Тартылады.

8 9

Ә ң гіме / Беседа / Talk - оқ ушылардың ой ә рекетін жандандыру мақ сатында

қ олданылатын оқ ыту тә сілдерінің бірі; ә ң гімелесу ү дерісінде оқ ушылар мұ ғ алім

қ ойғ ан жә не қ ұ рдастарында пайда болғ ан сұ рақ тарғ а жауап бере отырып, жаң а

білім алады, бар білімдерін қ айталап, бекітеді.

• Ә ң гіме-дебат / Беседа-дебаты / Disputational talk – оның барысын-

да қ атысушылар арасында ой-пікірлерде ү лкен алшақ тық болады жә не

ә рқ айсысы ө з шешімдерінде қ алады. Ә ң гіме-дебат ынтымақ тастық қ а

бағ дарланбағ ан бә секелестікке негізделеді.

• Диалогтік ә ң гіме / Беседа диалогическая / Dialogic talk - белгілі

бір тақ ырыпқ а бағ ытталғ ан диалог жү ргізуге негізделген вербалды-

коммуникативтік ә діс. Диалог барысында идеялар екі бағ ытта жү ріп,

оқ ушының қ арқ ынды білім алуына септігін тигізеді. Диалог барысында

оқ ушылар (сондай-ақ олардың мұ ғ алімдері) тең қ ұ қ ылы серіктестер болып

табылады. Олар бар кү штерін келісілген нә тиже алуғ а жұ мсайды жә не Мер-

сер (2000) айтқ андай, бірлескен білім алу немесе «пікір алмасу» ү дерісіне

тартылады.

• Зерттеушілік ә ң гіме / Беседа исследовательская / Exploratory talk - бұ л

ә ң гіме тү рінде ә ркімнің идеясы пайдалы деп қ арастырылғ анымен, олар

егжей-тегжейлі бағ алаудан ө теді. Зерттеушілік ә ң гімеге қ атысушылар бір-

біріне сұ рақ қ ойып, бір тоқ тамғ а келу ү шін оларғ а негізді жауап береді. Алай-

да зертеушілік ә ң гімеде келісімге келу емес, керісінше оны іздеу ү дерісі

маң ызды болып табылады.

• Кумулятивтік ә ң гіме / Беседа кумулятивная / Cumulative talk - бұ л ә ң гіме

тү ріне қ атысушы ә рбір адам басқ а адамдардың айтқ анын қ абылдайды

жә не олармен келіседі. Кумулятивтік ә ң гіме білім алмасу мақ сатында

қ олданылады, бірақ ә ң гімеге қ атысушы адамдар бір-бірінің идеялары-

на тө зімділікпен қ арайды. Кумулятивтік ә ң гіме ү дерісінде идеялар

қ алыптасады, қ айталанады, бірақ ү немі егжей-тегжейлі бағ алана бермейді.

Ә ң гіме жү ргізудің сократтық ә дісі (майевтика) / Сократический метод ве-

дения беседы (майевтика) / Socratic dialogue (грек. Μ α ι ε υ τ ι κ ή, сө збе-сө з аудар-

масы - босанатын ә йелге кө мек кө рсету) - сұ рақ тарды шеберлікпен қ ою арқ ылы

адам бойындағ ы жасырын білімді жарық қ а шығ ару ә дісі. Педагогикада Ә ң гіме

жү ргізудің сократтық ә дісі бағ ыттаушы сұ рақ тар мен пікірталастар орталық

орын алатын оқ ыту тү рі деп тү сіндіріледі. Сократ, мұ ғ алім ретінде, ең алдымен

оқ ушылардың ақ иқ ат туралы тү сінігін бұ зып, кейін олар ө з ұ станымдарын қ орғ ай

отырып, оны қ айтадан қ алыптастыратындай етіп бір сұ рақ тан кейін бір сұ рақ ты қ оя

берген. Ә ң гіме жү ргізудің сократтық ә дісінің мә ні – ә ң гімелесушінің «барлық

нә рсе жайлы білемін» деген орнық қ ан пікіріне қ арамастан, шындығ ына келген-

де, кө п нә рсені білмейтіндігіне кө зін жеткізу. «Ізденіссіз ө мір сү рудің қ ажеті жоқ.

Мен ешкімге еш нә рсе ү йрете алмаймын, мен оларды тек ойлануғ а ғ ана мә жбү рлей

аламын» – Ә ң гіме жү ргізудің сократтық ә дісін тү сіну ү шін осы ойды желеу ету

қ ажет болады.

