Microsoft PowerPoint, OpenOffice.org Impress, SoftMaker Presentations,

Multimedia Builder, ProPresenter, Prezi.

Тә лім алушы / Подопечный / Mentee - тә лімгердің қ амқ орлығ ындағ ы тұ лғ а.

Тә лімгер / Ментор / Mentor (кө не грек. Μ έ ν τ ω ρ) - ө з еркімен жү йелі тү рде ұ зақ

уақ ыт бойы ө зінің білімі мен тә жірибесін тә жірибесі аздау субъектімен – тә лім

алушымен бө лісуге дайын жетекші, мұ ғ алім, басшы. Бұ ның нә тижесінде тә лім

алушы ө зінің кә сіби дағ дыларын дамытып, ең бек жолында айтулы ө згерістерге қ ол

жеткізу мақ сатында проблемаларды шешу жолдарын іздейді.

36 37

Тә лімгерлік / Менторинг / Mentoring - ұ зақ уақ ытқ а созылатын, тә лімгер мен

тә лім алушы арасында сенімді, жеке тұ лғ ағ а бағ ытталғ ан қ арым-қ атынас қ ұ ру

ү дерісі. Ол тә лім алушының педагог ретінде қ алыптасуы мақ сатында ө зінің

білімін, ойлауын, тә жірибелік іс-амалдарының тиімділігін жетілдіруде айтарлық тай

қ арқ ын алуына кө мектеседі. Коучинг ү дерісі тә лімгерлік ү дерісімен байланысты:

коучинг нақ ты тақ ырып бойынша ә ріптесінің кә сіби мү мкіндіктерін ашуғ а

бағ ытталса, тә лімгерлік оғ ан жү йелі кә сіби қ олдау кө рсетуді кө здейді.

Технологиялық білімдер (ТБ) / Технологические знания (ТЗ) / Technological

Knowledge - оқ ытудың қ осалқ ы қ ұ ралдары (бейне, желілік материалдар, сандық

бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдары жә не т.б.) туралы білім. Бұ л санаттағ ы білімдер

технологиялық қ ұ рылғ ылар саласындағ ы жеткілікті хабардарлық ты да, оларды

басқ ару ү шін қ ажетті дағ дыларғ а ие болуды да мең зейді.

Топтық жұ мыс / Групповая работа / Group work - білім алушыларды оқ у

тапсырмасын бірлесіп орындау ү шін бірнеше жұ мыс топтарын (5-6 адамнан артық

емес) қ ұ ру арқ ылы ұ йымдастыру нысаны. Бұ л бірін де сырт қ алдырмай барлық

оқ ушыларғ а жұ мысқ а қ атысып, ынтымақ тастық, басқ а адаммен қ арым-қ атынас

жасау дағ дыларын қ олдануғ а мү мкіндік береді.

Тө мен дең гейлі сұ рақ тар (жабық сұ рақ тар) / Вопросы низкого порядка

(закрытые вопросы) / Low-order questions (closed questions) - берілген ақ паратты

есте сақ тауғ а ғ ана бағ ытталатын сұ рақ тар. Оларғ а берілетін жауаптар «дұ рыс»

немесе «бұ рыс» деп қ ана бағ аланады.

Тренинг / Тренинг / Training (train – оқ ыту, тә рбиелеу) – білім, білік, дағ ды

жә не ә леуметтік мақ саттарды дамытуғ а бағ ытталғ ан белсенді оқ у ә дісі. Егер жаң а

ақ парат алуды ғ ана кө здемей, мақ сат алынғ ан білімдерді тә жірибеде қ олдану

болғ ан жағ дайда тренинг айтарлық тай жиі ө ткізіледі.

Тұ жырымдама / Концепция / Сonception (лат. conceptio – тү сіну, жү йе) - 1.

Басты ой, жетекші идея. Тұ жырымдама ә рекеттер стратегиясын анық тайды. 2.

