қ андай тү рлерінің жетіспейтіндігі немесе артық тығ ы кө рсетіледі, қ андай азық тү рлерімен алмастыруғ а болатындығ ы кө рсетіледі.

Мал азығ ы ө ндірісі жү йесінде кө казық конвеерінің маң ызы зор. Кө казық конвеері – мал басын кө ктемнен кү зге дейін ү здіксіз кө казық пен қ амтамасыз ету.

Жалпы алғ анда кө казық конвееріне себу, жинау уақ ыттары кезекпен келетін бір жылдық, кө п жылдық шө птер тү рлері кіреді.

Ерте кө ктем айларында кө казық пен қ амтамасыз ету мақ сатында кү здік дақ ылдар себіледі.

1. Егіс алқ аптарында мал азығ ы ө ндірісін ұ йымдастыру

Егіс алқ аптарында мал азығ ы ө ндірісін тиімді ұ йымдастыру ү шін тө мендегі талаптардың орындалуы қ ажет:

- егіс алқ абынан алынатын азық тың тиімді кө лемі мен қ ұ рамын анық тау

- егіс алқ аптарының тиімді қ ұ рылымын анық тау

- шаруашылық та егіс алқ аптарының орналасуын, алмасуын ұ йымдастыру

- интенсивті технологияны пайдалану

- ең бекті тиімді ұ йымдастыру жә не ынталандыру

- тұ қ ым ө ндірісін ұ йымдастыру

Егіс алқ аптарында азық ө ндірісі 3 типте кездеседі:

· шө пті алқ ап – кө казық қ а жә не гранула, брикет дайындауғ а, тұ қ ым алуғ а шикізат ретінде пайдаланылады.

· айдалатын егіс алқ абы – тамыр жемісті азық тар мен сү рлем алуғ а пайдаланылады

· астық -шө пті алқ ап – концентратты жә не қ атты азық тар алынады.