Ә ріптеспен кең есу / Консультирование с коллегой / Counseling - іс-тә жірибеде

туындағ ан кә сіби мә селелерді шешуге бағ ытталғ ан, белгілі бір жолмен қ ұ рылғ ан

ә ң гіме арқ ылы іске асырылатын ә ріптеспен жү ргізілетін қ арым-қ атынас.

Бағ дар картасы / Маршрутная карта / Moving-on map - белгілі

бір тапсырма, сондай-ақ жалпы сабақ кө лемінде оқ удың соң ғ ы

нә тижесіне жетуге бағ ытталғ ан жә не оқ ушыларғ а арналғ ан

қ адамдап кө рсетілген нұ сқ аулық; оқ ушылардың ө з бетімен жұ мыс

істеу қ абілетін дамытады, оқ ушыларды шығ армашылық пен

ойлауғ а бағ ыттайды, тапсырмаларды орындауда қ олданылатын

креативті тә сілдерді дамытады.

Бағ алау / Оценивание / Assessment - оқ у ү дерісі мен нә тижелерін жү йелі тү рде

жә не сыни талдау, соның негізінде ағ ымдағ ы жә не кейінгі оқ у ү дерісіне қ атысты

тұ жырым жасап, шешім жә не/немесе ұ сыным шығ аруғ а бағ ытталғ ан қ ызмет.

• Критериалды бағ алау / Оценивание критериальное / Criteria assessment

- оқ ушының оқ у нә тижелерін білім беру мақ саттары мен мазмұ нына

сә йкес келетін, білім беру ү дерісіне қ атысушылардың (оқ ушылар, мек-

теп ә кімшілігі, ата-аналар, заң ды тұ лғ алар жә не т.б.) барлығ ына алдын

ала таныс, ұ жым талқ ысынан ө ткен, нақ ты анық талғ ан ө лшемдер арқ ылы

оқ ушылардың оқ у жетістіктерін салыстыруғ а негізделген ү деріс. Критери-

алды бағ алаудың екі тү рі бар – жиынтық жә не қ алыптастырушы.

 Жиынтық бағ алау (оқ уды бағ алау) / Оценивание сумматив-

ное (оценивание обучения) / Summative assessment (assessment of

learning) - оқ ытудың нә тижелерін жіктеу, сертификаттау жә не тіркеу

мақ сатында оқ ытудың қ орытындыларын шығ ару. Жиынтық бағ алау

оқ у циклдері мен сатылары аяқ талғ анда жү зеге асырылып, оқ ушының

белгілі бір кезең дегі дайындық дең гейінің кө рсеткіші болып табылады,

біртұ тас бағ алау критерийлері негізінде іске асырылады.

Б

10 11

 Қ алыптастырушы бағ алау (оқ ыту ү шін бағ алау) / Оце-

нивание формативное (оценивание для обучения) / Formative

assessment (assessment for learning) - мұ ғ алімдерді, оқ ушыларды

жә не педагогикалық ү дерістің басқ а да қ атысушыларын оқ уды

жетілдіру ү шін қ ажет ақ паратпен қ амтамасыз ететін оқ удың ағ ымдағ ы

бағ алануы. Қ алыптастырушы бағ алау сыныптағ ы кү нделікті жұ мыс

барысында жү зеге асырылып, оқ ушының ағ ымдағ ы оқ у ү лгерімінің

кө рсеткіші болып табылады. Оқ ушы мен мұ ғ алім арасында кері байла-

нысты қ амтамасыз етіп, оқ у ү дерісіне уақ тылы ө згеріс енгізіп отыруғ а

мү мкіндік береді.

Бағ алау критерий / Критерий оценивания / Assessment criterion - ұ сынылғ ан

талаптарғ а сә йкес бір нә рсені бағ алау бойынша шешім қ абылдау ережесі,

негіздемесі. Ә р критерийдің дескрипторлары (ә рбір нақ ты жұ мыс ү шін) болады,

онда мектеп тапсырмасының орындалу нә тижесінің дұ рыстығ ы туралы нақ ты

тү сінік беріледі. Дескрипторғ а сә йкес бағ алау оқ ушының қ ойғ ан мақ сатына жетуін

анық тайды.