Ә лемде, табиғ атта, қ оғ амда болып жатқ ан қ ұ былыстарғ а байланысты қ алыптасқ ан

кө зқ арастар жү йесі. 3. Қ андай да бір зат, қ ұ былыс немесе ү дерісті тү сінудің

(тү сіндірудің, тү йсінудің) белгілі бір тә сілі; затқ а қ атысты негізгі кө зқ арас,

оны жү йелі тү рде жариялауғ а арналғ ан жетекші идея, ө зара бір-бірімен тығ ыз

байланысты жә не бір-бірінен туындайтын кө зқ арастар жиынтығ ы, таң дап алғ ан

тапсырманы шешу жолдарының жү йесі.

Тұ жырымдамалық / Концептуальный / Сonceptual (лат. conceptio – тү сіну, жү йе)

- 1. Ө зінің байыпты тұ жырымдамасы бар. 2. Белгілі бір тұ жырым, идея туралы

тұ жырымдамағ а негізделген, тұ жырымдамасы бар. 3. Негізгі, тү йінді, анағ ұ рлым

маң ызды.

Тұ жырымдамалық карта/ассоциациялық карта / Концептуальная

карта/ассоциативная карта / Word map, mind map - ойлау ү дерісінің

графикалық бейнеленуінің тиімді тә сілі, оның кө мегімен тү рлі тұ жырым, ұ ғ ым,

идеялардың арасындағ ы ө зара қ арым-қ атынастарды визуалдандыруғ а болады.

Тұ жырымдамалық карта идеялардың сабақ тастығ ын, тұ жырымдаманың дамуын

анық тап, бірден кө зге кө ріне қ оймайтын байланыстарын тауып, тү рлі идеялар мен

шешімдерді тудыруғ а мү мкіндік береді.

Тізбектелген сабақ тар топтамасы / Серия последовательных уроков / Sequence

of lessons - ө зара қ исындылық пен байланысқ ан сабақ тардың жиынтығ ы (кем

дегенде тө рт). Олар ортақ тақ ырып, оқ ыту мақ саттары, міндеттері жә не кү тілетін

нә тижелері арқ ылы бірлескен.

Уә ж / Мотивация / Motivation - белгілі бір мақ саттарғ а жету ү шін

ә рекет жасауғ а ынталандыру ү дерісі.

• Ішкі уә ж / Внутренняя мотивация / Intrinsic

motivation - жеке тұ лғ аның тілектері мен қ ажеттіліктеріне

негізделген.

• Сыртқ ы уә ж / Внешняя мотивация / Extrinsic

motivation – тү рлі кө термелеу шаралары (бағ а, мадақ тау парағ ы т.б.) арқ ылы

кө рініс тапқ ан, қ оршағ ан ортаның факторларына негізделген уә ж.

У

38 39

Ү здіксіз білім алу (ө мір бойы білім алу) / Непрерывное об-

учение (обучение в течение всей жизни) / Life-long learning

- жалпығ а міндетті жә не кә сіби даярлық тың қ ажетті дең гейін

қ оғ амдық жә не жеке тұ рғ ыдан ұ стап тұ ру мақ сатында адамның

білім, білік жә не дағ дыларды ө мір бойы мақ сатты ү йренуі жә не

игеруі.

«Ү штік зият» теориясы / Теория «Тройственного интеллекта» / Triarchic Theory

- зияттың ү ш аспектісін – ақ паратты ө ң деумен байланысты ішкі компоненттерді

(қ ұ рамдық зият), жаң а ахуалды игеру тиімділігін (эмпирикалық зият) жә не

ә леуметтік жағ дайда зияттың кө рінуін (жағ даяттық зият) сипаттайтын біртұ тас

теориясы. Теорияның авторы америкалық зерттеуші Роберт Стернберг болып та-

былады, ол адамның зияты жеке адам ө міріне қ атысты нақ ты ортаны бейімдеуге,

іріктеуге жә не қ алыптастыруғ а арналғ ан ой ә рекеті тү рінде келеді (Sternberg, 1985)

деп есептеген, яғ ни зият адамның қ оршағ ан ортаның ө згерістерін ө мір бойы қ алай

ең серетіндігін кө рсетеді.

Фасилитатор мұ ғ алім / Фасилитатор-учитель / Facilitator -

жеке тұ лғ ағ а бағ ытталғ ан педагогика идеяларына сә йкес жұ мыс

істейтін жә не де баланың даму ү дерісінде оғ ан кө мек кө рсететін

педагог. Бұ л ұ ғ ымды Карл Роджерс енгізген.

Флипчарт / Флипчарт / Flipchart - арнайы стендіге бекітуге

арналғ ан ү лкен қ ағ аз парағ ы. Ақ паратты таныстыру кезінде қ олданылады.

Форум (веб-форум) / Форум (веб-форум) / web-forum - веб-сайтқ а кірушілердің

қ арым-қ атынас жасауын ұ йымдастыруғ а арналғ ан веб-қ осымшалардың тү рі. Фо-

рум талқ ылау жү ргізуге арналғ ан тараулар жиынтығ ын ұ сынады. Форум жұ мысы

пайдаланушылар тарауларда тақ ырыптар ашып, кейіннен осы тақ ырыптардың

ішінде талқ ылау жү ргізу тү рінде жү реді.

Ү

Ф

Функционалдық сауаттылық / Функциональная грамотность / Functional

literacy - оқ ушының оқ у ә рекетіне (танымдық қ абілеттерді игеру негізінде) бай-

ланысты проблемаларды; ө мір сү ру барысында туындайтын стандарттық пробле-

маларды (ережелер мен алгоритмдерді мең геру негізінде); қ ұ ндылық тар жү йесінде

бейімделуге қ атысты проблемаларды (қ ұ ндылық тар туралы білімді мең геру

негізінде); кә сіби білімге дайындалу барысында туындайтын проблемаларды (тірек

білім мен білікті, сондай-ақ кә сіби білім жү йесі туралы, кә сіби оқ у мекемелеріне

қ абылдау ережелері туралы жә не оларда оқ у ерекшеліктері туралы білімді мең геру

негізінде) шеше алу қ абілеті.

Тони Вагнер («Change Leadership Group» (Harvard University, Graduate School of

Education) жобасының қ осалқ ы директоры) ө зінің «Табысқ а жетелейтін дағ дылар»

деген кітабында адамғ а ХХІ ғ асырда табысқ а жету ү шін қ ажетті қ асиеттерді

кө рсеткен: сын тұ рғ ысынан ойлау жә не проблемаларды шеше алу қ абілеті,

бейімделе алу қ абілеті, бастамашылық жә не кә сіпкер дағ дылары, тиімді ауызша

жә не жазбаша қ арым-қ атынас жасау дағ дылары, ақ паратты тауып, оны ө ң дей алу

қ абілеті, ә уесқ ойлық жә не қ иял.

Шеберлік сыныбы / Мастер-класс / Master class - білімдер

мен дағ дыларды тарату мақ сатында мұ ғ алім ө зінің жинақ талғ ан

кә сіби тә жірибесін ө зінің ә ріптестеріне ұ сынатын жұ мыс тү рі.

Шығ армашылық / Творчество / Creativity - адамның

белсенділігі мен ө з бетінше орындайтын жұ мысының ең жоғ ары

тү рі. Шығ армашылық оның ә леуметтік маң ызы мен бірегейлігіне (сонылығ ына)

қ арап бағ аланады. Шығ армашылық тың объективтік жә не субъективтік жақ тары

болады. Объективтік тұ рғ ыдан шығ армашылық ө зінің тү пкі нә тижесімен – ғ ылыми

жаң алығ ымен, ө нертапқ ышымен, оң тайландыруымен, кө ркем туынды тудыруы-

мен анық талады. Бұ л орайда шығ армашылық ауқ ымы ә ртү рлі болғ анымен, оның

ә леуметтік қ ұ ндылығ ы мен шешімінің соны болуы міндетті талап. Субъективтік

тұ рғ ыдан алғ анда шығ армашылық тың тү пкі нә тижесінде ә леуметтік қ ұ ндылық пен

жаң алық болмаса да, оның маң ызы шығ армашылық ү дерісінің ө зімен анық талады.