Бағ алауды реформалау тобы / Группа реформы оценивания / Тhe Assessment

Reform Group - бағ алау рә сімдерінің, сондай-ақ оқ ыту мен оқ у тә жірибесінің

білім берудегі релеванттық нә тижелерге сай болуын қ амтамасыз ету мақ сатында

1989 жылы Білім беру саласындағ ы зерттеулер бойынша британ қ ауымдастығ ы

(ағ ылшын тілінде British Educational Research Association (BERA)) ұ йымдастырғ ан

ерікті зерттеушілер тобы. Сонымен қ атар бұ л топ бағ алау рә сімдерінің мақ сатын,

міндеттерін жә не кү тілетін нә тижелерін анық тау мақ сатында мұ ғ алімдер,

мұ ғ алімдер қ оғ амдастық тарымен жә не білім беру ұ йымдарымен тығ ыз

ынтымақ тастық та жұ мыс істеді. Топ 2010 жылы ө з жұ мысын тоқ татты.

«Бастама-жауап-кейінгі ә рекет» (БЖӘ) / «Инициатива-ответ-последующее

действие» (ИОД) / Initiation – Response – Follow-up (IRF) - диалог жү ргізу ү лгісі.

Оның барысында мұ ғ алім сыныпта ә ң гімені бастап, оның іске асырылуын бақ ылап

отырады (Mercer, 1995). БЖӘ оқ ушыларғ а диалогтік ә ң гімеге қ атысуғ а мү мкіндік

беруді кө здемейді.

Басымдық / Приоритет / Priority (лат. prior – бірінші, ағ а) – белгілі бір іс-ә рекетті

жү зеге асырудың уақ ыт жағ ынан бірінші кезекте болуы.

Белсенді оқ у / Активное обучение / Active learning – педагогикалық

(дидактикалық), сондай-ақ ұ йымдастырушылық -басқ ару қ ұ ралдарын кең інен жә не

мү мкіндігінше кешенді пайдалану арқ ылы оқ ушылардың оқ у-танымдық қ ызметін

жан-жақ ты жандандыруғ а бағ ытталғ ан оқ у ү дерісін ұ йымдастыру жә не жү ргізу.

• Белсенді оқ у ә дістері / Методы активного обучения / Active learning

methods – оқ у материалын ө з бетінше, бастама жасай отырып,

шығ армашылық пен игеруде оқ ушылардың оқ у ү дерісіне толық қ анды ой-

лану арқ ылы тартылуын кө здейтін ә рекеттер мен амалдар. Белсенді оқ у

ә дістеріне дебат, пікірталас, рө лдік ойындар, жоба жү ргізу, т.б. жатады.

Блум таксономиясы / Таксономия Блума / Blooms’ taxonomy of learning objectives

– 1956 жылы америкалық психолог Бенджамин Блум ұ сынғ ан танымдық саладағ ы

оқ ытудың педагогикалық мақ саттарының жіктелуі. Оғ ан ойлау дағ дыларының

алты дең гейі кіреді: білу, тү сіну, қ олдану, талдау, жинақ тау, бағ алау.

• Білу / Знание / Knowledge - деректерді, жағ дайларды, негізгі

тұ жырымдамалар мен жауаптарды кө рсету арқ ылы ө тілген материалдың

есте сақ талғ анын растау.

• Тү сіну / Понимание / Comprehension - негізгі идеяларды ұ йымдастыру, са-

лыстыру, тү сіндіру, сипаттау жә не бекіту арқ ылы деректер мен идеяларды

тү сінгенін кө рсету.

• Қ олдану / Применение / Application - жаң а білімдерді, ә дістерді жә не

ережелерді тү рлі нұ сқ ада қ олдану.

• Талдау / Анализ / Analysis – біртұ тас объектіні жақ сылап зерттеу неме-

се оның мә н-мағ ынасын тү сініп-білу мақ сатында ұ сақ қ ұ рамдас бө ліктерге

бө лу ү дерісі.

• Жинақ тау / Синтез / Synthesis - алғ ашында бө лінген ұ ғ ымдарды біртұ тас

біріктіру ү дерісі.

• Бағ алау / Оценка / Evaluation – объектінің қ ұ ндылық тарын, кемшіліктерін,

маң ыздылығ ын жә не басқ а да сипаттамаларын белгілі бір критерийлер мен

стандарттар негізінде анық тау ү дерісі.

Білім беру порталы / Образовательный портал/ Virtual learning environment

- оқ у мақ сатындағ ы ақ параттық ресурстарғ а қ атынауды қ амтамасыз етуге, тиісті

білім беру ұ йымдарына білім беру қ ызметтерін кө рсетуге, жаң а коммуникациялық

кең істік қ ұ рып, білім беру желілік қ оғ амдастығ ына қ атысушыларды Интернет

желісінің қ ұ ралдарымен қ амтамасыз етуге арналғ ан Интернет телекоммуникациялық

желісіндегі компьютерлік жү йе (серверлер жиынтығ ы немесе мультисервис

сервері).