Шынайы / Аутентичный / Authentic– нағ ыз, шын, рас, шынайы, тү пнұ сқ алық,

ақ иқ атқ а сай, тү пнұ сқ ағ а барабар.

Ш

40 41

Шынайы сынып / Аутентичный класс / Authentic classroom (грек. authentikys –

тү пнұ сқ алық) - іс жү зінде бар, жұ мыс істеп жатқ ан сынып.

Шынайы оқ ыту жә не оқ у / Аутентичное преподавание и обучение / Authentic

teaching and learning - мұ ғ алім ә рбір оқ ушыны жеке алғ анда ол қ алай оқ итыны

жайлы ө зінде бар ақ паратты бейімдеп, осы білімдер негізінде оқ ушыларғ а арнап

тапсырмалар ә зірлеу жә не қ ұ растыруғ а негізделген оқ ыту.

Ынтымақ тастық / Коллаборативный / Collaborative (ағ ыл.

collaborate – ынтымақ тасып қ ызмет ету/ынтымақ тасу) -

бірлескен; ынтымақ тастық та жү зеге асқ ан.

Ынтымақ тастық оқ у / Коллаборативное обучение (обучение

в сотрудничестве) / C ollaborative teaching and learning - бұ л

тә сілдің аясында оқ ыту білім берушілер мен білім алушылар арасындағ ы тығ ыз

қ арым-қ атынас негізінде ұ йымдастырылып, оқ ыту ү дерісіне қ атысушы ә рбір жеке

тұ лғ аның жеке ү лесі мен қ абілеті мойындалады. Ү деріске қ атысушылар ақ паратты

бірлесіп отырып белсенді іздеу, талқ ылау, талдау жә не жинақ тау арқ ылы жаң а

білім алады. Жұ мыс тиімді болу ү шін ынтымақ тастық оқ у жағ дайында ө кілеттік

пен жауапкершілік топ мү шелері арасында бө лінеді. Ынтымақ тастық оқ удың

алғ ышарты топ мү шелерінің бірлесіп ә рекет етуі арқ ылы ымырағ а, пә туағ а жетуге

негізделген.

Іс-ә рекеттегі рефлексия / Рефлексия в действии / Reflection

in action - алдың ғ ы қ адамдарды жоспарлау жә не орындау

мақ сатында іс-ә рекет жасау (мысалы, оқ ыту жә не оқ у), іс-ә рекет

нә тижелерін сыни талдау жә не бағ алау барысындағ ы мұ қ ият

ойлану ү дерісі.

Ы

І

Экономикалық ынтымақ тастық жә не даму ұ йымы (ЭЫДҰ)

/ Организация экономического сотрудничества и разви-

тия (ОЭСР) / Organization for Economic Co-operation and

Development (OECD) – ө кілдік демократия мен еркін нарық тық

экономиканың қ ағ идаттарын мойындайтын дамығ ан елдердің

халық аралық экономикалық ұ йымы. ЭЫДҰ 1948 жылы Мар-

шалл жоспары аясында Еуропаны экономикалық қ айта қ ұ рылымдау жобасын

ү йлестіру ү шін қ ұ рылғ ан. ЭЫДҰ штаб-пә тері Шато де ла Мюетте орналасқ ан.

ЭЫДҰ басқ арушы органы ұ йымғ а мү ше елдердің ө кілдер кең есі болып табылады.

Ондағ ы барлық шешімдер ортақ бітім негізінде қ абылданады. Қ азіргі кезде ЭЫДҰ

қ ұ рамына 34 ел кіреді. ТМД жә не Балтық жағ алауы елдерінен ЭЫДҰ қ ұ рамына

Эстония ғ ана кіреді.

Эпистемиялық субъект / Эпистемический субъект / Epistemic subject –

зерттеуші Ж. Пиаже жасағ ан зияткерлік даму теориясында қ олданылатын тү сінік.

Осы теорияның объектісі мінсіз жеке тұ лғ а болады, мү мкін ондай объект табиғ атта

жоқ та шығ ар, ал болса да оның логикалық ойлауы жай адамның логикалық ой-

лауынан ерекшеленбейді. Мұ ндай мінсіз жеке тұ лғ а эпистемиялық субъект,

яғ ни ешқ андай дара сипаттамалары, жеке қ асиеттері, жынысы, (оны білім алуғ а

талпындыратын тү рткілерден басқ а) уә ждері жоқ жә не белгілі бір ұ лтқ а немесе

мә дениетке жатпайтын білім иесі болып табылады.

ЮНЕСКО / ЮНЕСКО / UNESCO - United Nations

Educational, Scientific and Cultural Organization - Білім,

ғ ылым жә не мә дениет мә селелері бойынша Біріккен Ұ лттар

Ұ йымы. Ұ йымның ұ сынатын негізгі мақ саттары – білім, ғ ылым

жә не мә дениет салаларындағ ы мемлекеттер мен халық тар

ынтымақ тастығ ының арқ асында бейбітшілік пен қ ауіпсіздікке

ық пал ету; ә ділдік пен заң дылық тарды, нә сілі, жынысы, тілі жә не дініне байла-

нысты айырмашылық тарғ а қ арамастан барлық халық тарғ а арналғ ан Біріккен

Э

Ю

42 43

Ұ лттар Ұ йымының Жарғ ысында жарияланғ ан адамның негізгі еркіндіктері мен

қ ұ қ ық тарын қ ұ рметтеуді қ амтамасыз ету.

ЮНЕСКО білім беру жө ніндегі кітаптар, монографиялар, анық тамалық матери-

алдарды жариялаумен айналысады. Басылып тұ ратын материалдар: жылына бір

рет шығ атын «ЮНЕСКО статистикалық альманахы», «Шет елде білім алу», «Білім

беру жө ніндегі бү кілә лемдік анық тамалық», «Келешек жоспарлар».

1991 жылдан бері екі жылда бір рет шығ атын «Білім беру жө ніндегі бү кілә лемдік

баяндамада» білім беру саласындағ ы статистикалық материалдар, шолулар жә не

ә лемдік ү рдістер талдауы беріледі. ЮНЕСКО екі жылда бір рет білім беру бойын-

ша халық аралық конференция ө ткізіп тұ рады.

Тарау

Қ азақ стан Республикасы педагог қ ызметкерлерінің

біліктілігін арттыру кустарының дең гейлі

бағ дарламасының есімнамасы__

Шынайы сынып / Аутентичный класс / Authentic classroom (грек. authentikys –

тү пнұ сқ алық) - іс жү зінде бар, жұ мыс істеп жатқ ан сынып.

Шынайы оқ ыту жә не оқ у / Аутентичное преподавание и обучение / Authentic

teaching and learning - мұ ғ алім ә рбір оқ ушыны жеке алғ анда ол қ алай оқ итыны

жайлы ө зінде бар ақ паратты бейімдеп, осы білімдер негізінде оқ ушыларғ а арнап

тапсырмалар ә зірлеу жә не қ ұ растыруғ а негізделген оқ ыту.

Ынтымақ тастық / Коллаборативный / Collaborative (ағ ыл.

collaborate – ынтымақ тасып қ ызмет ету/ынтымақ тасу) -

бірлескен; ынтымақ тастық та жү зеге асқ ан.