Білім берудегі парадигма / Парадигма в образовании / Educational paradigm

-педагогикалық ғ ылыми зерттеулермен анық талатын жә не нақ тылы бір кезең де

педагогикалық қ ауымдастық мойындағ ан тү йінді педагогикалық тұ жырымдамалық

ережелер мен идеялар жиынтығ ы.

12 13

Білім беруді басқ ару / Менеджмент в образовании / Management in education

- білім берудің тиімділігін арттыруғ а бағ ытталғ ан білім беру ү дерісін басқ арудың

қ ағ идаттары, ә дістері, ұ йымдастырушылық нормалары мен технологиялық

амалдарының кешені.

Білімнің педагогикалық аспектісі (БПА) / Педагогический аспект знаний (ПАЗ)

/ Pedagogical knowledge - білім беру мә нмә тінінде нә тижелілікті қ амтамасыз ететін

аналогия (ұ қ састық), суреттеу, мысалдар, тү сіндіру жә не кө рсету ә дістерін қ олдана

отырып, оқ ытуда ғ ылыми идеяларды қ олданудың барынша тиімді, оң тайлы нысан-

дары болып табылады. Мысалы, жаратылыстану ғ ылымдарының білікті мұ ғ алімі

ғ ылыми идеялар мен ү дерістерді оқ ушылардың ө з бетінше зерделеуін қ амтамасыз

етіп, оқ ушылардың белгілі бір тобына ұ сыну ү шін абстрактілі қ ұ рамдас бө ліктерге

бө луге қ абілетті болуы тиіс.

Білімнің технологиялық аспектісі (БТА) / Технологический аспект знаний /

Technological knowledge - технологиялық білімдер (ТБ) мен пә ндік білімдердің

(ПБ) ө зара ә рекеттесуінің тә сілі. Білімнің технологиялық аспектісі мұ ғ алімнің

ө зі сабақ беретін пә нді ғ ана емес, оқ ыту технологияларын қ олдану арқ ылы осы

пә нді жетілдіру тә сілдерін де білуін кө здейді.

Вебинар (онлайн-семинар) / Вебинар (онлайн-семинар) /

Webinar - шынайы уақ ыт режімінде интернет желісі арқ ылы

ө ткізілетін веб-конференциялардың, онлайн-кездесулер мен

таныстырылымдардың бір тү рі. Вебинар кезінде ә р қ атысушы

ө зінің компьютерінің алдында отырады, ал олардың арасындағ ы

байланыс Интернет желісі арқ ылы ә рбір қ атысушының компьютерінде орнатылғ ан

қ осымшалардың кө мегімен немесе веб-қ осымшалар арқ ылы жү реді.

Волонтер / Волонтер / Volunteer – ерікті, бастама білдіруші.

Воркшоп / Воркшоп / Workshop - қ атысушылар ең алдымен ө здерінің атқ арғ ан

белсенді жұ мыстарының нә тижесінде білім алатын қ арқ ынды оқ у іс-шарасы.

В

Дарынды жә не талантты оқ ушылар / Одаренные и

талантливые ученики / Gifted and talented children –

Бағ дарламаның негізгі идеяларына сә йкес «дарынды» жә не

«талантты» деген ұ ғ ымдар «дарынды жә не талантты» деп

біріктірілген болатын. Бұ л санаттағ ы оқ ушылар ө здерінің

оқ уларының нә тижелілігін арттыру ә дістерін іздеуге жә не ө зін ө зі бақ ылау

қ абілетіне ие; олар ақ паратты талдауғ а, толық тыруғ а, таң дауғ а, пайдалы жә не

орынсыз деп саралауғ а, оның мағ ынасын бірден тү сінуге; проблеманы анық тап,

басқ а оқ ушылардың ұ сынғ ан шешімдерінен ө згеше баламалы шешімдерді

таң дауғ а; қ ызығ ушылық ты арттыру мақ сатында анағ ұ рлым кү рделі ойындар мен

тапсырмаларды қ ұ растыруғ а қ абілетті болып келеді; олар ерте жаста назарын

ұ зақ уақ ытқ а бір нә рсеге сыртқ ы мә жбү рлеусіз шоғ ырландыру сияқ ты айрық ша

қ абілетке ие; сондай-ақ осындай балалар қ арым-қ атынас жасауғ а, оқ уғ а жә не

жазуғ а деген қ абілеттерін ерте жастан бастап кө рсетеді.