Ынтымақ тастық оқ у / Коллаборативное обучение (обучение

в сотрудничестве) / C ollaborative teaching and learning - бұ л

тә сілдің аясында оқ ыту білім берушілер мен білім алушылар арасындағ ы тығ ыз

қ арым-қ атынас негізінде ұ йымдастырылып, оқ ыту ү дерісіне қ атысушы ә рбір жеке

тұ лғ аның жеке ү лесі мен қ абілеті мойындалады. Ү деріске қ атысушылар ақ паратты

бірлесіп отырып белсенді іздеу, талқ ылау, талдау жә не жинақ тау арқ ылы жаң а

білім алады. Жұ мыс тиімді болу ү шін ынтымақ тастық оқ у жағ дайында ө кілеттік

пен жауапкершілік топ мү шелері арасында бө лінеді. Ынтымақ тастық оқ удың

алғ ышарты топ мү шелерінің бірлесіп ә рекет етуі арқ ылы ымырағ а, пә туағ а жетуге

негізделген.

Іс-ә рекеттегі рефлексия / Рефлексия в действии / Reflection

in action - алдың ғ ы қ адамдарды жоспарлау жә не орындау

мақ сатында іс-ә рекет жасау (мысалы, оқ ыту жә не оқ у), іс-ә рекет

нә тижелерін сыни талдау жә не бағ алау барысындағ ы мұ қ ият

ойлану ү дерісі.

Ы

І

Экономикалық ынтымақ тастық жә не даму ұ йымы (ЭЫДҰ)

/ Организация экономического сотрудничества и разви-

тия (ОЭСР) / Organization for Economic Co-operation and

Development (OECD) – ө кілдік демократия мен еркін нарық тық

экономиканың қ ағ идаттарын мойындайтын дамығ ан елдердің

халық аралық экономикалық ұ йымы. ЭЫДҰ 1948 жылы Мар-

шалл жоспары аясында Еуропаны экономикалық қ айта қ ұ рылымдау жобасын

ү йлестіру ү шін қ ұ рылғ ан. ЭЫДҰ штаб-пә тері Шато де ла Мюетте орналасқ ан.

ЭЫДҰ басқ арушы органы ұ йымғ а мү ше елдердің ө кілдер кең есі болып табылады.

Ондағ ы барлық шешімдер ортақ бітім негізінде қ абылданады. Қ азіргі кезде ЭЫДҰ

қ ұ рамына 34 ел кіреді. ТМД жә не Балтық жағ алауы елдерінен ЭЫДҰ қ ұ рамына

Эстония ғ ана кіреді.

Эпистемиялық субъект / Эпистемический субъект / Epistemic subject –

зерттеуші Ж. Пиаже жасағ ан зияткерлік даму теориясында қ олданылатын тү сінік.

Осы теорияның объектісі мінсіз жеке тұ лғ а болады, мү мкін ондай объект табиғ атта

жоқ та шығ ар, ал болса да оның логикалық ойлауы жай адамның логикалық ой-

лауынан ерекшеленбейді. Мұ ндай мінсіз жеке тұ лғ а эпистемиялық субъект,

яғ ни ешқ андай дара сипаттамалары, жеке қ асиеттері, жынысы, (оны білім алуғ а

талпындыратын тү рткілерден басқ а) уә ждері жоқ жә не белгілі бір ұ лтқ а немесе

мә дениетке жатпайтын білім иесі болып табылады.

ЮНЕСКО / ЮНЕСКО / UNESCO - United Nations

Educational, Scientific and Cultural Organization - Білім,

ғ ылым жә не мә дениет мә селелері бойынша Біріккен Ұ лттар

Ұ йымы. Ұ йымның ұ сынатын негізгі мақ саттары – білім, ғ ылым

жә не мә дениет салаларындағ ы мемлекеттер мен халық тар

ынтымақ тастығ ының арқ асында бейбітшілік пен қ ауіпсіздікке

ық пал ету; ә ділдік пен заң дылық тарды, нә сілі, жынысы, тілі жә не дініне байла-

нысты айырмашылық тарғ а қ арамастан барлық халық тарғ а арналғ ан__