Дә лелдеу / Аргументация / Argumentation – белгілі бір кө зқ арасты жеке немесе

ұ жымдық реципиенттің тү йсініп, тү сінуі жә не/немесе қ абылдауы мақ сатында

негіздеу ү шін жү ргізілетін логикалық -коммуникациялық ү деріс.

Дескриптор / Дескриптор / Standard - оқ ушының белгілі бір тапсырма бойынша

орындағ ан жұ мысының дең гейін немесе сапасын сипаттайтын тұ жырым.

Джигсо (мозаика) / Джигсо (мозаика) / Jigsaw - Эллиот Аронсон ұ сынғ ан,

оқ ушылардың білімдік міндеттерді шешу мақ сатында ынтымақ тасып жұ мыс

істеуін кө здейтін оқ ыту мен оқ у ә дісі.

Диалогтік оқ ыту / Диалогическое обучение / Dialogic teaching - мұ ғ алімнің оқ у

материалын оқ ушыларғ а тү сіндіріп, оқ ушылардың сол оқ у материалын мең геруі

мақ сатында оқ у материалын дайындаудың жә не баяндаушы ә ң гіме жү ргізудің

нақ тылы реттеуші ережелерін ескере отырып қ ұ рылғ ан оқ ыту мен оқ у тә сілі.

Оқ ушыларды мә селені (проблеманы) анық тап, оны шешуге итермелейді жә не

олардың оқ удағ ы іс-ә рекеттерін белсенді етуді кө здейді.

Д

14 15

Дивергентті ойлау / Дивергентное мышление / Divergent thinking - бір мә селенің

(проблеманың) бірнеше шешімін іздеу мақ сатында қ олданылатын шығ армашылық

ойлаудың тү рі.

Дислексия / Дислексия / Dyslexia (кө не грек. δ υ σ - сө здің оң мағ ынасын теріске

шығ аратын қ осымша жә не λ έ ξ ι ς – сө з, сө йлеу) – оқ уғ а жалпы қ абілеттіліктің

сақ талуы жағ дайында оқ у дағ дыларын мең геру қ абілетінің ішінара неврологиялық

бұ зылуы. Ол сө здерді жылдам жә не дұ рыс тану, қ айта код беру, дұ рыс жазу

дағ дыларын игеруге қ абілетсіздігімен сипатталады. Дислексия кезінде бала іс-

ә рекеттердің басқ а да кө птеген салаларында асқ ан қ абілеттер кө рсетуі мү мкін:

спортта, сурет ө нерінде, музыкада, математикада немесе физикада. Дислексияның

негізгі белгілері: сө здерді баяу буындап немесе ә ріптеп оқ у, болжап оқ у, оқ у кезінде

ә ріптерді ауыстыру жә не алмастыру сияқ ты қ ателіктер жіберу; оқ ылғ ан дү ниенің

мә н-мағ ынасын тү сінудің бұ зылуы.

Диспраксия / Диспраксия / Dyspraxia (грек. praxis – қ ызмет) – қ озғ алыс аппараты

мен дене ү йлесімінің бұ зылуы арқ ылы кө рінетін созылмалы неврологиялық бұ зылу.

Диспраксия кезінде бала мақ сатты ә рекет жасауда қ иыншылық кө реді.

Драфт нұ сқ а / Драфт версия / Draft - алғ ашқ ы нұ сқ а, жобалық нұ сқ а.

Жады / Память / Memory - 1. Ақ паратты сақ тауғ а, жинақ тауғ а

жә не жаң ғ ыртуғ а арналғ ан психикалық функциялар мен ақ ыл-

ой қ ызметінің бір тү рі. 2. Сыртқ ы ә лем оқ иғ алары мен ағ за

реакциялары жайлы ақ паратты ұ зақ мерзім бойы сақ тау жә не

келесі іс-ә рекетті орындау ү шін сол ақ паратты бірнеше рет

саналы тү рде қ олдана білу қ абілеті.

• Қ ысқ а мерзімді жады (жұ мыс жадысы) / Память кратковременная

(рабочая память) / Short-term memory - негізгі фунциясы ұ зақ мерзімді

жадыдан алынғ ан ақ паратты нақ тылы қ олдану (мысалы, тапсырмаларды

орындауда, мә селелерді шешуде, қ арым-қ атынас жасау ү дерісінде немесе

ішкі ойлану кезінде) мақ сатында жандандыру болып табылатын жадының

қ осалқ ы жү йесі. Қ ысқ а мерзімді жады серпінді болып келеді, сондық тан

да ол қ ысқ а уақ ытқ а: бірнеше секундтан бірнеше минутқ а дейін ғ ана со-